Αμερικανικής εποχής τέλος
Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής δεν ήταν πάντα η ισχυρότερη ή η πλουσιότερη χώρα του κόσμου. Τρία πράγματα, όμως, την παγίωσαν στη συνείδηση του κόσμου ως τη σημαντικότερη χώρα στη Γη. Πρώτον, η καταλυτική της συνεισφορά στη νίκη κατά του Άξονα στο 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Δεύτερο και ακόμα σημαντικότερο, το ότι αμέσως μετά από εκείνο τον πόλεμο, η χώρα αυτή έδωσε το 12% του ΑΕΠ της για τη στήριξη και την ανοικοδόμηση της ρημαγμένης, ισοπεδωμένης Ευρώπης -της Ελλάδας συμπεριλαμβανομένης. Το “Σχέδιο Μάρσαλ” κατοχύρωσε στο θυμικό των Ελλήνων και των άλλων ευεργετηθέντων ότι η Αμερική είναι κάτι “καλό”, ένα πολύ σημαντικό μέρος για πλανήτη μας και μια πολύτιμη σύμμαχος. Το τρίτο, όμως, ίσως ήταν το σημαντικότερο απ’ όλα: η “soft power”. Μετά τον πόλεμο οι ΗΠΑ κατοχύρωσαν τη φήμη και την επιρροή τους σε ολόκληρη την ανθρωπότητα, όχι με τα όπλα ή τις δωρεές, αλλά με τον κινηματογράφο, την τηλεόραση, τη μουσική, με τα προϊόντα και τις υπηρεσίες. Εκτιμήσαμε -και κάποιοι από εμάς αγαπήσαμε- την Αμερική χάρη στις ταινίες, τα τραγούδια, τα βιβλία και τα γκάτζετ. Οι ΗΠΑ ήταν το μέρος με τα καλύτερα πανεπιστήμια, τις σημαντικότερες και μεγαλύτερες εταιρείες, τις πιο ζωντανές και δημιουργικές πόλεις, εκεί όπου γεννιούνταν οι περισσότερες καινοτομίες που βελτίωναν τις ζωές μας. Εκεί όπου σχεδόν όλοι θα ήθελαν να σπουδάσουν, να δουλέψουν ή να ζήσουν. Και αυτή η εικόνα αυτή δεν υπήρχε μόνο στους αμερικανολάτρες, αλλά οριζόντια στις περισσότερες κοινωνίες του κόσμου, ακόμα και σε χώρες όχι πολύ φιλικές. Η εικόνα των κομμουνιστών συμφοιτητών μου από το ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο που (με τα λεφτά του μπαμπά) πήγαιναν για μεταπτυχιακές σπουδές στα πανεπιστήμια της ανατολικής ακτής των ΗΠΑ ήταν ένα χρήσιμο μάθημα, νωρίς νωρίς, για το πως λειτουργεί ο κόσμος.
Σε όλο αυτό το διάστημα, βεβαίως, που κράτησε δεκαετίες, δεν υπήρχε καθολική αμερικανολατρεία στον κόσμο -οι στρατιωτικές, παραστρατιωτικές ή άλλες γεωπολιτικές παρεμβάσεις των αμερικανικών κυβερνήσεων σε διάφορα προβληματικά σημεία του πλανήτη (και στο δικό μας) τραυμάτιζαν πάντα την εικόνα των ΗΠΑ ως κράτος, ενώ και η κάπως έντονη ιδεολογική εξωστρέφεια που συνόδευε τα άλλα είδη αμερικανικής εξωστρέφειας κούραζε και ξένιζε πολλούς. Αλλά η εικόνα μιας χώρας διαμορφώνεται από τη σύνθεση των διαφορετικών στοιχείων που προβάλει στον κόσμο. Και η “soft power”, η πολιτισμική εξωστρέφεια, πάντα υπερίσχυε του πολύ πιο αμφιλεγόμενου γεωπολιτικού και ιδεολογικού της ρόλου.
Μέχρι που κάτι άρχισε να αλλάζει.
Όπως ίσως έχετε καταλάβει δεν σας γράφω εδώ ως αμερόληπτος παρατηρητής. Μετά τη δική μου, η χώρα που έχει διαμορφώσει περισσότερο τη σκέψη, τις στάσεις και τις ιδέες μου είναι οι ΗΠΑ. Η περισσότερη τέχνη που έχω καταναλώσει από εκεί προέρχεται, η χώρα που έχω επισκεφτεί περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη εκείνη είναι. Είναι η χώρα που έχω μελετήσει και ξέρω καλύτερα μετά από τη δικιά μου. Και κατάλαβα ότι η εικόνα της και ο ρόλος της στον κόσμο αλλάζει δραματικά, μετά από τρία συγκεκριμένα γεγονότα.
Μπορεί να μαντεύετε τα δύο από αυτά, και συγκεκριμένα το δεύτερο και το τρίτο, χρονικά. Η αυθαίρετη, αδικαιολόγητη εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ το 2002 ήταν το ένα κομβικό σημείο. Μια εποχή που, μετά το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου, ολόκληρος ο πλανήτης ήταν στο πλευρό των ΗΠΑ, με αλληλεγγύη και συμπόνοια η επιλογή αυτής της χώρας ήταν ένας εξώφθαλμα προκλητικός, επιθετικός πόλεμος σε μια άλλη, άσχετη χώρα. Οι συνέπειες ήταν τεράστιες.
Το άλλο, πιο πρόσφατο μεγάλο πλήγμα ήταν η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ το 2016. Ένα συμβάν που ταυτόχρονα προκάλεσε την κατάρρευση του κύρους της χώρας ως λειτουργικής, σταθερής δημοκρατίας, αλλά παράλληλα έφερε και στο προσκήνιο δυναμικές που προϋπήρχαν στην αμερικανική κοινωνία, κρυμμένες κάτω από το χαλί για δεκαετίες. Μέχρι τότε πολλοί δεν είχαν συνειδητοποιήσει ότι στις ΗΠΑ συνυπάρχουν δύο “αμερικές”: η μία που ξέραμε, η εξωστρεφής, με τις ανακαλύψεις, την ανοιχτότητα, το Χόλιγουντ, τα μεγάλα πανεπιστήμια και τη Σίλικον Βάλεϊ, και μια άλλη, εκείνη με την εμμονική αγάπη για τα πυροβόλα όπλα, το βαθύ ρατσισμό, τις θεωρίες συνομωσίας και την απέχθεια για την πρόοδο, τους μετανάστες και τους υπόλοιπους αμερικανούς.
Πριν από αυτά, όμως, είχε συμβεί και κάτι άλλο που κατά τη γνώμη μου άλλαξε ανεπανόρθωτα την εικόνα των ΗΠΑ στον κόσμο μας.
Τον Απρίλιο του 1999 δύο μαθητές λυκείου μπήκαν στο σχολείο τους στην πόλη Κόλουμπαϊν του Κολοράντο οπλισμένοι με πυροβόλα όπλα και δολοφόνησαν 12 συμμαθητές τους και έναν καθηγητή. Ολόκληρος ο πλανήτης σοκαρίστηκε από το απίστευτο συμβάν, αλλά το πιο εκπληκτικό ήταν αυτό που έγινε μετά: Τίποτε. Καμία κεντρική απόφαση, κανένα μέτρο, καμία αντίδραση. Το αμερικανικό ομοσπονδιακό κράτος, αντίθετα με ό,τι έκαναν όλες οι άλλες χώρες όπου είχαν συμβεί παρόμοια τραγικά γεγονότα στο παρελθόν, δεν πέρασε κανένα νόμο, δεν άλλαξε κανένα θεσμικό πλαίσιο. Και έτσι τέτοιες τραγωδίες άρχισαν να συμβαίνουν ξανά και ξανά όλο και πιο συχνά. Από το Κόλουμπαϊν και μετά, έχουν υπάρξει 331 επιθέσεις με όπλα σε σχολεία της Αμερικής, με 189 νεκρά παιδάκια και καθηγητές και 369 τραυματίες. Πάνω από 300.000 αμερικανάκια έχουν ζήσει την εμπειρία οπλισμένοι άνθρωποι να μπαίνουν στο σχολείο τους και να ανοίγουν πυρ. Αυτό το πράγμα έχει συμβεί 27 φορές μόνο φέτος, με πιο δραματική την φονική επίθεση στο δημοτικό σχολείο του Γιουβάλντε του Τέξας την περασμένη Τρίτη. Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, η μόνη χώρα του κόσμου όπου πλέον, από το 2008 και μετά, υπάρχουν περισσότερα ιδιωτικά όπλα από ό,τι άνθρωποι, είναι και το μόνο κράτος στον κόσμο όπου συμβαίνει αυτό το πράγμα. Αυτά δε γίνονται πουθενά αλλού.
Τι είναι μια κοινωνία η οποία ανέχεται τα παιδιά της να σκοτώνονται από πυροβόλα όπλα μέσα στο σχολείο τους; Τι είναι μια κοινωνία που εκλέγει εκπροσώπους στη Γερουσία οι οποίοι χρηματίζονται ανοιχτά από το λόμπι της βιομηχανίας πυροβόλων όπλων και αρνούνται -εξίσου ανοιχτά- να περάσουν οποιαδήποτε μεταρρύθμιση; Τι είναι μια κοινωνία που αντιδρά σε αυτή την απίστευτη έξαρση βίας τοποθετώντας ένοπλους φρουρούς μέσα στα δημοτικά σχολεία, βάζοντας ανιχνευτές μετάλλων στην είσοδο γυμνασίων και διεξάγοντας απίστευτες, τραυματικές “προσομοιώσεις επίθεσης” στις τάξεις των παιδιών τους, για να ξέρουν πώς να κρυφτούν αν/όταν μπει μέσα ο επόμενος οπλισμένος έφηβος, αλλά δεν απαιτεί από το κεντρικό κράτος να πάρει μέτρα για μην μπορεί κάθε προβληματικός έφηβος να αγοράσει νόμιμα και εύκολα στρατιωτικά πυροβόλα όπλα από το σούπερ μάρκετ της γειτονιάς; Είναι μια κοινωνία υγιής, με όραμα και θετικές προοπτικές για το μέλλον;
Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής δεν ήταν πάντα η ισχυρότερη ή η πλουσιότερη χώρα του κόσμου, και δεν θα παραμείνουν για πάντα η ισχυρότερη ή η πλουσιότερη χώρα του κόσμου. Τα σημάδια του τέλους της “αμερικανικής εποχής” είναι πια πολλά και έντονα. Οι συνέπειες των παλιών γεωπολιτικών λαθών, άλλοι εξωγενείς παράγοντες, αλλά και ο δραματικός, αγεφύρωτος διχασμός στο εσωτερικό, μαζί με την προφανή, διαχρονική αδυναμία του (σχεδιασμένου δυόμισι αιώνες πριν) πολιτικού της συστήματος να θωρακίσει τη δημοκρατία, φαίνεται πως οδηγούν σε μια αναπόφευκτη και ίσως επεισοδιακή παρακμή. Αλλά εγώ νομίζω το σημαντικότερο και πιο οδυνηρό σημάδι δεν είναι η άνοδος της Κίνας ή παλαβοί QAnon εκλεγμένοι στο Κογκρέσο. Είναι η αδυναμία της κοινωνίας να προστατεύσει τα παιδιά της από τρελούς που εισβάλλουν στο σχολείο τους, οπλισμένοι με πυροβόλα όπλα αγορασμένα από το σούπερ μάρκετ.
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire