Νίκολα Σάκο και Μπαρτολομέο Βαντσέτι : Δυο πρωτοπόροι του εργατικού κινήματος

Του Andrea Camilleri*/ The New York Times

Σάκο και Βαντσέτι

 Ο περασμένος αιώνας χαρακτηρίστηκε ευφυώς από τον Βρετανό ιστορικό Ερικ Χομπσμπάουμ ως «ο σύντομος αιώνας». Ακριβέστερος θα ήταν, ενδεχομένως, ο χαρακτηρισμός «ο συμπιεσμένος αιώνας», αφού δεν υπήρξε ποτέ στην Ιστορία περίοδος 100 χρόνων με δύο παγκόσμιους πολέμους, με τόσα επιστημονικά και τεχνολογικά άλματα, με τόσες επαναστάσεις, με τόσα κοσμοϊστορικά γεγονότα, το ένα πάνω στο άλλο. Πραγματικά, ο περασμένος αιώνας μοιάζει με βαλίτσα πολύ μικρή για να χωρέσει όλα αυτά που συνέβησαν: είναι τόσο βαρυφορτωμένος με φορεμένα ρούχα, ορισμένα από τα οποία μας εμποδίζουν να την κλείσουμε και την ξαποστείλουμε μια και καλή στη σοφίτα. Ενα από αυτά τα εμπόδια είναι η υπόθεση του Νίκολα Σάκο και Μπαρτολομέο Βαντσέτι. Τον προηγούμενο αιώνα εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν σε πολέμους, επιδημίες, γενοκτονίες και διωγμούς και η μνήμη τους κινδυνεύει να σβήσει. Αλλά η εκτέλεση των Σάκο και Βαντσέτι στην ηλεκτρική καρέκλα πριν από 80 χρόνια προορίζεται να μείνει στη συνείδησή μας - όπως συμβαίνει με τους Τζον και Ρόμπερτ Κένεντι που έχασαν τη ζωή τους από σφαίρες δολοφόνων. Ισως αυτό να οφείλεται, και στις δύο περιπτώσεις, στη δυσκολία που έχουμε να αποδεχθούμε τους λόγους ή την έλλειψη λόγων για το θάνατό τους. Στην Ιταλία, όπου η δολοφονία αποτελούσε για μακρά περίοδο μέρος του πολιτικού τοπίου, αυτή η δυσκολία είναι ευρύτατα διαδεδομένη.

Στην περίπτωση των Σάκο και Βαντσέτι, έγινε αμέσως σαφές στα μάτια πολλών, στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, ότι η σύλληψή τους το 1920 -αρχικά για κατοχή όπλων και ανατρεπτικών φυλλαδίων, στη συνέχεια για ένα διπλό φόνο στη διάρκεια ληστείας, στη Μασαχουσέτη- όπως και οι τρεις δίκες που ακολούθησαν και η θανατική ποινή που τους επιβλήθηκε υπαγορεύθηκαν από τη λογική της παραδειγματικής τιμωρίας. Και αυτό παρά την κραυγαλέα έλλειψη αποδείξεων εναντίον τους και σε πείσμα της κατάθεσης αυτόπτη μάρτυρα της ληστείας, ο οποίος δήλωσε ότι δεν είχε δει ποτέ τους δύο Ιταλούς.
Η αίσθηση της κοινής γνώμης ήταν ότι ο υποδηματοποιός Σάκο και ο ιχθυοπώλης Βαντσέτι υπήρξαν θύματα του κύματος καταστολής που σάρωνε την Αμερική του Γούντροου Ουίλσον. Στην Ιταλία, επιτροπές υποστήριξης και οργανώσεις που κατήγγειλαν την καταδίκη δημιουργήθηκαν αμέσως μετά την αναγγελία της. Αλλά τη στιγμή της εκτέλεσης, το 1927, ο φασισμός βρισκόταν ήδη στην εξουσία επί πέντε χρόνια, φυλακίζοντας και καταστέλλοντας βίαια όλους τους αντιπάλους του, συμπεριλαμβανομένων, φυσικά, των αναρχικών. Παρ' όλα αυτά, όταν εκτελέστηκαν, η μεγαλύτερη ιταλική εφημερίδα, η «Κοριέρε ντελά Σέρα», κυκλοφόρησε με εξάστηλο υπότιτλο: «Ηταν αθώοι»!
Το 1977, ο τότε κυβερνήτης της Μασαχουσέτης, Μάικλ Δουκάκης, αναγνώρισε επίσημα την αδικία και αποκατέστησε τη μνήμη των Σάκο και Βαντσέτι. Στην Ιταλία, το έξοχο φιλμ του Τζουλιάνο Μοντάλντο, που εμφανίστηκε το 1971 με μουσική του Ενιο Μορικόνε και τραγούδια της Τζόαν Μπαέζ, έκανε μεγάλη αίσθηση. Και το 2005, η κρατική ιταλική τηλεόραση RAI παρουσίασε μακράς διάρκειας παραγωγή για τους δύο εκτελεσμένους Ιταλούς.
Σήμερα, μια ιταλική ιστοσελίδα έχει ανοίξει διάλογο γι' αυτή την υπόθεση. Ενας από τους πολλούς που έχουν πάρει μέρος υποστηρίζει ότι «η μόνη ενοχή τους ήταν ότι πολεμούσαν το ρατσισμό και την ξενοφοβία». Ενας άλλος: «Τι έχει αλλάξει από τότε; Η θανατική ποινή υπάρχει ακόμη στην Αμερική, ακόμη και για αθώους, ενώ ο ρατσισμός και η ξενοφοβία επεκτείνονται. Ενας τρίτος: «Αν και ο ρατσισμός είναι ακόμη ισχυρός στις ΗΠΑ, πολλά έχουν αλλάξει. Ηταν μια άσχημη υπόθεση σε δύσκολους καιρούς».
Η διαμάχη συνεχίζεται κι αυτό δείχνει, πιθανότατα, ότι η πληγή δεν έχει κλείσει. Και ότι εξακολουθούμε να μην μπορούμε να κλείσουμε τη βαλίτσα, όσο κι αν το προσπαθούμε.
* Ο Andrea Camilleri είναι συγγραφέας

 

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 25.08.2007