Οι γυναίκες του ΄21

Στέφανος Κωνσταντινίδης*

 

 

 

 Μεγάλη υπόθεση οι γυναίκες του ΄21. Μια τελευταία δημοσκόπηση έδειξε πως η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα κατέχει την τρίτη θέση ανάμεσα στα πιο αναγνωρίσιμα πρόσωπα του ’21, μετά τον Κολοκοτρώνη και τον Καραϊσκάκη. Καταπληκτικό! Κι η Μαντώ Μαυρογένους τη δέκατη θέση. Θα μου πείτε δύο γυναίκες ανάμεσα σε τόσους άνδρες δεν είναι και κάτι το τρομερό. Κι όμως είναι. Όλες οι επαναστάσεις είναι ανδροκρατούμενες. Έψαχνα να βρω για παράδειγμα μια γυναίκα που διακρίθηκε στη Γαλλική Επανάσταση. Σχεδόν δεν υπάρχει! Περισσότερο έμεινε στην Ιστορία η Μαρία Αντουανέτα με το παντεσπάνι της! Βέβαια δεν πρέπει να μείνουμε μόνο στις επώνυμες ηρωίδες της Επανάστασης αλλά να σταθούμε και στην τεράστια προσφορά της ανώνυμης γυναίκας που σήκωσε ένα μεγάλο βάρος του αγώνα και  που ήταν συντελεστής της επιτυχίας του.

Η Μαντώ Μαυρογένους ήταν μια γυναίκα που ξεπερνούσε τον καιρό της. Ή τουλάχιστον ξεπερνούσε την ελληνική κοινωνία των επαναστατικών χρόνων. Μια γυναίκα που ερχόταν από το μέλλον. Μια νεαρή γυναίκα, ντυμένη ανδρικά, επικεφαλής επαναστατικών μονάδων από άνδρες να παίρνει μέρος στις μάχες! Μια νεαρή γυναίκα που ερωτεύτηκε παράφορα ένα άνδρα καθόλου ωραίο, φαλακρό και ασθενικό, τον Δημήτριο Υψηλάντη… Και που συζούσε μαζί του, στην ίδια στρατιωτική σκηνή! Στην Ελλάδα του ’21 αυτά! Φεμινίστρια; Κάτι περισσότερο! Μια μόνο άλλη γυναίκα του ’21 συγκρίνεται μαζί της, η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα! Αυτή όμως είναι πολύ διαφορετική. Η μια είναι αριστοκράτισσα της διασποράς, ευρωπαία, με ιδέες επηρεασμένες από τον Διαφωτισμό, η άλλη είναι αριστοκράτισσα παλαιάς κοπής, ζυμωμένη μέσα στις ίντριγκες μιας νησιώτικης πρώιμης εφοπλιστικής τάξης. Το κοινό που έχουν είναι πως διεκδικούν τα ίδια δικαιώματα με τους άνδρες, δεν τα βάζουν κάτω, τους αντιμετωπίζουν ισότιμα, τους κοιτάζουν χωρίς φόβο στα μάτια. Η δεύτερη είναι περισσότερο πολυμήχανη από την πρώτη, δεν τη συνοδεύει η αθωότητα της πρώτης. Και οι δύο ανήκαν, κατά παράδοξο τρόπο, στην προοδευτική μερίδα των επαναστατών, κατηγοριοποιήθηκαν στο ρωσικό κόμμα, είχαν κοινωνικές ευαισθησίες και στο τέλος έπεσαν θύματα της πιο αντιδραστικής μερίδας της Επανάστασης, αυτής των πολιτικών. Αλλά, να το πούμε και αυτό, και θύματα μιας φαλλοκρατικής κοινωνίας.

