Η δύσκολη σχέση Αθήνας - Λευκωσίας

 

Στέφανος Κωνσταντινίδης*

  

 

Η δύσκολη σχέση της Κύπρου με την Αθήνα δεν είναι σημερινή, με τις ακροβασίες της κυβέρνησης Μητσοτάκη. Πάει πίσω στην αρχαιότητα, τότε που η Αθήνα ήταν η πιο σημαντική πόλη του αρχαίου ελληνικού κόσμου, την εποχή της περσικής κυριαρχίας στην Ιωνία και την Ανατολική Μεσόγειο. Ήταν βέβαια και η Ανταλκίδειος Ειρήνη, γνωστή και ως η ειρήνη του Βασιλέως με την οποία η Σπάρτη -να μη λέμε μόνο για την Αθήνα- παρέδιδε στους Πέρσες την Ιωνία και την Κύπρο. Και την οποία επικαλέστηκε στη Βουλή των Ελλήνων (23 Φεβρουαρίου 1959) κατά τη συζήτηση των συμφωνιών της Ζυρίχης-Λονδίνου ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος της ΕΔΑ Ηλίας Ηλιού για να τις χαρακτηρίσει ακόμη χειρότερες και από την Ανταλκίδειο Ειρήνη. 

Στη νεότερη εποχή ο Ελευθέριος Βενιζέλος γέμισε με πικρία τους Κυπρίους όταν μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο άφησε εκτός των ελληνικών διεκδικήσεων την Κύπρο για να έχει την στήριξη της Βρετανίας στην περιπέτεια της Μικράς Ασίας, τότε που χάθηκε για πάντα η Ιωνία. Στην ουσία όμως η δύσκολη σχέση της Αθήνας -λέγε Ελλάδας- με την Κύπρο αρχίζει με την ανακίνηση του Κυπριακού τη δεκαετία του 1950. Τότε που οι κεντρώες κυβερνήσεις Πλαστήρα - Βενιζέλου - Παπανδρέου αρνήθηκαν να ανακινήσουν το Κυπριακό και να υιοθετήσουν το κυπριακό αίτημα προσφυγής στα Ηνωμένα Έθνη. Ήταν τότε που ο Γεώργιος Παπανδρέου για να δικαιολογήσει τη στάση της Αθήνας, είπε το περίφημο: «η Ελλάς αναπνέει σήμερον με δύο πνεύμονας, τον μεν αγγλικόν, τον δε αμερικανικόν. Δεν ημπορεί, λόγω του Κυπριακού, να διακινδυνεύσει από ασφυξίαν». Κι ύστερα ήρθε ο Παπάγος με την κυβέρνηση του Ελληνικού Συναγερμού, ενός ευρύτατου συνασπισμού της ελληνικής Δεξιάς, που με πολλή δυσκολία υιοθέτησε το κυπριακό αίτημα και έγινε η πρώτη ελληνική προσφυγή στα Ηνωμένα Έθνη (Αύγουστος 1954).

Η κυβέρνηση Καραμανλή που διαδέχτηκε αυτή του Παπάγου, θεωρούσε το Κυπριακό ως ένα βαρίδι που δημιουργούσε προβλήματα με τους συμμάχους της χώρας. Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι βρισκόμαστε μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο και η Ελλάδα ζει την περίοδο μιας σκληρής αμερικανοκρατίας. Και εδώ τίθεται το ερώτημα αν η επιμονή ανακίνησης του Κυπριακού από κυπριακής πλευράς την περίοδο αυτή ήταν η σωστή πολιτική. Ο Μακάριος στηρίχτηκε στην ελληνική κοινή γνώμη που έβραζε κυριολεκτικά υπέρ της Κύπρου για να ασκήσει έντονη πίεση στις ελληνικές κυβερνήσεις να ανακινήσουν το Κυπριακό. Αλλά και ο ίδιος δεχόταν την πίεση της κυπριακής κοινής γνώμης. Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι Δεξιά και Αριστερά στην Κύπρο εκείνη την εποχή συναγωνίζονταν στις κινητοποιήσεις υπέρ της Ένωσης. Το ΑΚΕΛ είχε κάνει τη μεγάλη στροφή και το 1950 ξεκίνησε ουσιαστικά,με δική του πρωτοβουλία, το ενωτικό δημοψήφισμα με τη συλλογή υπογραφών υπέρ της ένωσης προτού το υπερκεράσει η Εθναρχία με τη θεσμοποημένη διεξαγωγή του. Εξάλλου είχε αρχίσει η αποαποικιοποίηση στην Ασία και την Αφρική που επηρέαζε την ελλαδική και κυπριακή κοινή γνώμη. Το επιχείρημα που ακούεται ότι αν το Κυπριακό είχε ανακινηθεί αργότερα θα είχε καλύτερη κατάληξη, είναι λίγο μεταφυσικό και δεν στηρίζεται πουθενά.

Μετά τις συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου διευρύνεται σταδιακά η διαφορετική εκτίμηση για τις εξελίξεις ανάμεσα στη Λευκωσία και την Αθήνα. Η Αθήνα με κυβέρνηση Καραμανλή προσπαθεί, ανεπιτυχώς, να αποτρέψει τον Μακάριο από του να προχωρήσει στην υποβολή προτάσεων αναθεώρησης του συντάγματος. Η νέα ελληνική κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου - Ένωσης Κέντρου, μετά τα γεγονότα του 1963 - '64 υιοθετεί μια νέα πολιτική σε συμφωνία με τη Λευκωσία και επανέρχεται ο στόχος της αυτοδιάθεσης-ένωσης. Οι τριβές, όμως, ανάμεσα στην Αθήνα και τη Λευκωσία δεν λείπουν και μερικές φορές είναι έντονες. Ο βασικός λόγος είναι ότι η Αθήνα θέλει να κινηθεί  εντός του πλαισίου μιας ατλαντικής πολιτικής, εντός του πλαισίου της Δύσης αφού η χώρα είναι μέλος του ΝΑΤΟ, ενώ η Λευκωσία κινείται στο χώρο των Αδεσμεύτων. 

Με τη δικτατορία στην Ελλάδα το χάσμα ανάμεσα στην Αθήνα και τη Λευκωσία μεγαλώνει. Μετά το φιάσκο της συνάντησης της ηγεσίας της δικτατορίας με την τουρκική πολιτική ηγεσία -πρωθυπουργός ο Ντεμιρέλ- στην Αλεξανδρούπολη και στην Κεσάν, το Σεπτέμβριο του 1967, όπου η χούντα πρότεινε με πολλή αφέλεια στους Τούρκους τη λύση της ένωσης στη βάση του σχεδίου Άτσεσον αλλά και μετά τα γεγονότα της Κοφίνου και την απόσυρση της Μεραρχίας, εγκαταλείπεται η πολιτική της ένωσης και υιοθετείται αυτή του εφικτού. Το χουντικό καθεστώς όμως συνέχισε να υπονομεύει την κυβέρνηση της Λευκωσίας με κατάληξη το πραξικόπημα του Ιουλίου 1974 που οδήγησε στην τουρκική εισβολή.

Με τις κυβερνήσεις της Μεταπολίτευσης αποκαταστάθηκε μια καλύτερη συνεργασία Αθήνας - Λευκωσίας αλλά οι διαφορές δεν εξέλιπαν. Στην Κύπρο η πικρία ήταν μεγάλη από την αρχή της νέας εποχής με την πολιτική που υιοθέτησε η κυβέρνηση Καραμανλή στη δεύτερη τουρκική εισβολή του Αυγούστου. Τη γνωστή πολιτική η «Κύπρος κείται μακράν». Αλλά για την περίοδο αυτή θα επανέλθουμε την επόμενη Κυριακή. Να σημειώσουμε πάντως ότι ναι μεν η κύρια ευθύνη φαίνεται να βαρύνει το «εθνικό κέντρο» για τη δύσκολη σχέση Αθήνας - Λευκωσίας αλλά και στην Κύπρο δεν έλειψαν οι Αμαθούσιοι που την υπονόμευσαν με το δικό τους τρόπο. 

Υ.Γ. Όπως και ένα σωρό άλλα θέματα ποδοσφαιροποιήθηκε και αυτό με τη ζωγραφική-σκίτσα του εκπαιδευτικού Γιώργου Γαβριήλ. Με τους φανατικούς του γλωσσαρίου και της καταδίκης του ΠΙΝ από τη μια, αλλά και με κομματικές πλάτες -βολεύει πάντα η κλίνη του Προκρούστη- και το πολιτικό και εκκλησιαστικό κατεστημένο από την άλλη που του δίνεται η ευκαιρία να συσπειρώσει έναν κόσμο που υπό διαφορετικές συνθήκες δεν θα ήταν εύκολο να το πετύχει. Ο μεταπρατισμός ακόμη και στο χώρο της τέχνης θριαμβεύει με «εισαγωγές» «ανάποδες» εκ Παρισίων και αλλού, η αισθητική και τα μηνύματα είναι χαμηλών πτήσεων και η έννοια του αντισυστημισμού γελοιοποιείται. Και ένας υπουργός Παιδείας και Πολιτισμού που εντέλλεται πειθαρχική δίωξη εναντίον του εκπαιδευτικου! Ευτυχώς που υπάρχει και αυτή η ταλαιπωρημένη έννοια της ελευθερίας της έκφρασης που ως φύλλο συκής περιφέρεται για άλλοθι στην ποδοσφαιροποιημένη αυτή προκρούστεια συζήτηση.

*Πανεπιστημιακός, συγγραφέας της μυθιστορηματικής τριλογίας ΝΟΜΑΔΑΣ, Αθήνα, Εκδόσεις Βακχικόν, 2017-2019

stephanos.constantinides@gmail.com

  Στέφανος Κωνσταντινίδης