Κυπριακό: Καθαρές θέσεις

Στέφανος Κωνσταντινίδης

Οι προεδρικές εκλογές στην Κύπρο είναι μια ευκαιρία να γίνει μια εκ βαθέων συζήτηση για το μέλλον αυτού του τόπου. Δεν είναι δυνατόν να ακολουθείται για 43 χρόνια ένας δρόμος που δεν απέδωσε και να υπάρχει αυτή η επιμονή να συνεχιστεί η πεπατημένη. Διότι ή στραβός είναι ο γιαλός ή στραβά αρμενίζουμε! Να επανέλθουμε στις διαπραγματεύσεις είναι η επωδός κάποιων. Το θέμα όμως δεν είναι να επανέλθουμε στις διαπραγματεύσεις -που ούτως ή άλλως, αργά ή γρήγορα θα επανέλθουμε- αλλά με ποια στρατηγική. Με την ίδια που αρμενίζουμε στραβά για 43 χρόνια; Με τη λογική να δεχτούμε μια λύση που θα παραδίδει ουσιαστικά και τις ελεύθερες περιοχές στην Τουρκία, στα πλαίσια μιας νατοϊκής λύσης που θα εξασφαλίζει τα συμφέροντα όλων -Βρετανών, Αμερικανών, Τούρκων και άλλων- εκτός αυτά των νομίμων κατοίκων αυτού του τόπου;

Η πολιτική αυτή ξεκινά από τις εσφαλμένες εκτιμήσεις των δεδομένων του 1974 και από τα φοβικά σύνδρομα μέρους της πολιτικής ηγεσίας σε Λευκωσία και Αθήνα που αναλύει την κατάσταση και πολιτεύεται ως εάν έκτοτε να μην έχει αλλάξει τίποτα, ως εάν τα πάντα να  παραμένουν στατικά. Στην πολιτική όμως, στις διεθνείς σχέσεις, στη ζωή γενικά, τα πάντα ρει, για να θυμηθούμε τον Ηράκλειτο, τον Εφέσιο φιλόσοφο της διαλεκτικής. Και πολλά πράγματα έχουν έκτοτε αλλάξει ριζικά.

Να ξεκινήσουμε από τη διαπίστωση ότι η Τουρκία δεν είναι άτρωτη. Είναι μια χώρα με πολλαπλά προβλήματα που απειλούν τη σταθερότητά της. Δεν είμαι από αυτούς βέβαια που περιμένουν τη διάλυσή της, όπως πολλοί την προφητεύουν εδώ και δεκαετίες. Ούτε και θέτω υπό αμφισβήτηση ότι είναι μια χώρα που διεκδικεί ρόλο περιφερειακής δύναμης που εν πολλοίς της αναγνωρίζεται τόσο από τη Δύση όσο και από τη Ρωσία. Όμως δεν είναι άτρωτη. Και παρά τις θριαμβολογίες του Ερντογάν, γνωρίζει τα όριά της. Για παράδειγμα γνωρίζει ότι με τη Μόσχα έχει διαχρονικά αντίθετα γεωπολιτικά συμφέροντα, έστω και αν κατά καιρούς πρόσκαιρες συμμαχίες μαζί της τής απέφεραν οφέλη. Αυτό οφείλεται κυρίως στην προσπάθεια της Μόσχας να δημιουργήσει ρωγμές στη νοτιανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ και στην προσπάθεια της Άγκυρας να εκβιάζει τους Δυτικούς συμμάχους της. Γνωρίζει επίσης ότι χωρίς τη Δύση δεν μπορεί να επιβιώσει ούτε οικονομικά αλλά ούτε και πολιτικά σε επίπεδο ασφάλειας. Γνωρίζει ακόμη ότι ιστορικά οι σχέσεις της με ένα κομμάτι του ισλαμικού κόσμου και συγκεκριμένα τους Άραβες, λόγω του οθωμανικού της παρελθόντος, είναι εύθραστες. Απόδειξη τούτου οι σχετικά καλές, διαχρονικά, σχέσεις της Ελλάδας και της Κύπρου με τον αραβικό κόσμο. Οι δε σχέσεις με το Ισραήλ ουδέποτε θα επανέλθουν στις παλιές καλές εποχές.

