Νόαμ Τσόμσκι: Η ώρα για τους πολίτες

 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ 

Νόαμ Τσόμσκι στην «Κ»: Η ευκαιρία για τους ενεργούς πολίτες

ΕΥΡΥΔΙΚΗ ΜΠΕΡΣΗ

• 

«Βρισκόμαστε σε μια μοναδική στιγμή. Μαίνεται μια πανδημία με τραγικές επιπτώσεις. Η πανδημία θα παρέλθει, αλλά θα έλθει άλλη, πιθανότατα χειρότερη, εκτός εάν αντιμετωπιστούν οι ρίζες της», αναφέρει στην «Κ» ο Νόαμ Τσόμσκι (φωτ. EPA/Augusto Stari ).

Στα 91 του χρόνια, ο Νόαμ Τσόμσκι εξακολουθεί να εργάζεται χωρίς παύση, αγνοώντας τη λέξη «διακοπές» και ανατέμνοντας, με το ίδιο διεισδυτικό βλέμμα που τον καθιέρωσε ήδη από τη δεκαετία του 1950 ως τον σημαντικότερο αντιφρονούντα της σύγχρονης Αμερικής, την πραγματικότητα της χώρας του και του πλανήτη. Αντίθετα από ό,τι θα περίμενε κανείς από έναν διανοούμενο που έχει εισέλθει στη δέκατη δεκαετία της ζωής του, ο Τσόμσκι δεν κοιτάζει στο παρελθόν αλλά στο παρόν και στο μέλλον, περιγράφοντας τη μοναδική ιστορική στιγμή την οποία διανύουμε και προειδοποιώντας για τις απειλές που παραγνωρίζουμε. Η ελπίδα σύμφωνα με τον Τσόμσκι θα προέλθει μόνο μέσα από την αυθεντική δημοκρατία και τη χειραφέτηση των μαζών, με πρώτο σταθμό την αποπομπή του Ντόναλντ Τραμπ από τον Λευκό Οίκο τον Νοέμβριο.

– Ας ξεκινήσουμε με μία ερώτηση που βρίσκεται στο μυαλό πολλών. Τι θα απαιτηθεί προκειμένου οι ΗΠΑ και ο κόσμος να απαλλαγούν από τον Ντόναλντ Τραμπ.

– Οι εκλογές του Νοεμβρίου κατά τη γνώμη μου είναι οι σημαντικότερες στην Ιστορία. Μια δεύτερη τετραετία Τραμπ μπορεί να οδηγήσει στο να ξεπεραστούν κάποια σημεία καμπής ως προς την υπερθέρμανση του πλανήτη, που είναι το πιο σοβαρό πρόβλημα το οποίο έχει αντιμετωπίσει ποτέ η ανθρωπότητα, αν εξαιρέσουμε τον πυρηνικό πόλεμο. Είναι εντυπωσιακό ότι καμία από αυτές τις δύο απειλές προς την ανθρώπινη επιβίωση δεν συζητείται παρά ελάχιστα στην προεκλογική εκστρατεία, ακόμη και από την Αριστερά. Υπάρχουν επίσης ανησυχίες ότι ο Τραμπ μπορεί να αρνηθεί να εγκαταλείψει τον Λευκό Οίκο αν χάσει. Κανείς δεν ξέρει τι μπορεί να συμβεί σε αυτή την περίπτωση, αν και ίσως εσείς οι Ελληνες μπορείτε να ανασύρετε κάποιες μνήμες όσων συνέβησαν στη χώρα σας πριν από μερικές δεκαετίες. Μέχρι πρόσφατα θα έμοιαζε εξωφρενικό να πει κανείς ότι οι ΗΠΑ μπορεί να διολισθήσουν προς τη δικτατορία. Τώρα, ακόμη και ο σχολιαστής Μάρτιν Γουλφ στους Financial Times προειδοποιεί ότι η δυτική τάξη πραγμάτων βρίσκεται σε κρίση και ότι αν ο Ντόναλντ Τραμπ επανεκλεγεί, η κρίση αυτή θα είναι τελειωτική.

