Η Ευρώπη αποδείχτηκε αδύνατη, αν όχι ανίκανη, να χειριστεί την ουκρανική κρίση. Είναι πολύ πιθανόν ότι αν ακολουθούσε μια δική της πολιτική, αντί να υπηρετεί την αμερικανική ηγεμονία, η Ουκρανία θα απέφευγε την ρωσική εισβολή και ο κόσμος τον νέο Ψυχρό Πόλεμο και την απειλή πυρηνικού ολοκαυτώματος. Είχε την δυνατότητα να ενσωματώσει την Ρωσία σε ένα ευρωπαϊκό σύστημα ασφάλειας, κάτι που θα βοηθούσε και την ανάπτυξη των δημοκρατικών θεσμών στην χώρα αυτή και δεν το έκανε. Αντί να υπηρετεί την αμερικανική ηγεμονία και τα αμερικανικά συμφέροντα, η Ευρώπη θα μπορούσε να γίνει ο τρίτος πόλος του διεθνούς συστήματος με μια πολιτική ειρήνης που θα της επέτρεπε να καλύψει τον ενδιάμεσο χώρο ανάμεσα στους δύο μονομάχους, την Κίνα και τις ΗΠΑ. Για να γίνει βεβαίως αυτό χρειαζόταν μια κοινή ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική και μια κοινή ευρωπαϊκή πολιτική άμυνας και ασφάλειας. Επέλεξαν τη λύση που αποδεικνύεται ήδη καταστροφική για τα ευρωπαϊκά συμφέροντα, αυτή της υποταγής στην αμερικανική ηγεμονία και της απώθησης της Ρωσίας προς την πλευρά της Ασίας, στις αγκάλες της Κίνας. Το τίμημα θα είναι βαρύ για την Ευρώπη. Και δεν είναι σίγουρο ότι οι Αμερικανοί θα συνεχίσουν να της παρέχουν ασφάλεια χωρίς μια ουσιαστική εμπλοκή της στις στρατιωτικές δαπάνες του ΝΑΤΟ και στα αμερικανικά σχέδια αντιμετώπισης της Κίνας.
Μετά την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, ίσως η κατάσταση να μην είναι πια αναστρέψιμη και ο κόσμος θα ακολουθήσει μια πορεία σκοτεινών ημερών με ένα Ψυχρό Πόλεμο που μόνο καταστροφές θα επιφέρει στην ανθρωπότητα. Δύο είναι τα αφηγήματα που αναδύονται αυτή τη στιγμή για το μέλλον. Το ένα είναι ότι θα αντέξει ακόμη για ένα απροσδιόριστο χρονικό διάστημα η αμερικανική ηγεμονία, μολονότι η αυτοκρατορία έχει εισέλθει οριστικά στον παρακμιακό της κύκλο. Το άλλο αφήγημα υποστηρίζει την επικράτηση, σε ένα όχι πολύ μακρινό μέλλον, του ευρασιατικού πυλώνα ισχύος με την Κίνα. Αν επικρατήσει το δεύτερο σενάριο, όχι φυσικά αύριο το πρωί, οι ΗΠΑ θα περάσουν σε μια μορφή απομονωτισμού και η Ευρώπη θα είναι μια επαρχία του πλανητικού συστήματος με περιορισμένη εμβέλεια. Η κινεζική επικράτηση όμως, αν συντελεστεί, θα είναι περισσότερο οικονομική και το διεθνές σύστημα θα εισέλθει μάλλον σε μια πολυπολική εποχή.
Αυτή τη φορά ο Ψυχρός Πόλεμος θα οδηγήσει σταδιακά στην αποδολαριοποίηση της παγκόσμιας οικονομίας με την ανάδειξη και άλλων νομισμάτων αναφοράς για το διεθνές εμπόριο και νέων μηχανισμών στις συναλλαγές από αυτούς που ελέγχει αυτή τη στιγμή η Δύση. Είναι βέβαιο ότι το κινεζικό νόμισμα κερδίζει συνεχώς έδαφος ως νόμισμα αναφοράς και θα ενισχυθεί ακόμη περισσότερο, όσο θα οικοδομείται ένας ευρασιατικός οικονομικός πυλώνας στον οποίο θα συμμετέχουν χώρες που θα καλύπτουν τεράστιες εκτάσεις του πλανήτη με δισεκατομμύρια κατοίκους. Μια μικρή είδηση του πρακτορείου Bloomberg που πέρασε κάπως στα ψιλά, αλλά ίσως αποδειχτεί τεράστιας σημασίας για το μέλλον: η Κίνα διαπραγματεύεται με την Σαουδική Αραβία την εισαγωγή πετρελαίου από αυτή τη χώρα που δεν θα πληρώνεται πλέον σε δολάρια αλλά σε γουάν. Την ίδια ώρα αναδεικνύονται επίσης μηχανισμοί παράκαμψης του περιβόητου SWIFT, ενός μηχανισμού που η Δύση χρησιμοποιεί σήμερα εναντίον της Ρωσίας και είναι έτοιμη να το χρησιμοποιήσει και εναντίον άλλων χωρών στο μέλλον. Η Κίνα για παράδειγμα και η Ινδία δημιούργησαν ήδη τους δικούς τους αντίστοιχους μηχανισμούς. Αυτή ίσως θα είναι και η μεγάλη διαφορά ανάμεσα στον νέο Ψυχρό Πόλεμο και τον παλαιό, καθώς σταδιακά θα γίνει η αποκαθήλωση του δολαρίου ως νομίσματος αναφοράς στις διεθνείς συναλλαγές, κάτι που θα σηματοδοτήσει το τέλος της παγκόσμιας αμερικανικής ηγεμονίας.
Στα καθ’ημάς, το πιο σημαντικό γεγονός είναι ο ρόλος που αρχίζει να διαδραματίζει η Τουρκία στη σημερινή κρίση ως διαμεσολαβητής ανάμεσα στην Ουκρανία και την Ρωσία. Αποδεικνύεται πόσο σαθρό ήταν το ελληνικό αφήγημα απομόνωσης της Τουρκίας ή το άλλο για κατάρρευση της οικονομίας της. Οι ξένοι ηγέτες διαδέχονται ο ένας τον άλλο στην Άγκυρα και φυσικά δεν πάνε εκεί για τουρισμό. Η Αθήνα και οι ελληνικές πολιτικές ελίτ, ασφυκτικώς προσδεδεμένες στο αμερικανικό άρμα, αδυνατούν να συλλάβουν τις αλλαγές που επιτελούνται μπροστά στα μάτια μας. Ο Μητσοτάκης ανεύθυνα και με έλλειψη διορατικότητας προχώρησε στην αποστολή όπλων στην Ουκρανία, κάτι που μόνο τα ελληνικά συμφέροντα δεν εξυπηρετεί. Η Ελλάδα έχασε μια ευκαιρία να διαδραματίσει ένα κάποιο ρόλο σε όσα συμβαίνουν με τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Μπορεί να μη έχει το ίδιο βάρος γεωπολιτικού παίχτη που έχει η Τουρκία η οποία γειτνιάζει με τους εμπόλεμους, αλλά διαθέτει άλλες δυνατότητες παρέμβασης, ισχυρά χαρτιά που δεν έχει η Άγκυρα. Διαθέτει την παράδοση του Ολυμπισμού,είναι χώρα ορθόδοξη όπως είναι η Ρωσία και η Ουκρανία και υπάρχει και η παράδοση του Ανδρέα Παπανδρέου, η κίνησή του με τους 6 για την ειρήνη στη δεκαετία του ΄80. Μαζί με τον Ανδρέα Παπανδρέου και την Ελλάδα στην Κίνηση των 6 συμμετείχαν οι πρόεδροι της Αργεντινής Ραούλ Αλφονσίν,του Μεξικού Μιγκέλ Ντελαμαντρίτ, της Τανζανίας Τζούλιους Νιερέρε, και οι πρωθυπουργοί της Σουηδίας Όλοφ Πάλμε και της Ινδίας Ίντιρα Γκάντι (μετά τη δολοφονία της το 1984 την διαδέχτηκε ο Ρατζίβ Γκάντι). Ακόμη την ίδια εποχή ο Παπανδρέου μεσολάβησε για συνάντηση στην Κρήτη του Μιτεράν με τον Καντάφι και η Ελλάδα ανέλαβε την μεταφορά της παλαιστινιακής ηγεσίας από την Βηρυτό στην Τύνιδα με τον εμφύλιο πόλεμο που είχε ξεσπάσει τότε στον Λίβανο. Η σημερινή Ελλάδα με τον Μητσοτάκη, καθηλωμένη στο αμερικανικό άρμα, δεν πάει πουθενά.
Όσον αφορά την Κυπριακή Δημοκρατία, με τη σημαντική γεωπολιτική της αξία θα μπορούσε να διαδραματίσει το δικό της ρόλο σε στενή όμως συνεργασία με την Αθήνα. Στη Λευκωσία όμως οι φιλοδοξίες των κυβερνώντων περιορίζονται στην εφαρμογή μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης, τα γνωστά ΜΟΕ, και ο Γιαννάκης Κασουλίδης δηλώνει ότι θα περιμένει το τέλος του πολέμου στην Ουκρανία για να τα προωθήσει, καθώς οι Ευρωπαίοι εταίροι μας και οι Αμερικανοί είναι τώρα απασχολημένοι με άλλα πιο σοβαρά θέματα.
Συμπερασματικά, με αυτές τις πολιτικές ηγεσίες σε Αθήνα και Λευκωσία, θα βλέπουμε το τραίνο να περνά, την Τουρκία να αναβαθμίζεται τώρα ακόμη και πέρα από περιφερειακή δύναμη και να διεκδικεί θέση στο κλαμπ των μεγάλων και εμείς θα σφυρίζουμε αδιάφορα.
*Πανεπιστημιακός, συγγραφέας της μυθιστορηματικής τριλογίας ΝΟΜΑΔΑΣ, Αθήνα, Εκδόσεις Βακχικόν, 2017-2019. Τώρα κυκλοφορεί και το νέο του μυθιστόρημα, ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟΝ ΑΝΤΩΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ/ΣΤΟ ΥΦΑΝΤΟ ΤΟΥ ΄21, από τον ίδιο εκδοτικό οίκο.
