Στέφανος Κωνσταντινίδης
Παρά θίν’ αλός
Όμηρος
Η θάλασσα μπορεί να γήτευε και να γητεύει ακόμη τους ποιητές αλλά ήταν και παραμένει και ένας σημαντικός παράγοντας οικονομικής ανάπτυξης, δρόμος του διεθνούς εμπορίου για αιώνες και ταυτόχρονα γεωπολιτικός πυλώνας ισχύος για τα κράτη. Η σημασία της θάλασσας στις διεθνείς σχέσεις έχει επισημανθεί και εξεταστεί σε όλες τις εποχές και σε όλους τους πολιτισμούς. Η γενική εντύπωση, αν όχι τεκμηριωμένη μεταβλητή, είναι πως οι θαλάσσιες αυτοκρατορίες, οι θαλάσσιες δυνάμεις, υπερτερούσαν των χερσαίων. Τα παραδείγματα πολλά διά μέσου των αιώνων, από την αρχαία Αθήνα έναντι της Σπάρτης, των Ελλήνων έναντι των Περσών, των πολέμων Ρώμης – Καρχηδόνας, της Βρετανίας έναντι της Γαλλίας του Ναπολέοντα, των ΗΠΑ απέναντι στη Γερμανία και την Ιαπωνία, των ΗΠΑ έναντι της Σοβιετικής Ένωσης και σήμερα έναντι της Κίνας. Αν και πρέπει κανείς να θυμάται ότι η Σπάρτη νίκησε την Αθήνα στη θάλασσα, στους Αιγός Ποταμούς, όταν αποφάσισε να αποκτήσει και αυτή ναυτική δύναμη κι η Ρώμη, χερσαία περισσότερο αυτοκρατορία, κατέστρεψε την Καρχηδόνα, ναυτική και εμπορική δύναμη. Και στη νεότερη εποχή όλες σχεδόν οι χερσαίες δυνάμεις διαθέτουν και ναυτική δύναμη. Η Κίνα για παράδειγμα σήμερα προσπαθεί να κυριαρχήσει στις θάλασσες της Ασίας ή να έχει όπου μπορεί ναυτική παρουσία, από το λιμάνι του Πειραιά ώς αυτό της Χάιφας. Θα έλεγα ότι η Κίνα έχει υιοθετήσει μια στρατηγική μετάβασής της από τον ηπειρωτικό προσανατολισμό στη θάλασσα. Το παράδειγμα της παρουσίας της στη Μεσόγειο όπου συνεργάζεται με τη Ρωσία, μια άλλη, υποτίθεται, χερσαία δύναμη, δεν αφήνει καμιά αμφιβολία γι΄αυτό. Χαρακτηριστική επίσης και η ανάπτυξη των κινεζικών ναυπηγείων. Την ίδια ώρα όμως οικοδομεί και τον Δρόμο του Μεταξιού, ένα δίκτυο χερσαίων δρόμων. Μήπως επομένως έφτασε η εποχή που θα είναι δυσδιάκριτη η διαφορά ανάμεσα στις χερσαίες και τις ναυτικές δυνάμεις;
Με το ερώτημα αυτό μπορούμε να δούμε και τα καθ΄ημάς με την εξέλιξη της Τουρκίας σε ναυτική δύναμη.
Παραδοσιακά η Τουρκία εθεωρείτο μια χερσαία δύναμη σε αντίθεση με τη ναυτική παράδοση που είχε η Ελλάδα. Αυτό είναι ακόμη μια ένδειξη ότι σταδιακά εισερχόμαστε σ΄ έναν κόσμο που η διάκριση ανάμεσα σε χερσαίες και ναυτικές δυνάμεις δεν θα είναι εύκολη. Είναι πια γεγονός ότι έχουν ανατραπεί τα δεδομένα στο γεωστρατηγικό και στρατιωτικό ισοζύγιο ανάμεσα στις δύο χώρες και ειδικά στον τομέα της ναυτικής ισχύος. Ποσοτικά το τουρκικό ναυτικό υπερέχει του ελληνικού και αυτή η υπεροχή θα είναι δραματική τα επόμενα χρόνια με τους ρυθμούς που εξοπλίζεται η Τουρκία. Ποιοτικά όμως η υπεροχή του ελληνικού ναυτικού παραμένει και αντισταθμίζει την τουρκική ποσοτική υπεροχή. Αν όμως ο ελληνικός στόλος δεν ανανεωθεί και δεν ενισχυθεί, η ποιοτική υπεροχή δεν θα είναι σε θέση στο μέλλον να αντιμετωπίσει την ισχυρή νέα τεχνολογική υπεροχή του ανανεωμένου τουρκικού ναυτικού. Η στρατηγική ασυμμετρία ανάμεσα στις δύο χώρες, ευνοϊκή για την Τουρκία, δεν θα είναι πια αναστρέψιμη.
Το νέο στοιχείο που προστέθηκε στη σημασία της θάλασσας με την τεχνική πρόοδο που επιτελέστηκε είναι η εκμετάλλευση των υποθαλάσσιων ενεργειακών πόρων. Κάτι που αρχίζει να γίνεται δυνατόν από τη δεκαετία του 1970. Έως τότε η σημασία της θάλασσας ήταν εμπορική καθώς οι θαλάσσιοι δρόμοι ήταν οι πιο ασφαλείς και οι πιο φθηνοί για τη μεταφορά εμπορευμάτων, ενώ η αλιεία αποτελούσε τον μεγάλο πλούτο της. Αποτέλεσμα της τεχνικής προόδου, με τη ναυπήγηση πλωτών γεωτρυπάνων φτάσαμε στον σημερινό έντονο ανταγωνισμό εκμετάλλευσης των υποθαλάσσιων ενεργειακών πόρων και τον καθορισμό θαλάσσιων ζωνών εκμετάλλευσης με βάση το Δίκαιο της Θάλασσας που προέκυψε από τη Σύμβαση του 1982.
Έκτοτε χρονολογείται και ο έντονος τουρκικός επεκτατισμός με τη διεκδίκηση κυριαρχίας στην ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο. Αν μέχρι τότε ο τουρκικός επεκτατισμός είχε χαρακτήρα γεωπολιτικό, με την ανακάλυψη των ενεργειακών πόρων αποκτά και μεγάλη οικονομική σημασία με την Άγκυρα να αμφισβητεί ότι τα νησιά έχουν υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Έτσι η Τουρκία «εξαφανίζει» το Καστελλόριζο και θεωρεί ανύπαρκτα τα δικαιώματα υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ που παράγει το τόξο Ρόδου, Καρπάθου, Κάσου και Κρήτης. Στην περίπτωση δε της Κύπρου διεκδικεί δικαιώματα στην κυπριακή ΑΟΖ και αποστέλλει εκεί παράνομα τα γεωτρύπανά της.
Η πολιτική κατευνασμού που ακολουθήθηκε από την ελληνική πλευρά όλα αυτά τα χρόνια, όχι μόνο δεν απέδωσε, αλλά κατέστησε την τουρκική πλευρά περισσότερο επιθετική επειδή εκλαμβάνει αυτή την πολιτική ως αδυναμία. Οι χάρτες των τουρκικών διεκδικήσεων που έχουν δοθεί στη δημοσιότητα περιλαμβάνουν το σύνολο σχεδόν του χώρου του βόρειου και δυτικού τμήματος της ανατολικής Μεσογείου. Εκεί που έχουν φτάσει τα πράγματα, η Ελλάδα δεν έχει άλλη επιλογή από του να ενισχύσει την αποτρεπτική της ισχύ. Με αποφασιστικότητα και ψυχραιμία και με πρόθεση την επιδιώξη του διαλόγου, αλλά όχι από θέση αδυναμίας. Όπως έγραφα και την περασμένη Κυριακή, ένα μεγάλο γεωπολιτικό παιγνίδι βρίσκεται σε εξέλιξη στην Ανατολική Μεσόγειο και την ευρύτερη Μέση Ανατολή για τον έλεγχο των ενεργειακών πόρων, και όσες χώρες δεν διαθέτουν ναυτική ισχύ θα αποκλειστούν από το μοίρασμα της πίτας. Η θάλασσα είναι ο χώρος της μεγάλης γεωπολιτικής σκακιέρας.
*Πανεπιστημιακός, διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Ερευνών Καναδά-ΚΕΕΚ, συγγραφέας της μυθιστορηματικής τριλογίας ΝΟΜΑΔΑΣ, Αθήνα, Εκδόσεις Βακχικόν, 2017-2019
stephanos.constantinides@gmail.com
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire