2022: οι προβλέψεις για το μέλλον του κορονοϊού
Στην αρχή του τρίτου έτους της ατελείωτης και ανθρωποκτόνου πανδημίας, τα πιο καυτά ερωτήματα είναι: Πώς αναμένεται να εξελιχθεί τους επόμενους μήνες, πλανητικά και τοπικά, ο κορονοϊός SARS CoV-2; Η συνολική εικόνα της εξέλιξης των κυρίαρχων παραλλαγών του ιού που προκαλεί τη νόσο Covid-19 μας επιτρέπει να προβλέψουμε ένα ορατό τέλος της πανδημικής καταστροφής; Αραγε, η τελευταία, ταχύτατα εξαπλούμενη εκδοχή «Ο» του κορονοϊού είναι όντως πιο ήπια και «φιλική» για τον άνθρωπο;
Μήπως έχουν δίκιο οι αισιόδοξοι ιολόγοι και επιδημιολόγοι που υποστηρίζουν ότι, χωρίς να το συνειδητοποιούμε, οι πιο πρόσφατες παραλλαγές έχουν ήδη επιφέρει την πολυπόθητη «ενδημική φάση» της συμβίωσης του είδους μας με έναν λιγότερο απειλητικό κορονοϊό; Ή, αντίθετα, βρισκόμαστε απέναντι σε έναν εξελικτικό ελιγμό του κορονοϊού που παραμένει εξίσου απειλητικός, όπως προειδοποιούν κάποιοι σκεπτικιστές ειδικοί; Βασανιστικά ερωτήματα που, στην αρχή της νέας χρονιάς, έχουν οδηγήσει στη διατύπωση εναλλακτικών σεναρίων για το τέλος της πανδημίας.
Αλληλοαποκλειόμενα σενάρια για την επικείμενη πορεία της Covid-19
Από τα πρώτα της βήματα η ανθρωπότητα αγωνιούσε και αναρωτιόταν για το μέλλον της γι’ αυτό και κάθε πολιτισμός διμιούργησε μάντεις και προφήτες που είχαν το «χάρισμα» να διαβλέπουν και να αποφαίνονται για τα μελλούμενα. Για να τεκμηριώσουν τις υποτίθεται θεόπνευστες προβλέψεις τους, οι προφήτες κατέφευγαν στην ερμηνεία των ονείρων, σε μυστηριώδεις αστρικές-πλανητικές συναγωγές και σε άλλα απρόσμενα φυσικά και υπερφυσικά «σημάδια».
Τον 21ο αιώνα, παρά τον υπερτεχνολογικό και επιστημονικοφανή πολιτισμό μας, κάθε άλλο παρά έχει ξεπεραστεί ή εκλείψει η γοητεία που εξακολουθούν να ασκούν αυτές οι απόκρυφες προφητικές πρακτικές. Ωστόσο, η διαχρονική μας ανάγκη να προβλέπουμε τις μελλοντικές απειλές και να διαχειριζόμαστε τις ανασφάλειές μας ικανοποιείται, πρωτίστως, από κάποιους ειδικούς επιστήμονες, οι οποίοι, καταφεύγοντας σε πρόσκαιρα, πιθανολογικά και κάθε άλλο παρά αδιαμφισβήτητα δεδομένα, αποφαίνονται τελεσίδικα για τη «νομοτελειακή» πορεία των νέων φυσικών απειλών και για τις καταστροφικές τους συνέπειες στη ζωή των ανθρώπων.
Πολύ συχνά όμως, τέτοιες απόλυτες κρίσεις ή ανεπαρκώς τεκμηριωμένες «επιστημονικές» προβλέψεις παραβιάζουν κατάφωρα τους γνωσιολογικούς περιορισμούς και τις μεθοδολογικές αρχές της επιστήμης, αλλά επειδή διατυπώνονται από επιφανείς ειδικούς εκλαμβάνονται από την κοινωνία ως… μαντικοί χρησμοί εξίσου σκοτεινοί και αδιαμφησβήτητοι με τους χρησμούς των αρχαίων προφητών.
Για το ευρύ και μη ειδικό κοινό, μάλιστα, αυτές οι επιστημονικές προβλέψεις έχουν περίπου την ίδια βαρύτητα με τα ζοφερά οράματα των σύγχρονων προφητών, π.χ. της μέντιουμ Σίλβια Μπράουν, η οποία από το 2018 είχε μαντέψει όχι μόνο τον χρόνο εμφάνισης (2020) μιας νέας πανδημίας, αλλά και κάποιες από τις συνέπειες που θα έχει στη ζωή των ανθρώπων (τα γάντια και τις μάσκες). Μια πλανητική καταστροφή που περιγράφεται -ομολογουμένως κάπως αόριστα- στο τρομολαγνικό βιβλίο της «Το μέλλον μας» (κυκλοφορεί από τις εκδ. Λιβάνη).
Το γεγονός ότι, κατά την πρώτη διετία της πανδημίας, πολλαπλασιάστηκαν οι καταστροφικές προφητείες και τα συνωμοτικά σενάρια για τις δήθεν απρόσμενες υγειονομικές, οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες της εισβολής του νέου κορονοϊού στη ζωή μας θα έπρεπε να μας προβληματίσει σοβαρά και, ενδεχομένως, να μας οδηγήσει σε αναθεώρηση πολλών ψευδαισθήσεών μας περί της παντοδυναμίας του ορθού λόγου και της επιστημονικής σκέψης.
Σε κάθε περίπτωση, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε πως η συστηματική καλλιέργεια του φόβου για την πανταχού παρούσα και διαρκώς μεταλλασσόμενη ιογενή απειλή, σε συνδυασμό με την ευρύτατη δυσπιστία απέναντι στις τρέχουσες ιατρικές πρακτικές, μας καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτους στις ψευδοεπιστημονικές «εξηγήσεις» και στις αυθαίρετες προφητείες για την εξέλιξη της πανδημικής κρίσης. Ποια είναι, εντούτοις, τα εναλλακτικά, πιο τεκμηριωμένα επιστημονικά σενάρια για τη δυναμική της πανδημίας τους επόμενους μήνες;
Τα αισιόδοξα σενάρια για την ενδημική νόσο
Η τελευταία και απ’ ό,τι φαίνεται επικρατέστερη παραλλαγή Ομικρον του κορονοϊού SARS CoV-2 εντοπίστηκε στις 24 Νοεμβρίου 2021 στη Νότια Αφρική και από εκεί εξαπλώθηκε παντού, επειδή παρουσιάζει έναν υψηλότατο αριθμό μεταλλάξεων στην πρωτεΐνη της ακίδας και καταφέρνει να διαφεύγει από τα αντισώματά μας.
Πριν από αυτήν, ωστόσο, εμφανίστηκαν διαδοχικά άλλες τέσσερεις παραλλαγές: η Αλφα στην Αγγλία, η Βήτα στη Νότιο Αφρική, η Γάμμα στη Βραζιλία και η Δέλτα στην Ινδία. Πρόκειται για τις πέντε, μέχρι σήμερα, πιο μεταδοτικές παραλλαγές του κορονοϊού, που, αυτά τα δύο χρόνια, ξεχώρισαν από τις χιλιάδες άλλες πολύ λιγότερο επιτυχημένες.
Σήμερα γνωρίζουμε επακριβώς τις τυχαίες μεταλλάξεις που επέτρεψαν σε αυτές τις πέντε παραλλαγές να επικρατήσουν και μέσα σε λίγες εβδομάδες να γίνουν το κυρίαρχο στέλεχος του κορονοϊού μολύνοντας όλους τους ανθρώπινους πληθυσμούς, μολονότι αρχικά ήταν κι αυτές σπάνιες.
Οι περισσότερες γενετικές μεταλλάξεις που σχετίζονται με την ασυνήθιστα υψηλή μεταδοτικότητα μιας νέας παραλλαγής αφορούν συνήθως, αλλά όχι πάντα, μεταλλάξεις που συμβαίνουν στα γονίδια που κωδικοποιούν τις πρωτεΐνες των ακίδων (spike protein), από τις οποίες εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό η ευκολία εισόδου των κορονοϊών στα κύτταρά μας.
Οι πρόσφατες πολύ πιο μεταδοτικές παραλλαγές, μολονότι αποτελούν μια εξελικτική προσαρμογή του κορονοϊού στους ανθρώπινους πληθυσμούς (αρμοστικότητα), δεν συνεπάγονται αυτομάτως και την αύξηση της θνητότητας των νέων παραλλαγών, οι οποίες δεν έχουν κανένα συμφέρον να σκοτώνουν τους ξενιστές τους, δηλαδή τους ανθρώπους.
