Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα άρθρου του Ιταλού θεολόγου και φιλοσόφου Βίτο Μανκούζο, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα La Stampa
Ο Ελληνας φιλόσοφος Ηράκλειτος, ο αποκαλούμενος «σκοτεινός», έλεγε: «Πόλεμος πάντων μεν πατήρ εστί». Την ίδια περίοδο στη Σικελία, ένας άλλος φιλόσοφος, ο Εμπεδοκλής, αντιλαμβανόταν την πραγματικότητα ως διαλεκτική δύο αρχικών δυνάμεων, της «φιλότητας» και του «νείκους» (της έχθρας, της έριδας, της διαμάχης). Στη συνέχεια πολλοί άλλοι στοχαστές, που ήθελαν να κατανοήσουν την ουσία της πραγματικότητας, ερμήνευσαν τον πόλεμο ως φυσική και αναπόφευκτη έκφραση τόσο της ανθρώπινης φύσης όσο και της Ιστορίας (μεταξύ αυτών ο Μακιαβέλι και ο Τζορντάνο Μπρούνο). Σύμφωνα με τον Χομπς, όχι μόνον η παγκόσμια κοινωνία αλλά και η φυσική κατάσταση των ανθρώπων μπορεί να περιγραφεί ως «πόλεμος όλων εναντίον όλων». Ο Χέγκελ έλεγε για τον πόλεμο ότι «μέσω αυτού διατηρείται η ηθική υγεία των λαών».
Και προσέθετε: «Οπως η κίνηση των ανέμων προστατεύει τη θάλασσα από τη σαπρή ύλη στην οποία θα μετατρεπόταν από μια διαρκή νηνεμία, έτσι και ο πόλεμος προστατεύει τους λαούς από τη σήψη στην οποία θα έπεφταν από μια διαρκή ή και αιώνια ειρήνη» («Φιλοσοφία του δικαίου» - προφανής ο πολεμικός υπαινιγμός εναντίον του Καντ). Ο Μαρξ και ο Νίτσε, θεωρητικοί πατέρες της Αριστεράς και της Δεξιάς αντίστοιχα, συμμερίζονταν, καθένας με τον τρόπο του, αυτή τη φιλοσοφία της Ιστορίας. Σήμερα αυτή είναι η αντίληψη για τη φύση που κυριαρχεί και στο επιστημονικό πεδίο. Ιδού, για παράδειγμα, τα λόγια του εξελικτικού βιολόγου Ρίτσαρντ Ντόκινς: «Θεωρώ ότι η εικόνα μιας φύσης “με δόντια και νύχια ματωμένα” συνοψίζει με τρόπο θαυμαστό τη σύγχρονη αντίληψη της φυσικής επιλογής» («Το εγωιστικό γονίδιο»). Ποιος είναι επομένως ο Πούτιν; Ενα εντελώς φυσικό φαινόμενο.
Ο πόλεμος είναι ένα κακό εναντίον του οποίου οφείλουμε να αμυνόμαστε, μερικές φορές ακόμα και με τα όπλα, έχοντας όμως πάντα ως σκοπό μας την ειρήνη
Το ίδιο είναι και οι Ουκρανοί που αμύνονται, η Δύση που τους εξοπλίζει, οι Κινέζοι που κάνουν πλάτες στον Πούτιν, οι ισλαμιστές που ετοιμάζονται να γιορτάσουν τα ερείπια στα οποία ο Αλλάχ καταδίκασε τη Δύση και κάθε άλλος πρωταγωνιστής της παγκόσμιας σκηνής: όλοι τους πεινασμένοι λύκοι που καταβροχθίζουν τα ανυπεράσπιστα θηράματα, επειδή τέτοια είναι η κατάσταση στην οποία «όλοι» γεννηθήκαμε. Στο διαμετρικά αντίθετο μέτωπο του «πάντα πόλεμος» τοποθετείται η φιλοσοφία σύμφωνα με την οποία «ποτέ πόλεμος». Είναι η κοσμοαντίληψη που σήμερα ονομάζουμε ειρηνισμό, η οποία είναι εξίσου παλαιά. Από όσα γνωρίζω, ο πρώτος και ο πιο συνεπής υποστηρικτής της ήταν ο Ινδός Μαχαβίρα, πνευματικός δάσκαλος του ζαϊνισμού, θρησκείας στο επίκεντρο της οποίας είναι η απόλυτη μη βία (ahimsa), στάση που οι ζαϊνιστές τηρούν σχολαστικά, όχι μόνον απέχοντας από κάθε τύπο πολέμου, συμπεριλαμβανομένου του αμυντικού, όχι μόνον αποκλείοντας από τη διατροφή τους το κρέας και το ψάρι, αλλά και τις πατάτες, τα καρότα, τα κρεμμύδια και κάθε φυτό που είναι δυνητικά γεννήτορας ζωής.
Και ο Βούδας, συγκαιρινός του Μαχαβίρα, αναγόρευσε την απόλυτη μη βία σε θεμελιώδη αξία, καταδικάζοντας κάθε μορφή πολέμου, συμπεριλαμβανομένου του αμυντικού. Αυτή η τοποθέτηση υποστηρίζει «ποτέ πόλεμος», όχι προφανώς με την έννοια ότι δεν γίνονται πόλεμοι, αλλά με την έννοια ότι αυτοί είναι πάντοτε και σε κάθε περίπτωση μια απόλυτη προδοσία της αληθινής λογικής, που είναι η ειρήνη. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό αυτής της κοσμοαντίληψης είναι το ότι θεωρεί την ειρήνη όχι μόνον ως τον σκοπό προς τον οποίο πρέπει να τείνουμε, αλλά και ως το μέσο για την επίτευξη αυτού του σκοπού, επειδή η ειρήνη επιτυγχάνεται μόνο μέσω της ειρήνης. Αρνείται επομένως με τον πιο ριζικό τρόπο την ηθική νομιμοποίηση σε κάθε μορφή πολέμου, συμπεριλαμβανομένου του αμυντικού.
Οι ένοπλες δυνάμεις και τα όπλα θεωρούνται συνεπώς εργαλεία θανάτου, που πρέπει να καταργηθούν ολικά και το συντομότερο δυνατό. Αυτή είναι η θέση του Ντον Μιλάνι, του Αλντο Καπιτίνι, του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ κ.ά. Μεταξύ των δύο άκρων υπάρχει η τρίτη θέση, η οποία θεωρεί τον πόλεμο σαν μια ασθένεια, δηλαδή σαν μια μη φυσιολογική αλλά παθολογική έκφραση της ανθρωπότητας· μιας ανθρωπότητας η οποία είναι «ανθρώπινη» ακριβώς επειδή μπορεί να εξελίσσεται σε σχέση με την απλή φυσική λογική, επεξεργαζόμενη αλληλεγγύη, κουλτούρα, συνεργασία. Οποιος, όπως εγώ, τοποθετείται σε αυτή την τρίτη προοπτική, ενώ μπροστά στον πόλεμο κάνει το παν για να αποτρέψει την έκρηξή του, δεν αποκλείει ωστόσο το ότι ο αμυντικός πόλεμος είναι θεμιτός ή ακόμα και αναγκαίος.
Στην κλασική αρχαιότητα αυτή ήταν η θέση του Σωκράτη, ο οποίος αγαπούσε την ειρήνη, αλλά μετείχε ως οπλίτης σε τρεις στρατιωτικές εκστρατείες του αθηναϊκού στρατού. Την ίδια άποψη είχαν ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης, ο Μάρκος Αυρήλιος. Αυτή είναι και η πλειοψηφική θέση του χριστιανισμού, όπως παρουσιάζεται από τον Αυγουστίνο και τον Θωμά τον Ακινάτη, και στον εικοστό αιώνα από τον Εμανουέλ Μουνιέ. Στη νεότερη φιλοσοφία, ο πιο σημαντικός εκπρόσωπος αυτής της θέσης είναι ο Καντ. Αυτός είχε στην καρδιά του την ειρήνη, την οποία αναγόρευσε σε σκοπό της πολιτικής του φιλοσοφίας, περιγράφοντας τις μελλοντικές προϋποθέσεις της ειρήνης μεταξύ των κρατών στο δοκίμιό του «Για την αιώνια ειρήνη» (1795). Ο Καντ ωστόσο γνώριζε ότι στο μεταξύ οι πόλεμοι δεν θα σταματούσαν και ότι καθήκον του κράτους παρέμενε να υπερασπίζεται ακόμα και στρατιωτικά τους πολίτες του.
Σημειώνω, τέλος, ότι αυτή η τρίτη προοπτική ήταν και η θέση του Κομφούκιου, ο οποίος μιλούσε πάντοτε με μεγάλο σεβασμό για τις στρατιωτικές υποθέσεις, καθώς και του πιο σημαντικού ιερού βιβλίου του ινδουισμού, της Μπαγκαβάτ Γκίτα, όπου ο θεός Κρίσνα προτρέπει τον πολεμιστή Αρτζουνα να πραγματοποιήσει το πολεμικό του χρέος. Τι είναι επομένως ο πόλεμος; Μπορούμε να τον κρίνουμε με τρεις τρόπους: α) ως μια μόνιμη ή ακόμα και αναζωογονητική δομή του ανθρώπινου φαινομένου· β) ως το απόλυτο κακό στο οποίο πρέπει να αντιτασσόμαστε πάντοτε και σε κάθε περίπτωση· γ) ως ένα κακό που γεννιέται από απληστία και δίψα για εξουσία, εναντίον του οποίου οφείλουμε να αμυνόμαστε, μερικές φορές ακόμα και με τα όπλα, έχοντας όμως πάντα ως σκοπό μας την ειρήνη. Στη συνείδηση του καθένα ανήκει το καθήκον να στοχαστεί και, όταν χρειαστεί, να τοποθετηθεί.
📌 Ο Βίτο Μανκούζο είναι καθηγητής Θεολογίας στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβα. Εχει γράψει περίπου τριάντα φιλοσοφικά και θεολογικά δοκίμια και χαρακτηρίζεται από πολλούς «αιρετικός» στοχαστής, επειδή έχει αμφισβητήσει ορισμένα από τα δόγματα της Καθολικής Εκκλησίας και της χριστιανικής πίστης
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire