Στέφανος Κωνσταντινιδης*
Συμπληρώθηκαν φέτος 53 χρόνια από το
πραξικόπημα των συνταγματαρχών στην Αθήνα και την εγκαθίδρυση της
απριλιανής δικτατορίας. Υπάρχουν κάποιες ημερομηνίες στην ιστορία των
λαών που σημαδεύουν ανεξίτηλα την πορεία τους. Μια τέτοια ημερομηνία για
την Ελλάδα και την Κύπρο είναι η 21η Απριλίου 1967, η μέρα κατάλυσης
της δημοκρατίας στη χώρα που τη γέννησε, σε μια στιγμή που μόλις είχαν
αρχίσει να επουλώνονται τα τραύματα του Εμφυλίου Πολέμου. Σε μια στιγμή
που είχε αρχίσει μια πολιτιστική αναγέννηση σε σημαντικούς χώρους του
πολιτισμού, όπως η μουσική και η λογοτεχνία. Με το πρώτο ελληνικό Νόμπελ
στον Σεφέρη, με τη μουσική του Μάνου Χατζηδάκι και του Μίκη Θεωδωράκη,
με το Θέατρο Τέχνης του Κάρολου Κουν να θριαμβεύει στο Παρίσι, το
Λονδίνο, τη Βιέννη, τη Μόσχα, τη Βενετία και άλλες ευρωπαϊκές πόλεις, με
τους Έλληνες συγγραφείς και λογοτέχνες να αρχίζουν να γίνονται γνωστοί
στο εξωτερικό, με τους Έλληνες διανοούμενους της διασποράς να τιμούν την
Ελλάδα εις την ξένην. Σε μια στιγμή που είχαν αρχίσει να εδραιώνονται
οι δημοκρατικοί θεσμοί και υπήρχαν διεκδικήσεις για ένα κοινωνικό
κράτος. Την ίδια ώρα που το Κυπριακό επανεμφανιζόταν ως διεθνές θέμα
μετά την αποτυχία διάλυσης της Κυπριακής Δημοκρατίας με την
τουρκανταρσία και τα ΝΑΤΟϊκά και αμερικάνικα σχέδια διχοτόμησης. Το
πραξικόπημα και η δικτατορία ανέκοψαν αυτή την ελπιδοφόρα πορεία. Σήμερα
ξέρουμε πως ο κύριος στόχος της δικτατορίας ήταν η Κύπρος.
Να σημειώσουμε όμως πως ο εκτροχιασμός της δημοκρατίας ξεκίνησε με το συνταγματικό πραξικόπημα των Ανακτόρων, τον Ιούλιο του 1965, με πρωτεργάτη τον γνωστό μας Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, πάλι σε συνεργασία με τους Αμερικανούς, όπως αποδεικνύεται από τα αμερικανικά έγγραφα που δημοσιεύτηκαν στο μεταξύ. Να σημειώσουμε ακόμη τη σημαδιακή ημερομηνία 15 Ιουλίου 1965. Ήταν η μέρα του συνταγματικού πραξικοπήματος των Ανακτόρων με την εκδίωξη της κυβέρνησης της Ένωσης Κέντρου που είχε κερδίσει τις εκλογές με 52,72% και τον σχηματισμό της πρώτης κυβέρνησης αποστατών που δεν κατάφερε να πάρει ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή. Μόνο η τρίτη κυβέρνηση της αποστασίας κατάφερε να πάρει ψήφο εμπιστοσύνης με την εξαγορά κάθε φορά και μιας νέας ομάδας βουλευτών.
Το βασιλικό πραξικόπημα του 1965, έμεινε γνωστό ως η «αποστασία», όταν μια ομάδα βουλευτών της Ένωσης Κέντρου με επικεφαλής τον Μητσοτάκη, που έμεινε στην Ιστορία ως ο αρχιαποστάτης, συνεργάστηκε με τη Δεξιά για τον σχηματισμό της κυβέρνησης των αποστατών, αφού προηγουμένως ο βασιλιάς υποχρέωσε σε παραίτηση την κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου, του Γεωργίου Παπανδρέου. Σήμερα γνωρίζουμε από αμερικανικά έγγραφα για την εξαγορά βουλευτών με χιλιάδες αμερικανικά δολάρια. Έτσι άνοιξε ο δρόμος για το πραξικόπημα των συνταγματαρχών την 21η Απριλίου 1967. Για να ακολουθήσει λίγο αργότερα, στις 15 Ιουλίου 1974, το πραξικόπημα στην Κύπρο και η τουρκική εισβολή.
Να σημειώσουμε εδώ επίσης ότι έγινε και νωρίτερα μια προσπάθεια πραξικοπήματος στην Κύπρο, το 1972, από τον δικτάτορα Γεώργιο Παπαδόπουλο που υποχώρησε την τελευταία στιγμή, αντιλαμβανόμενος ίσως πως με το πραξικόπημα στην Κύπρο θα τελείωνε και η δική του αποστολή. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο που οι προστάτες του τον εγκατέλειψαν και προώθησαν στη θέση του τον Δημήτριο Ιωαννίδη, τον αόρατο δικτάτορα, για να αποτελειώσει το έργο με το πραξικόπημα του 1974. Τον οποίο βεβαίως επίσης εγκατέλειψαν αφού συνετελέσθη το έγκλημα σε βάρος της Κύπρου και δεν τον είχαν πλέον ανάγκη.
Είχαν προηγηθεί του πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου 1974 και μια σειρά από άλλες ενέργειες του δικτατορικού καθεστώτος της Αθήνας εναντίον της Κύπρου με πιο σημαντικές την απόσυρση της ελληνικής μεραρχίας από την Κύπρο και τη στήριξη της ΕΟΚΑ Β.
Να μη ξεχνούμε και τον ρόλο ενός πρωταγωνιστή των γεγονότων του 1974, του Χένρι Κίσσινκερ, τότε υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ και μάλιστα με υπερεξουσίες λόγω της κρίσης του Γουότεργκεϊτ (Watergate), τόσο στο πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή αλλά και στη Μεταπολίτευση στην Ελλάδα. Είναι αυτός που πρώτος, ως άλλος ρωμαίος ανθύπατος, ανήγγειλε την πτώση της χούντας στην Αθήνα και την επερχόμενη Μεταπολίτευση, 48 ώρες πριν πραγματοποιηθεί! Κι ύστερα έγινε η Μεταπολίτευση και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής μάς ανακοίνωσε ότι η Κύπρος «κείται μακράν»! Τότε κάποιοι θυμηθήκαμε πως την πρώτη φορά που έγινε πρωθυπουργός, ελέω Ανακτόρων και Αμερικανών, έκλεισε το Κυπριακό με τις συμφωνίες της Ζυρίχης και με τη δήλωση ότι η μέρα εκείνη ήταν η ευτυχέστερη της ζωής του. Να του αναγνωρίσουμε, πάντως, ότι η μεταγενέστερη ρήξη του με τα Ανάκτορα βοήθησε στην απαλλαγή της χώρας από το καρκίνωμα της βασιλείας. Αλλά βεβαίως να θυμόμαστε επίσης ότι πίσω από τα πρόσωπα υπάρχουν οι βαθύτερες κοινωνικές διεργασίες. Και ότι κάπως έτσι εκδηλώνεται και η κατά τον Χέγκελ πανουργία της Ιστορίας που επιλέγει τα πρόσωπα που θα ενσαρκώσουν αυτά που θα διαδραματιστούν.
*Πανεπιστημιακός, διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Ερευνών Καναδά-ΚΕΕΚ, συγγραφέας της μυθιστορηματικής τριλογίας ΝΟΜΑΔΑΣ, Αθήνα, Εκδόσεις Βακχικόν, 2017-2019.
stephanos.constantinides@gmail.com
