Το γεωπολιτικό πόκερ

  Στέφανος Κωνσταντινίδης*

 

Φαίνεται ότι η κρίση του κορωνοϊού επιταχύνει το ξαναμοίρασμα της τράπουλας της παγκόσμιας ισχύος. Και ότι το διεθνές σύστημα θα παραμείνει εν μέρει πολυπολικό, αλλά ταυτόχρονα θα αναδεικνύεται και μια ισχυρή διπολική αντιπαλότητα ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Κίνα. Η Κίνα είναι η ανερχόμενη δύναμη, οι ΗΠΑ, ιδίως με τον Τραμπ, θυμίζουν λίγο Ρώμη της παρακμής. Η νέα περίοδος που ανοίγεται μπροστά μας θυμίζει κάπως τον διπολισμό ΗΠΑ-Σοβιετικής Ένωσης στις αρχές της δεκαετίας του '70. Με μια διαφορά: τότε οι ΗΠΑ απεκατέστησαν τις σχέσεις τους με την Κίνα σε μια στιγμή ρήξης Πεκίνου-Μόσχας και δημιουργήθηκε ένα γεωπολιτικό τρίγωνο που δούλευε υπέρ των ΗΠΑ. Σήμερα, αν υπάρξει τρίγωνο, θα είναι αντεστραμμένο. Η Ρωσία θα βρίσκεται στην πλευρά της Κίνας με την οποία τη συνδέουν μεγάλα οικονομικά συμφέροντα. Το '70 ήταν η παρακμιακή εποχή της Σοβιετικής Ένωσης. Σήμερα είναι η παρακμιακή εποχή των ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ βέβαια δεν θα καταρρεύσουν όπως συνέβη με τη Σοβιετική Ένωση. Έχουν ακόμη τεράστιες δυνατότητες. Όμως έχουν εισέλθει σε μια παρακμιακή εποχή και οι πιθανότητες να εκτοπιστούν ως η πρώτη παγκόσμια δύναμη από την Κίνα είναι υπαρκτές. Ειδικά αν συνεχιστεί η πολιτική απομονωτισμού του Τραμπ που αποξενώνει τις ΗΠΑ από τους παραδοσιακούς συμμάχους της και ιδίως την Ευρώπη.

Το ερώτημα που τίθεται είναι αν θα πρόκειται για ένα νέο Ψυχρό Πόλεμο. Ο όρος χρησιμοποιείται ήδη. Όμως, κάθε ιστορικό γεγονός είναι μοναδικό και ανεπανάληπτο. Μας το επισημαίνει ήδη ο Ηράκλειτος: Ποταμώ ουκ έστιν εμβήναι δις τω αυτώ. (Δεν μπορείς να μπεις στον ίδιο ποταμό για δεύτερη φορά). Άλλωστε ο Ψυχρός Πόλεμος με τη Σοβιετική Ένωση ήταν στρατηγικής σημασίας και δεν είχε καμιά εμπορική πτυχή. Με την Κίνα κυριαρχεί η εμπορική πτυχή. Επομένως μάλλον καταχρηστικά χρησιμοποιείται αυτός ο όρος στην αντιπαράθεση ΗΠΑ-Κίνας.

Στο νέο αυτό γεωπολιτικό πόκερ μεγάλος χαμένος θα είναι και η Ευρώπη. Η ανικανότητα του Βερολίνου να αντιληφθεί την αναγκαιότητα της δημιουργίας ενός ισχυρού ευρωπαϊκού πόλου ισχύος δεν διαφέρει και πολύ από την πολιτική Τραμπ. Και στη μία και στην άλλη περίπτωση πρόκειται για μια κοντόφθαλμη εσωστρεφή πολιτική χωρίς προοπτική. Η Ευρώπη έχει εισέλθει στη δική της παρακμιακή εποχή. Θα είναι υποχρεωμένη για την επιβίωσή της να σύρεται σε κάποια θέματα πίσω από τις ΗΠΑ και σε άλλα πίσω από την Κίνα. Με τις ΗΠΑ θα παραμείνουν κάποιοι στρατηγικοί δεσμοί λόγω και του ΝΑΤΟ, με την Κίνα θα επεκταθεί μιας μορφής οικονομική εξάρτηση. 

Η Ρωσία διεκδικεί δυναμικά ρόλο μεγάλης δύναμης και έχει επανέλθει στ' αχνάρια της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά σε μικρογραφία της καθώς δεν διαθέτει τις ίδιες δυνατότητες. Πέρα από την καλή σχέση που ανέπτυξε με την Κίνα, υπάρχει και μια υπόγεια συνεργασία και αλληλοκατανόηση με τη Γερμανία. Αν οι Ευρωπαίοι ήθελαν να αντισταθούν στις πιέσεις που συνεχώς θα δέχονται στο εξής από τους δύο μονομάχους του διπολισμού, ΗΠΑ και Κίνα, η καλύτερη άμυνά τους θα ήταν η ανάπτυξη της συνεργασίας με τη Ρωσία. Λείπει όμως ένας Ντε Γκωλ με το όραμα μιας Ευρώπης από τον Ατλαντικό ώς τα Ουράλια. Μια τέτοια Ευρώπη κατά τον Γάλλο στρατηγό θα μπορούσε να ορίσει το πεπρωμένο του κόσμου. Οι σημερινοί όμως ηγέτες της Ευρώπης είναι λογιστές-διαχειριστές του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου χωρίς όραμα και προοπτική.

Στις επόμενες προεδρικές εκλογές ο Τραμπ θα στηρίξει την καμπάνια του σε μια πολεμική εναντίον της Κίνας. Ήδη, πιέζει τις μυστικές υπηρεσίες της χώρας του να ενοχοποιήσουν την Κίνα με το επιχείρημα ότι ο ιός προέρχεται από εργαστήριο της Ουχάν. Μοιάζει λίγο με την επιχείρηση που ενοχοποίησε και δαιμονοποίησε το Ιράκ για κατοχή όπλων μαζικής καταστροφής πριν την αμερικανική εισβολή. Και που αποδείχτηκαν όλα ένα μεγάλο ψέμα  αφού τίποτε δεν βρέθηκε μετά την εισβολή. Αυτή τη φορά όμως υπάρχει αντίσταση. Ο αρχηγός του αμερικανικού στρατού στρατηγός Μαρκ Μίλι, και ο Άντονι Φάουτσι, κορυφαίος επιδημιολόγος και σύμβουλος του Αμερικανού Προέδρου, διαψεύδουν το αφήγημα Τραμπ. Οι σχέσεις με την Κίνα είναι ακόμη πιο περίπλοκες επειδή κατέχουν ένα μεγάλο κομμάτι του αμερικανικού χρέους, 1,1 τρισ. δολ.

Ο πόλεμος ανάμεσα στις δύο χώρες θα είναι εμπορικός και τεχνολογικός. Και ο υπόλοιπος κόσμος θα βρεθεί στο δίλημμα ποια τεχνολογία θα χρησιμοποιήσει, ειδικά στο επίπεδο της τεχνητής νοημοσύνης, την κινεζική ή την αμερικανική. Ήδη, οι Αμερικανοί απειλούν τους Ευρωπαίους αλλά και τον Καναδά και τους ζητούν να αρνηθούν την κινεζική τεχνολογία. Για παράδειγμα οι Αμερικανοί απαιτούν από τους Ευρωπαίους να μην υιοθετήσουν το κινεζικό σύστημα 5G, μολονότι δεν έχουν κάποιo άλλο ολοκληρωμένο σύστημα να τους προτείνουν.

Η Ελλάδα και η Κύπρος θα δεχτούν έντονες αμερικανικές πιέσεις, ακόμη και απειλές για να αποφύγουν την όποια κινεζική εξάρτηση. Με τον ίδιο τρόπο που δέχονται πιέσεις να ελαχιστοποιήσουν τις σχέσεις τους με τη Ρωσία. Όμως οι οικονομικές και πολιτικές σχέσεις με την Κίνα είναι αναπόφευκτες. Όπως και η υπόλοιπη Ευρώπη, η Ελλάδα και η Κύπρος δεν μπορούν ούτε να τις αποφύγουν αλλά ούτε και έχουν συμφέρον να μην τις αναπτύξουν. Η Κίνα έχει ήδη μια έντονη παρουσία στην Ελλάδα με το λιμάνι του Πειραιά και όχι μόνο. Το δε κινεζικό ενδιαφέρον για την Κύπρο είναι έντονο. Στο Κυπριακό η κινεζική στάση ήταν κατά κανόνα θετική και υποστηρικτική. Η αμερικανική πίεση θα μπορούσε κατά πάσα πιθανότητα να αντιμετωπιστεί στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μια χώρα όπως το Ισραήλ, παρά την αμερικανική πίεση και την εξάρτησή του από τις ΗΠΑ, αρνήθηκε να υποκύψει και ανέπτυξε στενές οικονομικές σχέσεις με την Κίνα.  Ασφαλώς, Ελλάδα και Κύπρος μπορούν επίσης να αντισταθούν στις αμερικανικές πιέσεις και δεν θα πρέπει να υποκύψουν. Όπως το ίδιο θα κάνουν και οι Ευρωπαίοι. Οι τελευταίοι δεν έχουν άλλωστε  και άλλη επιλογή με τα δισεκατομμύρια που έχουν επενδύσει στην Κίνα.

*Πανεπιστημιακός, διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Ερευνών Καναδά-ΚΕΕΚ, συγγραφέας της μυθιστορηματικής τριλογίας ΝΟΜΑΔΑΣ, Αθήνα, Εκδόσεις Βακχικόν, 2017-2019