Γενικότερα, η σύγχρονη κοινοβουλευτική δημοκρατία δέχεται επίθεση στις δύο χώρες που τη γέννησαν. Το σύστημα δεν βασίζεται μόνο στους νόμους, γιατί η χειρότερη δικτατορία μπορεί να έχει ένα υπέροχο Σύνταγμα. Βασίζεται στην καλή πίστη και την εμπιστοσύνη. Οταν ο Μπόρις Τζόνσον ανέστειλε τη λειτουργία της βρετανικής Βουλής για να μπορέσει να περάσει τη δική του εκδοχή του Brexit χωρίς αντιρρήσεις, έσπασε μια βρετανική παράδοση 350 χρόνων. Η ενέργεια κρίθηκε άκυρη από το Ανώτατο Δικαστήριο, αν και ήταν πολύ αργά για να έχει κάποια επίπτωση.

Πολύ χειρότερα είναι αυτά που συμβαίνουν στις ΗΠΑ. Ο Τραμπ έχει κάνει εκκαθαρίσεις στον κρατικό μηχανισμό, αφήνοντας στη θέση τους σχεδόν μόνο δειλούς κόλακες. Αυτή τη στιγμή διώχνει τους γενικούς επιθεωρητές και τους εισαγγελείς που ερευνούν τον βρωμερό βάλτο που δημιούργησε στην Ουάσιγκτον. Ο σύμμαχός του, επικεφαλής της Γερουσίας Μιτς Μακόνελ, έχει μετατρέψει το «σπουδαιότερο Κοινοβούλιο του κόσμου» όπως αυτοαποκαλείται, σε τραγικό ανέκδοτο, αφού απορρίπτει όλες τις νομοθετικές πρωτοβουλίες. Περιορίζεται στο να κάνει δώρα στους πολύ πλούσιους και στις εταιρείες και να διορίζει σωρηδόν σκληρούς δεξιούς δικαστές που θα μπορούν να μπλοκάρουν επί δεκαετίες οποιαδήποτε έστω και λίγο προοδευτική νομοθεσία, ανεξάρτητα από τη βούληση του πληθυσμού.

– Φαίνεται ότι έχει συντελεστεί μια σημαντική στροφή στην αμερικανική κοινωνία. Οι διαδηλώσεις κατά του ρατσισμού έχουν γενικευθεί, οι εκκλήσεις για δημόσια δωρεάν υγεία απασχολούν την κεντρική πολιτική συζήτηση. Πώς θα δράσει το κατεστημένο προκειμένου να υποσκάψει αυτή την αλλαγή; Αν ο Τζο Μπάιντεν έρθει στην εξουσία πιστεύετε ότι θα κάνει κάτι;

– Οι διαδηλώσεις κατά του ρατσισμού ήταν εντυπωσιακές και άνευ προηγουμένου σε κλίμακα, σε αλληλεγγύη και σε λαϊκή υποστήριξη. Ελαβαν πολύ μεγαλύτερη υποστήριξη από αυτή που είχε ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ στο απόγειο της δημοφιλίας του. Ακόμη και ανώτατοι στρατιωτικοί τις υποστηρίζουν. Ολα αυτά είναι ενθαρρυντικά σημάδια, υπάρχει διάθεση να εστιάσουμε στην πικρή κληρονομιά των 400 χρόνων βασανισμού και καταπίεσης των Αφροαμερικανών. Κατά τα λοιπά, η εκστρατεία του Μπέρνι Σάντερς ήταν πολύ επιτυχημένη και ενέπνευσε κινήματα που είναι αποφασισμένα να υπερβούν τις παθογένειες της υπάρχουσας κοινωνικοοικονομικής τάξης πραγμάτων. Ο ακτιβισμός τους ανέδειξε κρίσιμα ζητήματα στην ατζέντα και τη χάραξη πολιτικής. Μια κυβέρνηση Τραμπ θα είναι εντελώς αποκομμένη από τη λαϊκή πίεση, αλλά μια κυβέρνηση Μπάιντεν έχει περισσότερες πιθανότητες να επηρεαστεί. Το πόσο, εξαρτάται από τη φύση και την κλίμακα του λαϊκού ακτιβισμού. Αξίζει να σημειώσουμε ότι το πρόγραμμα του Μπάιντεν έχει ήδη ωθηθεί πιο αριστερά σε σχέση με τα προγράμματα όλων των πρόσφατων υποψηφίων του Δημοκρατικού Κόμματος.

– Στις ΗΠΑ εντείνονται οι εκκλήσεις για διακοπή χρηματοδότησης της αστυνομίας και της στρατιωτικοποίησής της. Τι σημαίνει το αίτημα αυτό; Τι θα λέγατε σε όσους το θεωρούν ουτοπικό αν όχι επικίνδυνο;

– Η φράση «διακοπή χρηματοδότησης της αστυνομίας» έχει πολλές ερμηνείες. Για τους περισσότερους διαδηλωτές και για την Αριστερά ευρύτερα, σημαίνει τουλάχιστον να μην ανατίθενται στην αστυνομία λειτουργίες τις οποίες διαχειρίζονται καλύτερα οι υπηρεσίες πρόνοιας: αντιμετώπιση κρίσεων ψυχικής υγείας, οικιακοί καβγάδες και λοιπά. Πέρα από αυτό, σημαίνει να βρίσκεται η αστυνομία υπό τον έλεγχο της κοινότητας και πιο θεμελιωδώς, να αντιμετωπιστούν οι αιτίες της εγκληματικότητας, που εδράζονται βαθιά στην κοινωνικοοικονομική τάξη πραγμάτων: στην ιλιγγιώδη ανισότητα, την άγρια φτώχεια, τον ενδημικό ρατσισμό, την αδιαφορία για τις τύχες των αδυνάτων –αυτή τη στιγμή αποκαλύπτονται συγκλονιστικά εγκλήματα στους οίκους ευγηρίας– και πολλά άλλα. Κοινωνικά προβλήματα υπήρχαν πάντα, αλλά έχουν διογκωθεί σημαντικά εξαιτίας της νεοφιλελεύθερης επίθεσης εναντίον της κοινωνίας, που βρίσκεται σε εξέλιξη τα τελευταία 40 χρόνια.

– Το καθεστώς ελέγχου των εξοπλισμών αποσυντίθεται, κάτι που όπως συχνά επισημαίνετε, παραγνωρίζουμε, καθώς ο κόσμος πιστεύει ότι οι κούρσες εξοπλισμών ανήκουν στο παρελθόν. Εβδομήντα πέντε χρόνια μετά τη Χιροσίμα, γιατί ο Τραμπ το κάνει αυτό, είναι δική του πρωτοβουλία ή βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μία βαθύτερη αλλαγή πολιτικής;

– Ο Τραμπ δεν έχει ιδεολογία πέραν της λατρείας του εαυτού του. Δεν ενδιαφέρεται να βελτιώσει τον κόσμο, ούτε και έχει ιδέες για το πώς θα μπορούσε να γίνει αυτό, ακόμη και αν ενδιαφερόταν. Προκειμένου να φανεί σημαντικός πρέπει να κάνει κάτι και η μόνη εναλλακτική είναι να καταστρέψει. Για αυτό μονίμως ισχυρίζεται ότι οποιαδήποτε συμφωνία έχει επιτευχθεί στο παρελθόν είναι η χειρότερη της Ιστορίας και ότι μόνο αυτός μπορεί να τη διορθώσει. Για τον επαγγελματία καταστροφέα, το καθεστώς ελέγχου των εξοπλισμών πρέπει να γκρεμιστεί. Αυτό τον βοηθάει και να διατηρήσει την εύνοια των υποστηρικτών του. Η πολεμική βιομηχανία βλέπει με απροκάλυπτη ευφορία τα γιγάντια κέρδη που θα προκύψουν από τις παραγγελίες οπλικών συστημάτων που μπορούν να καταστρέψουν τα πάντα. Και το μεγαλύτερο μέρος της βάσης των ψηφοφόρων του Τραμπ είναι φοβισμένοι εθνικιστές που νομίζουν ότι όλος ο κόσμος θέλει να μας ληστέψει και να μας επιτεθεί, οπότε πρέπει να προστατευθούμε από «αυτούς». Σίγουρα, η κατάργηση του διεθνούς συστήματος ελέγχου των εξοπλισμών αυξάνει τις πιθανότητες να εξαλειφθούν οι Αμερικανοί σε έναν ολοκληρωτικό πυρηνικό πόλεμο, αλλά γιατί αυτό θα έπρεπε να ανησυχεί έναν κοινωνικά ανάλγητο μεγαλομανή;

– Το επόμενο βιβλίο σας («Climate Crisis and the Global Green New Deal» μαζί με τον οικονομολόγο Ρόμπερτ Πόλιν, εκδόσεις Verso) εστιάζει στην κλιματική κρίση. Γιατί;

– Πέρα από τον πυρηνικό πόλεμο, είναι το πιο σημαντικό ζήτημα στην ανθρώπινη Ιστορία. Δεν θα αναφέρω τα στοιχεία, τα οποία οφείλουν να είναι γνωστά. Εχουμε λίγο χρόνο να θέσουμε την κρίση υπό έλεγχο, ίσως λίγες δεκαετίες. Αν δεν το κάνουμε, το ανθρώπινο πείραμα θα λάβει άδοξο τέλος.

– Με την αίσθηση προοπτικής που σας διακρίνει, μπορείτε να περιγράψετε ως προς τι είναι μοναδική η τωρινή ιστορική στιγμή;

– Κάθε Ιανουάριο το Δελτίο Ατομικών Επιστημόνων, η σημαντικότερη αμερικανική επιθεώρηση που ασχολείται με θέματα ασφαλείας, συγκαλεί ένα σώμα διακεκριμένων επιστημόνων και πολιτικών αναλυτών για να εκτιμήσουν την κατάσταση της παγκόσμιας ασφάλειας. Απεικονίζουν με απλό τρόπο τα συμπεράσματά τους στο Ρολόι του Τέλους του Κόσμου. Βάζουν τον δείκτη σε μια απόσταση πριν από τα μεσάνυχτα, που συμβολίζουν το τέλος. Στη διάρκεια των ετών, ο δείκτης πηγαινοέρχεται. Οταν εξελέγη ο Τραμπ μετακινήθηκε πιο κοντά στα μεσάνυχτα. Κάθε χρόνο διακυβέρνησης Τραμπ πηγαίνει πιο κοντά στα μεσάνυχτα. Τον Ιανουάριο οι αναλυτές εγκατέλειψαν τα λεπτά και πέρασαν στα δευτερόλεπτα. Τώρα απέχουμε 100 δευτερόλεπτα από τα μεσάνυχτα. Εδωσαν τρεις λόγους, τον αυξημένο κίνδυνο πυρηνικού πολέμου, την κλιματική αλλαγή και την περιστολή της δημοκρατίας. Η τελευταία απειλή μπορεί να μοιάζει άσχετη αλλά δεν είναι. Η μόνη ελπίδα για να αντιμετωπίσουμε τις δύο υπαρξιακές κρίσεις είναι μέσω αυθεντικής δημοκρατίας, στην οποία ενημερωμένοι πολίτες παίρνουν τη ζωή στα χέρια τους – ακριβώς αυτό που ο Τραμπ πασχίζει να καταστρέψει. Δεν είναι ο μόνος, αλλά όσα συμβαίνουν στο ισχυρότερο κράτος στην παγκόσμια Ιστορία έχουν μια άνευ προηγουμένου σημασία.

Βρισκόμαστε σε μία μοναδική στιγμή. Μαίνεται μια πανδημία με τραγικές επιπτώσεις. Οι περισσότεροι θάνατοι θα μπορούσαν να είχαν αποτραπεί με μία κυβέρνηση που θα ακολουθούσε τις συμβουλές των επιστημόνων – άλλο ένα εντυπωσιακό επίτευγμα του Τραμπ και των συνεργατών του. Η πανδημία θα παρέλθει αλλά θα έρθει άλλη, πιθανότατα χειρότερη, εκτός αν αντιμετωπιστούν οι ρίζες της. Παράλληλα με τις προκλήσεις υπάρχουν τεράστιες ευκαιρίες και αν οι ενεργοί πολίτες τις αδράξουν, μπορούμε να πάμε σε έναν πολύ καλύτερο κόσμο.

Ο χαλίφης

– Ποιο είναι το σχόλιό σας για τον ρόλο της Τουρκίας στην περιοχή της νοτιοανατολικής Ευρώπης;

–Ο Ερντογάν είναι ένας από τους αυταρχικούς μεγαλομανείς ηγέτες που αναδύθηκαν από τα συντρίμμια που άφησε πίσω της η νεοφιλελεύθερη επίθεση στο μεγαλύτερο μέρος του κόσμου τα τελευταία 40 χρόνια. Προσπαθεί να γίνει σύγχρονος χαλίφης, αναβιώνοντας κάτι σαν την οθωμανική αυτοκρατορία. Η βεβήλωση της Αγίας Σοφίας, οι υπερβολικές εδαφικές διεκδικήσεις του και ο τυχοδιωκτισμός του στη Λιβύη περιλαμβάνονται στα πολλά παραδείγματα. Είναι μια τραγική αντιστροφή της πορείας που έκανε η Τουρκία στα πρώτα χρόνια του νέου αιώνα προς μια κοσμική δημοκρατία και προς τη μετατροπή της σε γέφυρα για την αμοιβαία κατανόηση και συνεργασία Ανατολής και Δύσης. 

H προπαγάνδα για τον «κίτρινο κίνδυνο» και η πολεμική κατά του ΠΟΥ

– Πώς κρίνετε τη ραγδαία επιδείνωση των σινοαμερικανικών σχέσεων; Μπορείτε να εξηγήσετε τι διακυβεύεται;

– Η Κίνα είναι αποφασισμένη να ανακτήσει τον παραδοσιακό της ρόλο ως κυρίαρχης δύναμης στην Ασία, με φιλοδοξίες και πέρα από την περιοχή. Αυτό οι Αμερικανοί επιτελείς δεν το ανέχονται. Οπως είπε ο Χένρι Κίσινγκερ, απευθυνόμενος στην Ευρώπη όταν βρισκόταν στο απόγειο της ισχύος του, πριν από μισό αιώνα, «οι ΗΠΑ έχουν παγκόσμια συμφέροντα και ευθύνες», ενώ η Ευρώπη έχει μόνο «περιφερειακά συμφέροντα». Οι ΗΠΑ πρέπει «να ασχολούνται περισσότερο με το συνολικό πλαίσιο των πραγμάτων παρά με τη διαχείριση κάθε περιφερειακής υπόθεσης». Αυτός είναι ένας ευγενικός τρόπος να πει κανείς ότι οι ΗΠΑ είναι ο κυρίαρχος του κόσμου. Ακολουθείτε εντολές και σας επιτρέπουμε να ασχοληθείτε με τοπικές υποθέσεις που δεν μας αφορούν. Ως παγκόσμιος ηγεμόνας, οι ΗΠΑ δεν ανέχονται ανερχόμενες δυνάμεις που αμφισβητούν κατά κάποιο τρόπο την παγκόσμια εξουσία τους. Οι ΗΠΑ ήλπιζαν ότι η ενσωμάτωση της Κίνας στο παγκόσμιο σύστημα, στο οποίο κυριαρχούν, θα μετρίαζε τις κινεζικές φιλοδοξίες και ότι η Κίνα θα αποδεχόταν έναν ρόλο υποτελούς, όπως η Ε.Ε. Αυτό δεν συνέβη. Η Κίνα ακολούθησε τον δικό της δρόμο, με τον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης (που έχει ευρεία συμμετοχή, αλλά απαγορεύει την παρουσία των ΗΠΑ έστω και σε ρόλο παρατηρητή), με τη φιλόδοξη πρωτοβουλία για τον Δρόμο του Μεταξιού, τη στρατιωτική της παρουσία στη θάλασσα της Νότιας Κίνας κ.τ.λ. Εν τω μεταξύ, εταιρείες από τις ΗΠΑ και άλλες δυτικές χώρες έχουν εκμεταλλευθεί τη φθηνή κινεζική εργασία και τις άθλιες εργασιακές συνθήκες για να μεταφέρουν γραμμές παραγωγής στην Κίνα, μετατρέποντάς την σε παγκόσμιο κέντρο μεταποίησης, με τα κέρδη να επιστρέφουν κυρίως στην έδρα των εταιρειών. Αυτό έχει δημιουργήσει ένα εξαιρετικά εύθραυστο και περίπλοκο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, πολύ κακό για τους εργαζομένους σε όλο τον κόσμο, με τεράστια κέρδη για το παγκόσμιο κεφάλαιο. Είναι ένας σημαντικός λόγος για τον οποίο οι αμερικανικές πολυεθνικές έχουν συγκεντρώσει το 50% του παγκόσμιου πλούτου. Το εύθραυστο αυτό σύστημα έχει βρεθεί εκτεθειμένο λόγω κορωνοϊού και έχει ραγίσει.