Αυτές όλες οι αδυναμίες της Τουρκίας, αλλά και η δυναμική της  γεωπολιτικής και γεωστρατηγικής  θέσης της Κύπρου, επέτρεψαν  στη Λευκωσία να αναπτύξει σχέσεις τόσο με τη Μόσχα και την Κίνα όσο και με τον αραβικό κόσμο και ταυτόχρονα με το Ισραήλ. Η ένταξη  εξάλλου της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση τής δίνει τη δυνατότητα να έχει λόγο για την ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας, είτε πρόκειται για την αναβάθμιση της τελωνειακής της ένωσης είτε πρόκειται για μια ειδική σχέση προς την οποία φαίνεται να οδηγούνται οι ευρωτουρκικές σχέσεις παρά στην πλήρη ένταξη. Επιπλέον η Κύπρος διαδραματίζει και ρόλο συνδέσμου πολλών χωρών με την ΕΕ. Η αδυναμία της Λευκωσίας έγκειται κυρίως στην έλλειψη στρατηγικής για να εκμεταλλευτεί σωστά το ευνοϊκό γι΄αυτή διεθνοπολιτικό περιβάλλον και τις αδυναμίες της Άγκυρας. Είναι στιγμές που η Λευκωσία δίνει την εντύπωση ότι δεν συμπεριφέρεται ως κυρίαρχο και ανεξάρτητο κράτος αλλά ως μια κοινότητα και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ως ο ένας από «τους δύο ηγέτες» του νησιού! Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το Κυπριακό έχει εκτροχιαστεί από τη σωστή του διάσταση που είναι αυτή της τουρκικής κατοχής και παρουσιάζεται στη διεθνή σκηνή ως μια διαφορά ανάμεσα σε δύο ισοδύναμες κοινότητες, με την Τουρκία εκτός σκηνικού. Η εισβολή και η κατοχή, που είναι η ουσία του προβλήματος, πέρασαν σε δεύτερη μοίρα. Έτσι από τη διεθνή διάσκεψη που κάποτε η Κύπρος διεκδικούσε, με συμμετοχή των μονίμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας, οδηγήθηκε στην πενταμερή των εγγυητριών δυνάμεων, των δύο κοινοτήτων και των δύο ηγετών!

Στο Κυπριακό χρειάζονται καθαρές θέσεις. Οι προεδρικές εκλογές είναι μια ευκαιρία να τεθούν νέες βάσεις για μια σωστή πορεία. Διότι η πορεία που ακολουθείται σήμερα θα οδηγήσει σε διάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας και θα μετατρέψει την Κύπρο σε τουρκικό προτεκτοράτο. Οι γεωπολιτικές εξελίξεις στην περιοχή και η κινητικότητα γύρω από τα θέματα ενέργειας δείχνουν τις δυνατότητες που υπάρχουν για μια διαφορετική πορεία στο Κυπριακό, τις δυνατότητες οικοδόμησης μιας στρατηγικής μακριά από τα ταμπού και τα φοβικά σύνδρομα που έχουν καλλιεργηθεί όλα αυτά τα χρόνια. Μιας στρατηγικής που θα ενσωματώνει και τους Τουρκοκυπρίους -αυτό θα πρέπει να είναι το στοίχημα- προκαλώντας κόστος στην Άγκυρα όσο θα επιμένει να έχει παρουσία στο νησί και να μην επιτρέπει μια λύση δημοκρατικών και ευρωπαϊκών προδιαγραφών. Τα δεδομένα, περιφερειακά και ευρωπαϊκά, καθώς και οι ενεργειακοί σχεδιασμοί που παίρνουν πλανητικό χαρακτήρα, η μεταβατική περίοδος που διέρχεται η αμερικανική εξωτερική πολιτική, η δυναμική ρωσική παρουσία στην περιοχή, είναι όλα στοιχεία που ευνοούν την επεξεργασία μιας νέας πορείας στο Κυπριακό. Χρειάζεται σοβαρότητα, τόλμη και εγκατάλειψη της μιζέριας. Ούτως ή άλλως η ακολουθούμενη πολιτική είναι αδιέξοδη. Δοκιμάστηκε για δεκαετίες και απέτυχε. Το μόνο που απέδωσε είναι το τσιμέντωμα της κατοχής. Και ένα τελευταίο, επειδή πολλοί εκφράζουν απογοήτευση κατά καιρούς, ίσως δικαιολογημένα, πότε για την πολιτική της Μόσχας απέναντί μας, πότε για αυτήν των ΗΠΑ ή και γι΄αυτήν άλλων χωρών. Κάθε χώρα ακολουθεί την πολιτική που εξυπηρετεί τα δικά της συμφέροντα. Σε μας εναπόκειται να επιδιώξουμε με τον έναν ή τον άλλον τρόπο να ταυτίσουμε τα δικά μας συμφέροντα με τα δικά τους. Πολύ δε σημαντικό που το ξεχνούμε συνήθως, καμιά χώρα δεν θα διεκδικήσει για λογαριασμό μας ό,τι εμείς οι ίδιοι δεν διεκδικούμε!   

*Πανεπιστημιακός, διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Ερευνών Καναδά-ΚΕΕΚ και μέχρι πρόσφατα επιστημονικός συνεργάτης του ΕΔΙΑΜΜΕ στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.