Γιώργος Μπουζιάνης, αίσθημα και νόηση. Ένας σημαντικός έλληνας ζωγράφος

ΜΑΡΩ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΟΥ

• 

  «Ξαπλωτή γυναίκα» (Λίζα Κόττου) 1954-58.

«Το χρώμα είναι για μένα ήχος που ακούω τη μουσική του», έλεγε ο Γιώργος Μπουζιάνης. Αλήθεια, τι ήχους, τι μουσικές γεννούν αυτά τα φαιά, τα γκρίζα, τα καφέ και τα μαύρα που επικρατούν στους πίνακές του, δίπλα στις σπάνιες εκρήξεις ενός προκλητικού κόκκινου, ή ενός γαλάζιου;
Στην έκθεση με τίτλο «Αληθινά έργα» που παρουσιάζεται αυτόν τον καιρό στο Μουσείο Γιώργου Μπουζιάνη, ο επισκέπτης νιώθει ότι βυθίζεται πραγματικά μέσα στον κόσμο του καλλιτέχνη. Οι επτά ελαιογραφίες, οι δύο ακουαρέλες και τα έντεκα σχέδια –κάποια από αυτά τα έργα παρουσιάζονται για πρώτη φορά– διαθέτουν κοινό άξονα ό,τι ο ίδιος ο ζωγράφος όριζε ως αληθινό: «Στο έργο μου συνεργάζονται το αίσθημα (ένστικτο) και η νόηση, αν και το αίσθημα νομίζω ότι πρέπει να προηγείται. Τυχαία τίποτε δεν γίνεται», έλεγε.

Είναι βέβαιο, λοιπόν, ότι οι μουσικές αρμονίες που «ακούγονται» από τη ζωγραφική του ταίριαζαν με την ψυχοσύνθεσή του και την πορεία της ζωής του: Ενας μελαγχολικός άνθρωπος που βασανίστηκε πολύ από τη φτώχεια και ένας σπουδαίος καλλιτέχνης που ταλαιπωρήθηκε πολύ από τους ομοτέχνους του στην κοντόθωρη πατρίδα του.
Οπως, όμως, πολύ συχνά συμβαίνει σε ετούτη τη χώρα, ο Μπουζιάνης που στα 1951 συνελήφθη από την αστυνομία επειδή τα έργα της πρώτης του έκθεσης στον «Παρνασσό» θεωρήθηκε ότι προσέβαλαν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, μετά τον θάνατό του και χάρη στην αγάπη των φίλων του και των νέων καλλιτεχνών άρχισε να γίνεται το επίκεντρο των εγκωμιαστικότερων σχολίων ακόμη και από όσους εν ζωή τον αμφισβητούσαν. Κι έτσι δημιουργήθηκε ο μύθος του.

«Η αδελφή του ζωγράφου» (1904).

Είναι στ’ αλήθεια ενδιαφέρον το γεγονός πως ο κάποτε αφανής Γιώργος Μπουζιάνης, αναμφίβολα ένας από τους σημαντικότερους ζωγράφους της γενιάς του και πρωτοπόρος της σύγχρονης ζωγραφικής στην Ελλάδα, εξπρεσιονιστής αγνός και ευαίσθητος, έχει αντιγραφεί όσο λίγοι. Με αυτή την έννοια, ο τίτλος της συγκεκριμένης έκθεσης «Αληθινά έργα» αποτελεί ταυτόχρονα μια δήλωση: όλα τα έργα που παρουσιάζονται διαθέτουν πλήρη στοιχεία γνησιότητας, και στον κατάλογο παρουσιάζεται επίσης η πίσω όψη κάθε πίνακα με τις σφραγίδες που επιβεβαιώνουν την αυθεντικότητά του. Οπως χαρακτηριστικά σχολιάζει η υπεύθυνη του Αρχείου Μπουζιάνη Ελένη Κυπραίου, που έχει κάνει επίσης την έρευνα και την επιμέλεια της έκθεσης, «παρότι οι τιμές του Μπουζιάνη δεν εκτοξεύθηκαν ποτέ – τουλάχιστον μέσω δημοσιευμένων καταγραφών– φαίνεται ότι ο θρύλος γύρω από τη ζωή και τη μοναχικότητά του λειτούργησε ως μοχλός παραπλάνησης. Στον κατάλογο των αμφισβητούμενων έργων που έχουμε συγκεντρώσει στο αρχείο μας και που υπερβαίνει κατά πολύ τον αριθμό των αυθεντικών, διαπιστώνουμε μια αίσθηση επιπολαιότητας από πλευράς των αντιγραφέων γιατί δεν αντιλαμβάνονται ότι ως προσωπικότητα και ως δημιουργός είναι πολύπλοκος».
Δεν είναι εύκολη η ζωγραφική του Μπουζιάνη. Πρέπει κανείς να ξεχάσει κάθε διακοσμητική διάθεση, να εμβαθύνει στη σύνθεση που σαν τον εσωτερικό κόσμο του καλλιτέχνη, είναι συχνά ασφυκτική και αγωνιώδης, και εντέλει να αναγνωρίσει την εκφραστική του δύναμη. Εύστοχος και ιδιοφυής όπως πάντα, ο Γιάννης Τσαρούχης έγραψε σχολιάζοντας την πρώτη μεγάλη έκθεση με ακουαρέλες που διοργανώθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1980 από τους «Φίλους του Μπουζιάνη»: «Ο Μπουζιάνης, όπως κάθε ζωγράφος άξιος του ονόματος, έχει υπόθεση. Εχει αυτό που λένε κινηματογραφικό σενάριο. Οπως έχει ο Παπαδιαμάντης όταν φλυαρεί υπέροχα για γραΐδια και χαμένα κορμιά. Η ορθότης δεν αφορά μόνο την αναπαράσταση των αντικειμένων όσο το δυνατόν πιο πιστά, αλλά την πιστότητα στην απόδοση του νοήματος των πραγμάτων. Αυτό δίνει το αίσθημα της μεγάλης ομοιότητας. Το μεγάλο δίδαγμα του Μπουζιάνη, του ανυπεράσπιστου και αδέξιου επαγγελματικά Μπουζιάνη, είναι πως βασίζεται σ’ αυτό που έχει να πει και όχι σε αυτό που θα εντυπωσιάσει τον ανίδεο».

«Αυτοπροσωπογραφία» του καλλιτέχνη (1905).

Η έκθεση θα διαρκέσει ώς τις 25 Νοεμβρίου και αποτελεί ευκαιρία για μια εξαιρετική συνάντηση με τον καλλιτέχνη, από την πρώιμη δουλειά που έδειχνε το εξαιρετικό του ταλέντο ώς τα ώριμα χρόνια του. Ολη η θεματολογία του είναι εδώ, από τις αποκαλυπτικές αυτοπροσωπογραφίες ώς τις περίφημες γυναίκες που γέμιζαν τη ζωή του. Και χάρη στη δύναμη της τέχνης του, πλουτίζουν και τη δική μας.

ΠΗΓΗ: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 31 Οκτωβρίου 2018