Υπάρχουν πολλές αιτίες προστριβών, οι οποίες μεγεθύνονται εξαιτίας της απελπισμένης προσπάθειας του Τραμπ να βρει αποδιοπομπαίο τράγο για τις καταστροφικές πολιτικές που ακολούθησε στη διάρκεια της πανδημίας και οι οποίες οδήγησαν στον άδικο θάνατο πάνω από 100.000 Αμερικανούς, σε μια κρίση που συνεχίζει να χειροτερεύει. Ενας στόχος ήταν ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), τον οποίο ο Τραμπ προσπαθεί να καταστρέψει φορτώνοντάς του ψευδώς την ευθύνη για τα δικά του εγκλήματα. Τα μέσα ενημέρωσης παραβλέπουν το γεγονός ότι αυτή η βάρβαρη προσπάθεια να αποσπασθεί η προσοχή (σ.σ. στραγγαλίζοντας οικονομικά τον ΠΟΥ) καταδικάζει σε θάνατο τεράστιους αριθμούς ανθρώπων που βασίζονται στον ΠΟΥ για την κάλυψη των υγειονομικών αναγκών τους στην Υεμένη, την Αφρική και αλλού.

Αλλά ο βασικός στόχος του Τραμπ ήταν η Κίνα. H προπαγάνδα, στην οποία αυτός δίνει τον τόνο, έχει αναβιώσει τη ρατσιστική επίκληση του «κίτρινου κινδύνου» που έχει βαθιές ρίζες στην αμερικανική ιστορία. Οι δόλιες προσπάθειες να επιρριφθούν ευθύνες στην Κίνα για το μέγεθος της πανδημίας, με πλήρη υποστήριξη από τα μέσα ενημέρωσης, έχουν πείσει μια μεγάλη πλειοψηφία Αμερικανών ότι η Κίνα ευθύνεται για τα εγκλήματα του Τραμπ εις βάρος τους.

Αυτό που κρίνεται είναι τι είδους παγκόσμια τάξη θα προκύψει από τα ερείπια της πανδημίας και αυτό δεν είναι μικρό πράγμα. Παρά την καταστροφική επίδραση του Τραμπ, οι ΗΠΑ παραμένουν χωρίς αντίπαλο στην παγκόσμια ηγεμονία και η Κίνα έχει σοβαρά εσωτερικά προβλήματα, αν και ο απολογισμός μετά την πανδημία φαίνεται να ευνοεί τα κινεζικά συμφέροντα.

ΠΗΓΗ: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 12 Αυγούστου 2020