Η δράση του Οικονόμου και η συμβολή του στην Επανάσταση παραμένουν άγνωστες στο ευρύ κοινό, γνωστές μόνο στους ιστορικούς κύκλους, εφόσον το όνομά του, λησμονημένο, αναφέρεται μόνο επιγραμματικά σε κάποια εγχειρίδια της σχολικής ιστορίας. Ο Νίκος Εγγονόπουλος το 1942-43 στο ποίημά του Μπολιβάρ ανασύρει από την αφάνεια τον Αντώνιο Οικονόμου, σχολιάζοντας την άδικη σφαγή του και τοποθετώντας τον πλάι στον Ρήγα Φεραίο, τον Σίμωνα Μπολιβάρ και τον Ρομπεσπιέρ. Αυτή η επιλογή του ποιητή προβληματίζει τον συγγραφέα Κωνσταντινίδη και κεντρίζει το ενδιαφέρον του για τον παραγκωνισμένο αγωνιστή.
«Τον Οικονόμου τον κουβαλώ μέσα μου πολλά χρόνια. Από πότε ακριβώς είναι λίγο θολό στις αναμνήσεις μου. Ίσως από τα φοιτητικά μου χρόνια, σχεδόν υποσυνείδητα. Διότι από μια μικρή έρευνα που έκανα, όταν αποφάσισα να γράψω το μυθιστόρημα, βρήκα ότι έγινε μια ελάχιστη αναφορά στον Οικονόμου, σχεδόν παρεμπιπτόντως, στο μάθημα της νεοελληνικής ιστορίας των φοιτητικών μου χρόνων. Κι αυτό γιατί, όπως θα το διαπιστώσουν οι αναγνώστες μου, χωρίς αυτή τη μικρή αναφορά στον Οικονόμου, δεν μπορεί να εξηγηθεί η προσχώρηση της Ύδρας στην επανάσταση του ’21. Όμως νομίζω ότι το όνομα του Οικονόμου άρχισε να με βασανίζει από τότε που διάβασα τον Μπολιβάρ του Νίκου Εγγονόπουλου, πριν από μερικές δεκαετίες! Στην περίφημη επίκληση του Εγγονόπουλου στον Μπολιβάρ διαβάζουμε:
Μπολιβάρ! Είσαι του Ρήγα Φεραίου παιδί,
Του Αντωνίου Οικονόμου ―που τόσο άδικα τον σφάξαν―
και του Πασβαντζόγλου αδελφός,
Τ’ όνειρο του μεγάλου Μαξιμιλιανού ντε Ρομπεσπιέρ
ξαναζεί στο μέτωπό σου.
Είσαι ο ελευθερωτής της Νότιας Αμερικής.
Δεν ξέρω ποια συγγένεια σε συνέδεε, αν ήτανε απόγονός σου
ο άλλος μεγάλος Αμερικανός, από το Μοντεβίντεο αυτός,
Ένα μονάχα είναι γνωστό, πως είμαι ο γιoς σου.»…
Ο Κωνσταντινίδης τις επιστημονικές του γνώσεις πάνω στην Ιστορία και την κοινωνιολογία έχει τη δεξιότητα να τις μετουσιώνει και να τις αξιοποιεί δημιουργικά στο λογοτεχνικό του έργο. Είναι έκδηλο στην ποίηση και στα μυθιστορήματά του το ενδιαφέρον για τους αφανείς ήρωες, για τη ζωή όπως διαμορφώνεται από τις περιπλοκές και τις ανατροπές που επιφέρει το ιστορικό γίγνεσθαι στον εφήμερο βίο, τον αγώνα και τα όνειρα του καθημερινού ανθρώπου. Όλα τα μυθιστορήματα του Στέφανου Κωνσταντινίδη, επειδή αναπαριστούν και σχολιάζουν παλαιότερες ιστορικές περιόδους, προϋποθέτουν έρευνα για τη συγγραφή τους. Επομένως και γι’ αυτό το βιβλίο χρειάστηκε να ανατρέξει στα γεγονότα της Επανάστασης, στα κοινωνικά δεδομένα της εποχής, στους ετερόκλητους παράγοντες που διαμορφώνουν το πολιτικό και στρατιωτικό τοπίο εκείνων των χρόνων, αλλά και να επανεξετάσει τις πολιτικές θέσεις, τις φιλοδοξίες, τα συγκεχυμένα και διφορούμενα αιτήματα, τα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα διαφόρων πρωταγωνιστών του Αγώνα και να θέσει εκ νέου ερωτήματα για τις αποφάσεις και τις πράξεις τους. Με αφόρμηση τη δράση και τους προβληματισμούς ενός κοινωνικού επαναστάτη, όπως ο Αντώνης Οικονόμου, φωτίζονται άγνωστες πτυχές και επαναπροσδιορίζονται παγιωμένες ερμηνείες και αντιλήψεις γύρω από πρόσωπα και γεγονότα του 1821.
«Τα στοιχεία δράσης του που κινητοποίησαν το ενδιαφέρον μου ήταν αυτά που δεν διδασκόμαστε στο επίσημο ιστορικό αφήγημα. Η ιστορία που διδασκόμαστε αφήνει απ’ έξω πολλά πράγματα, ό,τι συνήθως ενοχλεί μια αγιοποιητική ιστορική αφήγηση. Για παράδειγμα, ενοχλεί η κοινωνική οπτική γωνία της ιστορίας, ενοχλεί ό,τι αλλάζει το κυρίαρχο εξουσιαστικό αφήγημα. Τα ιστορικά γεγονότα τα ερμηνεύουμε από την οπτική γωνία του παρόντος. Και αυτή η οπτική γωνία δεν είναι ποτέ ουδέτερη, είναι αυτή της κυρίαρχης ιδεολογίας. Ακόμη και η επιλογή των γεγονότων που θα ερμηνευτούν για να αποτελέσουν το ιστορικό αφήγημα μιας εποχής δεν είναι ούτε αθώα ούτε τυχαία.
…»Ο Οικονόμου ενοχλούσε, γιατί χαλούσε το αγιοποιητικό ιστορικό αφήγημα. Στην Ύδρα οι κοτζαμπάσηδες αρνούνταν να προσχωρήσουν στην Επανάσταση, νοιάζονταν περισσότερο για το βιος τους, γι’ αυτό εκείνος εξεγέρθηκε και ανέτρεψε την εξουσία τους μαζί με το πληβειακό στοιχείο και κήρυξε την επανάσταση στο νησί του. Η συμμετοχή της Ύδρας στην Επανάσταση ήταν εκ των ων ουκ άνευ, τα πλοία της αντιπροσώπευαν τον μισό ελληνικό στόλο, ήταν το πλουσιότερο ελληνικό νησί, μια μικρή Αγγλία, κατά τον Ιμπραήμ. Δεν του το συγχώρεσαν ποτέ, τον ανέτρεψαν με αντεπανάσταση, τον κυνήγησαν και τον δολοφόνησαν. Η επανάστασή του είχε και μια κοινωνική πλευρά, στην Ύδρα εγκαθιδρύθηκε μια μικρή εφήμερη κομμούνα, πολύ πριν από αυτήν του Παρισιού. Ο Κολοκοτρώνης προσπάθησε να τον διασώσει από τη δολοφονία· δεν πρόλαβε».
Το νέο μυθιστόρημα του Κωνσταντινίδη θα εκδοθεί φέτος, το 2021, μια χρονιά που η Ελλάδα εορτάζει την επέτειο των διακοσίων ετών από την έναρξη του αγώνα για την ανεξαρτησία. Μια χρονιά που οι περισσότεροι εκδοτικοί οίκοι πυρετωδώς ετοιμάζουν για το αναγνωστικό κοινό βιβλία επιστημονικά και λογοτεχνικά, οι ιστορικοί διοργανώνουν επιστημονικά συνέδρια, η επίσημη Πολιτεία σκηνοθετεί εορτασμούς. Η Επανάσταση του 1821 έχει καταγραφεί ως ένας λαμπρός ηρωικός μύθος στο ασυνείδητο μεγάλου μέρους των Νεοτέρων Ελλήνων. Η σχέση με αυτή την εποχή διαπνέεται από έναν αθώο συναισθηματισμό, επιμελώς καλλιεργημένο στα σχολικά θρανία, διχάζεται ανάμεσα σε άκριτα αποδεκτά αξιώματα και παρορμητικές ενστάσεις του μυαλού, ακροβατεί ανάμεσα στον μύθο και την ιστορία. Για πολλούς, ακόμη και η παραμικρή αμφισβήτηση των ηρωικών δεδομένων του εγείρει σοβαρές αντιστάσεις στις συνειδήσεις. Το βέβαιο είναι ότι φέτος το 1821 θα γίνει αντικείμενο πολλών συζητήσεων. Η νεότερη Ελλάδα καλείται να ανατρέξει στη βιογραφία της, να την επανασυντάξει, να τη συμπληρώσει ή να κάνει κάποιες διορθωτικές παρεμβάσεις στο φαντασιακό της κείμενο. Δύο αιώνες μετά έχει μια νέα ευκαιρία να αναστοχαστεί την πορεία της στον χρόνο και να ξεφορτωθεί επιτέλους τις ψευδαισθήσεις της. Ο συγγραφέας αναγνωρίζει ότι η μέχρι στιγμής πρόσληψη των γεγονότων της Επανάστασης αφήνει πολλά περιθώρια για νέες προσεγγίσεις και ερμηνείες. Το μυθιστόρημα πιθανότατα θα εγείρει ερωτήματα και θα προκαλέσει συζητήσεις ή και αντιδράσεις.
«Το ’21», σημειώνει ο συγγραφέας, «δεν γλύτωσε από την κλίνη του Προκρούστη! Και με αυτή την έννοια παραμένει ένα ανοιχτό βιβλίο συζήτησης, προπάντων, που μας καθορίζει ταυτοτικά ως Νεοέλληνες. Στο δικό μου μυθιστόρημα επιχειρείται μια τολμηρή, ώς ένα σημείο, ανάγνωση του ’21 από οπτικές γωνίες που αποφεύγει η παραδοσιακή ιστοριογραφία και τίθενται ερωτήματα που πιο εύκολα τα επιτρέπει η λογοτεχνία από την ιστοριογραφία, καθότι στην ιστοριογραφία χρειάζεται η τεκμηρίωση, ενώ στη λογοτεχνία, μολονότι επίσης είναι αναγκαία η τεκμηρίωση, αφήνεται μεγάλος χώρος και στην κοινωνική φαντασία».
*Φιλόλογος, ποιήτρια, κριτικός λογοτεχνίας- Το άρθρο γράφτηκε προτού κυκλοφορήσει το βιβλίο και δημοσιεύτηκε στο περιδικό ΘΕΥΘ, τεύχος 13, Ιούνιος 2021.
Το μυθιστόρημα Γράμμα στον Αντώνη Οικονόμου/στο υφαντό του ΄21 κυκλοφορεί ήδη από τις εκδόσεις ΒΑΚΧΙΚΟΝ, Αθήνα 2021
ΠΗΓΗ: 18 Ιουλίου 2021, 9:22 ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire