Επαναστάτης στα νιάτα του, επαναστάτης και στα 92 του!

 

 

 

Ζαν Λικ Γκοντάρ

Ο Γκοντάρ «ξαναχτυπά»

Νόρα Ράλλη    ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ, 27.05.2022

 

75ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΑΝΩΝ

Δεν έγινε στα Οσκαρ όπως φημολογούνταν, έγινε όμως στο φετινό Φεστιβάλ των Κανών, το οποίο ολοκληρώνεται αύριο Σάββατο. Ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολοντίμιρ Ζελένσκι βγήκε σε απευθείας σύνδεση στην οθόνη της μεγάλης αίθουσας του φεστιβάλ, κατά την τελετή έναρξης. Στη δεκάλεπτη αυτή ομιλία του, ο Ζελένσκι χρησιμοποίησε κινηματογραφικούς όρους και μεταφορές για να δώσει το δικό του μήνυμα, παραλληλίζοντας τον «Δικτάτορα» του Τσάπλιν (που αναφερόταν στον Αδόλφο Χίτλερ) με τον «σύγχρονο δικτάτορα Βλαντιμίρ Πούτιν». Και καταχειροκροτήθηκε από τους περίπου 2.000 θεατές μέσα στο θέατρο.

Ένας, όμως, όχι μόνο δεν χειροκρότησε, αλλά αντέδρασε σε αυτές τις δηλώσεις, καθώς και στην παρουσία του Ζελένσκι στις Κάνες. Ο Ζαν Λικ Γκοντάρ δεν ήταν μέσα στο θέατρο, αλλά το όνομά του είναι βαθιά συνδεδεμένο όχι μόνο με το σινεμά, αλλά και με το συγκεκριμένο φεστιβάλ: ήδη από το 1968, εξαιτίας των γεγονότων του Μάη στη Γαλλία τότε, ο Γκοντάρ πρωτοστάτησε στην ακύρωση του Φεστιβάλ των Κανών, στέλνοντας μήνυμα αλληλεγγύης στους φοιτητές και τους εργάτες του Γαλλικού Μάη. Τότε ο Τριφό είχε ανακοινώσει στους δημοσιογράφους πως «η Συνέλευση Πληροφόρησης και Δράσης του Γαλλικού Κινηματογράφου ζητά από όλους τους σκηνοθέτες, παραγωγούς, διανομείς, ηθοποιούς, δημοσιογράφους και τα μέλη της κριτικής επιτροπής που βρίσκονται στις Κάνες να αντιταχθούν, μαζί με τους ξένους ομολόγους τους και με όλα τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους, στη συνέχιση του φεστιβάλ», ως ένδειξη αλληλεγγύης στους απεργούς εργάτες και φοιτητές.

Ακολούθησαν σκηνές χάους και τον λόγο πήρε ο 38χρονος τότε Γκοντάρ, που μίλησε έξω από τα δόντια: «Δεν υπάρχει ούτε μια ταινία που να δείχνει τα προβλήματα των εργατών και των φοιτητών. Ούτε η ταινία του Φόρμαν, ούτε η δική μου, ούτε του Πολάνσκι ή του Φρανσουά (σ.σ. Τριφό). Βρισκόμαστε πίσω από την εποχή μας». «Εμείς μιλάμε για αλληλεγγύη στους φοιτητές και τους εργάτες κι εσείς μου μιλάτε για το πώς πρέπει να κινείται η κάμερα και για close-up. Είστε μαλάκες!» φώναξε και το φεστιβάλ τότε δεν έγινε!

Μπορεί από τότε να έχει περάσει πάνω από μισός αιώνας, αλλά ο σημερινός, 92χρονος, Γκοντάρ έχει παραμείνει το ίδιο δυναμικός, αιρετικός ίσως για κάποιους, πολιτικά καίριος για κάποιους άλλους. «Η παρέμβαση του Ζελένσκι στο φεστιβάλ των Κανών είναι προφανής, αν την εξετάσουμε από την άποψη αυτού που ονομάζεται “σκηνοθεσία”: ένας κακός ηθοποιός, ένας επαγγελματίας κωμικός υπό το βλέμμα άλλων επαγγελματιών οικείων επαγγελμάτων», είπε δηκτικά για τον Ουκρανό πρόεδρο.

Αμέσως καταφέρθηκε εναντίον του ίδιου του φεστιβάλ: «Νομίζω ότι έχω πει κάτι ανάλογο πριν από πολύ καιρό. Χρειάστηκε έτσι η σκηνοθεσία του νιοστού παγκόσμιου πολέμου και η απειλή μιας ακόμη καταστροφής για να μάθει ο κόσμος ότι οι Κάνες είναι ένα εργαλείο προπαγάνδας, όπως όλα τα άλλα. Προπαγανδίζουν τη δυτική αισθητική… Η συνειδητοποίηση αυτή δεν είναι κάτι σπουδαίο, καθώς είναι ήδη κάτι το δεδομένο. Η αλήθεια των εικόνων έρχεται αργά. Φανταστείτε ότι ο ίδιος ο πόλεμος είναι αυτή η αισθητική που αναπτύσσεται κατά τη διάρκεια ενός παγκόσμιου φεστιβάλ, του οποίου οι ενδιαφερόμενοι είναι τα κράτη που βρίσκονται σε σύγκρουση ή μάλλον “συμφέροντα” σε σύγκρουση, που μεταδίδουν αναπαραστάσεις των οποίων είμαστε όλοι θεατές – εσείς και εγώ. Ακούω συχνά τον όρο “σύγκρουση συμφερόντων”, ο οποίος είναι ταυτολογία: υπάρχει σύγκρουση, μικρή ή μεγάλη, μόνο αν υπάρχει συμφέρον! Πέραν της μαζικοποίησης των δολοφονιών, δεν έχουν αλλάξει πολλά: Βρούτος, Νέρωνας, Μπάιντεν ή Πούτιν, Κωνσταντινούπολη, Ιράκ ή Ουκρανία…» κατέληξε.

Η δήλωση αυτή, όπως και αν την κρίνει κανείς, είναι σίγουρα πολιτικά πολυεπίπεδη. Και για τους καιρούς, τολμηρή. Ελάχιστοι τολμούν (για πολλούς λόγους) να κρίνουν τα όσα συμβαίνουν εξαιτίας του πολέμου ακόμα και στον καλλιτεχνικό χώρο. Ο Γκοντάρ δεν έχει τη δικαιολογία των ενενήντα του χρόνων ή μιας γεμάτης, με σπουδαίες ταινίες, ζωής. Δεν μιλάει εκ του ασφαλούς: τα ίδια έκανε και στα τριάντα του, τα ίδια κάνει σε κάθε ευκαιρία που ο ίδιος κρίνει ότι πρέπει να μιλήσει, αποκαθηλώνοντας αυθεντίες και θεσμούς και φορείς και σταρ και αντιστάρ. Δεν ορρωδεί προ ουδενός και πάντοτε παίρνει τον λόγο, αφήνοντας το ίδιο μοναδικό στίγμα, όπως έκανε και στο σινεμά.

Πώς να ξεχάσει κανείς όταν το 2010, με αφορμή την αναφορά στην οικονομική κρίση στη χώρα μας που έκανε στην τελευταία ταινία του «Film Socialism», είχε πει: «Η Δύση οφείλει πολλά στην Ελλάδα, τη χώρα της φιλοσοφίας, της δημοκρατίας, της αρχαίας τραγωδίας. Όλος ο κόσμος χρωστά χρήματα στην Ελλάδα. Αυτή η χώρα θα μπορούσε να απαιτήσει εκατομμύρια των εκατομμυρίων από όλους για τα συγγραφικά δικαιώματα των αρχαίων. Και θα ήταν απολύτως λογικό να της δοθούν. Αμέσως. Οι Έλληνες επίσης κατηγορούνται ως ψεύτες. Αυτό μου θυμίζει έναν παλιό συλλογισμό που μαθαίναμε στο σχολείο: ο Επαμεινώνδας είναι ψεύτης και εφόσον όλοι οι Έλληνες είναι ψεύτες, άρα ο Επαμεινώνδας είναι Έλληνας. Δεν έχουμε προχωρήσει και πολύ από τότε». Μάλιστα τότε, είχε ακυρώσει την τελευταία στιγμή την άφιξή του στις Κάνες, επικαλούμενος με επιστολή του στη «Λιμπερασιόν», «προβλήματα ελληνικού τύπου» (βέβαια, όταν ο ίδιος θέλησε να κάνει γυρίσματα τότε στην Ελλάδα, η τότε κυβέρνηση είχε αρνηθεί «λόγω γραφειοκρατίας»).

Την Ελλάδα είχε υπερασπιστεί και λίγα χρόνια μετά, το 2014, λέγοντας στο περιοδικό «SoFilm» πως: «Οι Γερμανοί είναι καθάρματα. Διαγράψαμε όλα τους τα χρέη, ξαναχτίσαμε τα σπίτια τους, και τους επιτρέπεται να εισβάλλουν στην Ελλάδα ως τουρίστες».

Αλήθεια, αν τότε ο Γκοντάρ ήταν σωστός, τώρα άραγε τι είναι; Φιλοπουτινικός;