Την Μαυρογένους  πολέμησαν ύπουλα οι πολιτικοί με «ευρωπαϊκό προφίλ», ο Μαυροκορδάτος και ο Κωλέττης. Κυρίως ο δεύτερος, από τα πιο διεφθαρμένα στοιχεία της Eπανάστασης.  Βάλθηκε να διαλύσει τον δεσμό της με τον Υψηλάντη γιατί του προσέδιδε πολιτική σημασία..  Και το πέτυχε με μια σειρά ίντριγκες σε βάρος της. Πίσω από τον Κωλέττη που έκανε τη βρώμικη δουλειά κρυβόταν βέβαια ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο πονηρός φαναριώτης τον οποίο επικαλούνται ως πρότυπο οι σημερινοί φιλελεύθεροι, οι «εκσυγχρονιστές», αυτός που εγκαινίασε τη γνωστή πολιτική που σήμερα συγκεφαλαιώνεται στο γνωστό απόφθεγμα «ανήκομεν εις την Δύσιν». Προσδένοντας την Ελλάδα στο αγγλικό άρμα ήταν ο ιδρυτής του «Αγγλικού» κόμματος, έστω και αν το Λονδίνο αντιτασσόταν στην ελληνική ανεξαρτησία και ευνοούσε μια ηγεμονία στην Πελοπόννησο,  υποτελή στον Σουλτάνο. Σχέδιο που ανατράπηκε χάρη στη διπλωματική δεινότητα του Καποδίστρια, την ήττα της Οθωμανικήε Αυτοκρατορίαε στον ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1828-1829 και τη συνθήκη της Ανδριανουπόλεως.

Στις επώνυμες γυναίκες της Επανάστασης να μνημονεύσουμε την Ευανθία Καΐρη (1799-1866) συγγραφέα του θεατρικού έργου με τίτλο «Νικήρατο» (1826) – «το πρώτο πατριωτικό δράμα με θέμα το ίδιο το ’21». Ο Κωνσταντίνος Δημαράς τη θεωρεί ως «την πρώτη πραγματική λογία που έχει να μνημονεύσει η ιστορία των γραμμάτων μας».

 Οι υπόλοιπες γυναίκες του ’21 που αναφέρονται ονομαστικά, δραστηριοποιήθηκαν στη σκιά των συζύγων, των αδελφών και των πατεράδων τους. Ίσως μια εξαίρεση ήταν οι Σουλιώτισσες, λόγω της οργανωτικής δομής που είχαν οι Σουλιώτες, και που έδινε μια καλύτερη θέση στη γυναίκα. Και κάπου εδώ θυμούμαι το δημοτικό τραγούδι:

η Δέσπω κάνει πόλεμο με νύφες και μ’ αγγόνια…

 Όμως είναι οι γυναίκες του λαού που κράτησαν το σπίτι, το χωράφι, τα ζώα, τα παιδιά, όσο οι άνδρες τους πολεμούσαν και έλειπαν για μεγάλες περιόδους. Υπήρχαν γυναίκες που εργάζονταν στους μπαρουτόμυλους της Δημητσάνας, άλλες που έφτιαχναν παξιμάδια στα νησιά για τα πληρώματα του στόλου, άλλες που έραβαν ρούχα και άλλες που φρόντιζαν πληγωμένους, που έψηναν ψωμί και μετέφεραν μηνύματα, που κουβαλούσαν ζωοτροφές σε μεγάλες αποστάσεις, που πρόσφεραν καταφύγιο, που διαχειρίζονταν τον θάνατο των συζύγων, των γονιών τους, των αδελφών και των παιδιών τους. Υπήρχαν και γυναίκες που βρίσκονταν στις μάχες ως σύντροφοι αλλά και συνεργάτες των αγωνιστών και άλλες που πολεμούσαν οι ίδιες, όπως οι Σουλιώτισσες.

Και βέβαια είναι και οι χιλιάδες εκείνες γυναίκες που πουλήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα, με χαρακτηριστικό παράδειγμα της γυναίκες της Χίου μετά την καταστροφή του νησιού. Βαρύς ο φόρος!

Σημείωση: Το μεγαλύτερο μέρος του  σημερινού άρθρου συναρμολογήθηκε από αποσπάσματα του νέου μου μυθιστορήματος, Γράμμα στον Αντώνη Οικονόμου, στο υφαντό του ΄21, που θα κυκλοφορήσει σύντομα από τις εκδόσεις ΒΑΚΧΙΚΟΝ στην Αθήνα.

*Πανεπιστημιακός, συγγραφέας της μυθιστορηματικής τριλογίας ΝΟΜΑΔΑΣ, Αθήνα, Εκδόσεις Βακχικόν, 2017-2019

stephanos.constantinides@gmail.com