Αξίζει να σημειωθεί το φαινομενικά παράδοξο -αλλά επαρκώς επιβεβαιωμένο- γεγονός ότι οι νέες πιο εξελιγμένες παραλλαγές, ενώ μεταδίδονται ταχύτερα και αποτελεσματικότερα σε σύγκριση με τους προηγούμενους κορονοϊούς, δεν αποτελούν αυτομάτως μεγαλύτερη απειλή για τη ζωή των ξενιστών τους. Κάτι που δεν ισχύει για τους ανεμβολίαστους ξενιστές που ανήκουν στις πιο ευπαθείς ανθρώπινες ομάδες ή για όσους μολυνθούν αλλά ζουν σε χώρες με υποβαθμισμένα δημόσια πρωτογενή υγειονομικά συστήματα και σε άθλιες νοσηλευτικές συνθήκες, όπως η σημερινή Ελλάδα.
Τι ισχύει, όμως, από τα παραπάνω για τις δύο πιο πρόσφατες και μέχρι σήμερα επικρατέστερες παραλλαγές του κορονοϊού, τη Δέλτα και την Ομικρον; Η Δέλτα εντοπίστηκε πρώτη φορά στην Ινδία τον Οκτώβριο του 2020 αλλά ήδη τον Απρίλιο του 2021 είχε εξαπλωθεί παντού. Οπως ανακάλυψαν, τα στελέχη της παραλλαγής Δέλτα φέρουν δύο μεταλλάξεις, την «E484Q» και την «L452R». Η πρώτη μετάλλαξη υπήρχε και στις προηγούμενες παραλλαγές Γάμμα και Βήτα και ίσως η ταυτόχρονη παρουσία αυτών των δύο μεταλλάξεων της ακίδας καθιστά την παραλλαγή Δέλτα τόσο μεταδοτική και επικίνδυνη, αφού αποδείχτηκε ικανή να παρακάμπτει ακόμη και τις ανοσιακές αντιδράσεις ορισμένων ήδη εμβολιασμένων ατόμων.
Παρ’ όλα αυτά, στα τέλη του προηγούμενου έτους, στις 24 Νοεμβρίου 2021, εντοπίστηκε στη Νότιο Αφρική η Ομικρον, μία νέα, ακόμη πιο μεταδοτική παραλλαγή. Το μυστικό της επιτυχίας αυτής της νέας παραλλαγής δεν είναι μόνο η πολύ υψηλή μεταδοτικότητά της, αλλά και η καινοφανής ικανότητά της να μολύνει τους ήδη εμβολιασμένους, χωρίς ωστόσο να τους προκαλεί σοβαρά προβλήματα.
Αντίθετα, λοιπόν, από τη Δέλτα, η μεγάλη επιτυχία της Ομικρον φαίνεται πως οφείλεται στην ικανότητά της να διαφεύγει και τελικά να παρακάμπτει το ανοσιακό σύστημα των εμβολιασμένων.
Ανατρέχοντας, λοιπόν, στους μεγάλους σταθμούς-παραλλαγές της εξέλιξης του κορονοϊού, οι περισσότεροι ειδικοί διαπιστώνουν μια σαφή τάση της πανδημικής νόσου Covid-19 να γίνει ενδημική, επειδή η προοδευτική εξέλιξη του κορονοϊού τον οδήγησε στο να μεταδίδεται ευκολότερα, διαφεύγοντας από την επίκτητη εμβολιακή ανοσία των ξενιστών του. Κάτι που στο παρελθόν έχει ήδη συμβεί και με πολλούς άλλους ιούς του ανθρώπινου αναπνευστικού συστήματος, όπως π.χ. με τον ιό της γρίπης.
Αν αυτό ισχύει, τότε το πιο πιθανό και αισιόδοξο σενάριο για το μέλλον του κορονοϊού δεν είναι το να εξαφανιστεί διαπαντός, αλλά να μεταλλαχθεί σε κάτι ανάλογο με τον εποχιακό ιό της γρίπης: με περιόδους υψηλής μεταδοτικότητας κάθε χρόνο, που θα αντιμετωπίζονται εγκαίρως με τα κατάλληλα ανανεωμένα εμβόλια.
Το πόσο συχνά θα πρέπει να ανανεώνονται τα εμβόλια αντι-Covid, ώστε να αντιμετωπίζουν τις νέες παραλλαγές, δεν είναι ακόμη προβλέψιμο και θα εξαρτηθεί από το πόσο γρήγορα θα μεταλλάσσεται ο ενδημικός κορονοϊός για να διαφεύγει από το ανοσιακό μας σύστημα, όπως υποστηρίζει ένα ενδιαφέρον άρθρο στο επιστημονικό περιοδικό Nature.
