Η Ελληνική Διασπορά

 

  Στέφανος Κωνσταντινίδης *  

Η Ελληνική Διασπορά είναι η προέκταση του οικουμενικού ελληνισμού εκτός ελλαδικών συνόρων. Ο ελληνισμός μέχρι την Μικρασιατική Καταστροφή παρουσίαζε μια οικουμενικότητα που δεν περιοριζόταν στα σύνορα του ελλαδικού κράτους. Στα πρώτα μάλιστα χρόνια της δημιουργίας του ελληνικού κράτους μετά την επανάσταση του 1821 ο κύριος όγκος του παρέμενε εκτός των συνόρων του. Η αναφορά σε ελληνική διασπορά παραπέμπει επιστημονικά στην ιστορική και την μεταναστευτική  διασπορά. Η ιστορική διασπορά προέκυψε από  τις κοινότητες του ελληνισμού που δημιουργήθηκαν στην περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αυτή η ιστορική διασπορά περιλάμβανε κοινότητες στη Δυτική Ευρώπη, την Ρωσία, τα Βαλκάνια και την περιοχή της Μεσογείου. Εκτός από αυτή την ιστορική διασπορά δημιουργήθηκε σταδιακά μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους η μεταναστευτική διασπορά με τις ελληνικές κοινότητες στις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Αυστραλία, την Αφρική, την Δυτική Ευρώπη και κάποιες περιοχές της Ασίας. Σταδιακά η ιστορική διασπορά συρρικνώθηκε σημαντικά και επικράτησε η μεταναστευτική διασπορά του 19ου και του 20ου αιώνα ως η κύρια προέκταση του ελληνισμού εκτός ελλαδικών συνόρων.

Μεταπολεμικά η ελληνική διασπορά ταυτίστηκε με αυτό που αποκαλούμε ελληνικό λόμπι, ο κύριος άξονας του οποίου  βρίσκεται στις ΗΠΑ. Πρόκειται για το ελληνοαμερικανικό λόμπι. Όμως το ελληνικό λόμπι έχει παρουσία και σε πολλά άλλα σημεία του πλανήτη όπως ο Καναδάς, η Αυστραλία, η Δυτική Ευρώπη και άλλες περιοχές του κόσμου. Επιστημονικά η έρευνα για το ελληνικό λόμπι αλλά και γενικότερα για τη διασπορά ξεκίνησε αργά στην Ελλάδα και κυρίως αναπτύχθηκε σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Αυστραλία και η Δυτική Ευρώπη. Έλληνες και ξένοι ακαδημαϊκοί ασχολήθηκαν ερευνητικά με τον ρόλο της διασποράς και του λόμπι ενώ υπήρξαν και συγκριτικές έρευνες κυρίως ανάμεσα στο ελληνοαμερικανικό, το εβραϊκό και το αρμενικό λόμπι στις ΗΠΑ. Οι έρευνες αυτές κατέδειξαν τις οργανωτικές και δομικές αδυναμίες του ελληνικού λόμπι σε σχέση με το εβραϊκό ή ακόμη και το αρμενικό. Οι λόγοι αυτής της αδυναμίας ήταν διάφοροι αλλά οι δύο βασικοί  είναι το περιορισμένο ενδιαφέρον που έδειξε η Αθήνα για το λόμπι αυτό και ο ρόλο της Εκκλησίας και ειδικά του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο οποίο εντάχθηκε η ελληνική διασπορά των ΗΠΑ. Το Οικουμενικό  Πατριαρχείο παραμένει αιχμάλωτο στην Κωνσταντινούπολη στα χέρια των Τούρκων και εμποδίζει κατά κανόνα, ειδικά με τον σημερινό Πατριάρχη, την ορθόδοξη Εκκλησία των ΗΠΑ να συνταχτεί με τα ελληνικά συμφέροντα. Τα προβλήματα μάλιστα έγιναν ακόμη πιο σοβαρά με τον τελευταίο Αρχιεπίσκοπο που διόρισε το Φανάρι στις ΗΠΑ.

Παρά τις αδυναμίες αυτές το ελληνικό λόμπι και ειδικά το ελληνοαμερικανικό, αποτελεί ένα σημαντικό όπλο στα χέρια της Ελλάδας και της Κύπρου που κάποιοι μάλιστα το χαρακτήρισαν ως υπερόπλο. Για να είναι όμως αποτελεσματικό αυτό το λόμπι, πέρα από τους μύθους που καλλιεργούνται κατά καιρούς γι΄αυτό, εξαρτάται κατά κύριο λόγο από την Αθήνα και κατά δεύτερο λόγο από την Λευκωσία και από την διαλεκτική σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα σε αυτούς τους τρεις πόλους του ελληνισμού που είναι αυτή τη στιγμή η Αθήνα, η Λευκωσία και η Διασπορά. Η πρώτη ελληνική κυβέρνηση που έδειξε ενδιαφέρον για τη δημιουργία αυτής της διαλεκτικής σχέσης με τη Διασπορά ήταν αυτή του ΠΑΣΟΚ με τον Ανδρέα Παπανδρέου όταν δημιουργήθηκε το Συμβούλιο Αποδήμου Ελληνισμού το οποίον όμως αντιμετώπισε σοβαρές δυσκολίες και δεν επέζησε της κρίσης που πέρασε η Ελλάδα μετά το 2008. 

Σήμερα υπάρχουν δεκάδες ελληνικές κοινότητες σε όλο τον κόσμο, υπάρχει ένας ελληνισμός στις ΗΠΑ που κάποιοι υπολογίζουν στα τρία εκατομμύρια και υπάρχουν εκατοντάδες Έλληνες επιστήμονες που διαπρέπουν στις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Αυστραλία και την Ευρώπη.  Δυστυχώς, πέρα από τους μύθους, το δυναμικό αυτό παραμένει επί της ουσίας ανεκμετάλλευτο και το αθηναϊκό κράτος πέρα από κάποιες πομπώδεις εξαγγελίες κατά καιρούς, ελάχιστα ενδιαφέρθηκε γι΄ αυτό, ειδικά για το επιστημονικό δυναμικό που θα μπορούσε να συμβάλει στην ανάπτυξη και την αλλαγή της Ελλάδας. Το ίδιο ισχύει και για την κυπριακή Διασπορά και το δυναμικό της η οποία κατά κανόνα εντάσσεται στον ευρύτερο χώρο της ελληνικής Διασποράς. 

Οι προοπτικές που παρουσιάζει το ελληνοαμερικανικό λόμπι μπορεί να θεωρηθούν θετικές κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις που έχουν εκτεθεί από πολλούς σοβαρούς μελετητές του. Μια από αυτές τις προϋποθέσεις είναι η ένταξη του ρόλου του στο πλαίσιο μιας ελληνικής εθνικής στρατηγικής, κάτι το οποίο παραμένει για την ώρα το ζητούμενο.

ΥΓ

Τούτες τις μέρες της θλίψης με τα μνημόσυνα και τους πολλούς δεκάρικους από ρήτορες που σκυλεύουν ό,τι απέμεινε από την αξιοπρέπεια μας, θυμούμαι πολύ τους στίχους του ποιητή για την "Αμαρτία που την είπανε Αρετή μέσα στις εκκλησίες και την ευλόγησαν".

*Πανεπιστημιακός, συγγραφέας της μυθιστορηματικής τριλογίας ΝΟΜΑΔΑΣ, Αθήνα, Εκδόσεις Βακχικόν, 2017-2019. Τώρα κυκλοφορεί και το νέο του μυθιστόρημα,  ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟΝ ΑΝΤΩΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ/ΣΤΟ ΥΦΑΝΤΟ ΤΟΥ ΄21, από τον ίδιο εκδοτικό οίκο.  Email, Stephanos.constantinides@gmail.com