Τα απαισιόδοξα σενάρια για διαρκείς πανδημικές κρίσεις
Σχετικά με το επικείμενο τέλος της πανδημίας, αρκετοί διαπρεπείς επιστήμονες είναι πολύ πιο σκεπτικιστές, ή μάλλον ρεαλιστές, δεδομένου ότι μετά από δύο χρόνια πανδημίας η εξαφάνιση ή οριστική εξάλειψη του κορονοϊού είναι πλέον ανέφικτη, επειδή ήδη έχει καταφέρει να μολύνει μεγάλο μέρος του ανθρώπινου πληθυσμού.
Εξάλλου, όπως υποστηρίζουν οι σκεπτικιστές, δεν είναι παρά ακόμη ένας ιός RNA που μεταπήδησε από ένα ή περισσότερα ζώα στον άνθρωπο προκαλώντας μια σοβαρή ζωονόσο, όπως συνέβη π.χ. με τον ιό HIV της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας, τον οποίο ακόμη δεν έχουμε καταφέρει να εξαλείψουμε.
Το να ελπίζουμε ότι, φέτος αργά ή γρήγορα, οι νέες παραλλαγές του κορονοϊού θα γίνουν ενδημικές, όπως π.χ. ο ιός της γρίπης, είναι θεμιτό αλλά όχι και τόσο εύλογο: αφού για να συμβεί αυτό, δηλαδή η νόσος Covid-19 να γίνει ενδημική, θα πρέπει η επικράτηση του ενδημικού κορονοϊού να συμβεί πλανητικά και μάλιστα ταυτοχρόνως, επειδή η πλήρης εθνική απομόνωση είναι πρακτικά ανέφικτη και καμία στρατηγική παρατεταμένης καραντίνας δεν είναι αποτελεσματική.
Πάντως, αν κάτι μάθαμε τα δύο επώδυνα χρόνια της πανδημίας, είναι ότι οι κορονοϊοί μπορούν όχι μόνο να προσαρμόζονται και να εξελίσσονται πολύ ταχύτερα από εμάς αλλά, επιπλέον, έχουν στη διάθεσή τους δισεκατομμύρια δυνητικούς ξενιστές, δηλαδή ανθρώπινους οργανισμούς για να... «μολύνουν».
Συνεπώς, το να επενδύει κανείς στην άμεση και πλήρη εξάλειψη του κορονοϊού είναι μια ουτοπία επιστημονικά αφελής και κοινωνικά πολύ επικίνδυνη, επειδή λειτουργεί καθησυχαστικά. Το μόνο που οφείλουμε να κάνουμε είναι να θωρακίσουμε όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες μέσω εμβολιασμών και νέων, πιο αποτελεσματικών φαρμάκων.
Αρχίζουμε να κατανοούμε το γιατί η εκρηκτική αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού (που τα τελευταία 100 χρόνια διπλασιάστηκε!) μαζί με την παγκοσμιοποίηση συμβάλλουν αποφασιστικά στην εμφάνιση και την πανδημική εξάπλωση άγνωστων μέχρι χθες μολυσματικών παραγόντων, όπως ο νέος κορονοϊός.
Πράγματι, όλες οι σχετικές έρευνες επιβεβαιώνουν την υποψία ότι, στην εποχή μας, τόσο η πρωτοφανής πυκνότητα όσο και η μεγάλη κινητικότητα των ανθρώπινων πληθυσμών, σε συνδυασμό με τη συστηματική υποβάθμιση του πλανητικού οικολογικού περιβάλλοντος από τις δραστηριότητές μας, αυξάνουν κατά πολύ την πιθανότητα εμφάνισης άγνωστων μέχρι χθες ιών και διευκολύνουν την πλανητική διάδοση των πιο επιτυχημένων παραλλαγών τους.
Αυτό το δυστοπικό σενάριο της εμφάνισης, στο άμεσο μέλλον, νέων πανδημιών υποστήριξε πρόσφατα με αρκετά εύλογα επιχειρήματα η Σάρα Γκίλμπερτ (Sarah Gilbert), διάσημη Βρετανή καθηγήτρια Ιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και η βασική δημιουργός του εμβολίου AstraZeneca κατά του κορονοϊού, το οποίο, αν και πολεμήθηκε σκληρά από τις άλλες ισχυρότερες φαρμακευτικές εταιρείες, χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα από 170 χώρες. Διαβλέποντας ότι η επόμενη πανδημία θα είναι πολύ πιο μολυσματική, θανατηφόρα και καταστροφική από τη σημερινή, η Γκίλμπερτ υποστηρίζει ότι θα πρέπει να προετοιμαστούμε εγκαίρως επενδύοντας στην έρευνα και ενισχύοντας όσο ποτέ τα εθνικά και τα διεθνή συστήματα προστασίας της υγείας του πληθυσμού.
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire