Τον τελευταίο καιρό η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με την κινητοποίηση των αγροτών που διαδηλώνουν με τα τρακτέρ τους στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.
Η Ευρώπη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο κατέβαλε μια σημαντική προσπάθεια ενίσχυσης της αγροτικής της παραγωγής και αξιολόγησε την γεωργία ως ένα από τους βασικούς πυλώνες της οικονομίας της. Αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας ήταν και η υιοθέτηση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ). Χώρες όπως η Γαλλία, με μια σημαντική αγροτική παραγωγή, επέμεινε σε αυτή την πολιτική και την ενέταξε ως ένα πυλώνα του γαλλογερμανικού άξονα συνεννόησης. Αυτή η κοινή αγροτική πολιτική δεν φαίνεται πια να αποδίδει τα αποτελέσματα που είχε κάποτε. Οι λόγοι είναι πολλοί και δεν μπορούν ασφαλώς να παρουσιαστούν και να αναλυθούν στο πλαίσιο ενός άρθρου. Σημειώνουμε όμως επιγραμματικά κάποιους από αυτούς που οδηγούν σταδιακά σε υποχώρηση την ευρωπαϊκή αγροτική πολιτική.
Υπάρχουν πρώτα οι διαρθρωτικές αδυναμίες και το γεγονός ότι δεν επενδύθηκαν τα αναγκαία ποσά στις νέες τεχνολογίες που χρειάζονται στον αγροτικό τομέα, ειδικά για την μετάβαση στην πράσινη ανάπτυξη. Αυτό επηρεάζει κυρίως τους μικρούς και τους μεσαίους αγρότες που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να εισαγάγουν τις νέες τεχνολογίες και να εφαρμόσουν νέες πολιτικές αγροτικής παραγωγής. Έτσι κινδυνεύουν να χάσουν την γη τους και η γεωργική παραγωγή να περάσει στα χέρια πολυεθνικών εταιρειών όπως αυτό συμβαίνει στις ΗΠΑ.
Υπάρχει επίσης το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει συνάψει συμφωνίες ελευθέρου εμπορίου με μερικές χώρες, όπως για παράδειγμα το Μαρόκο και η Τυνησία, που λόγω χαμηλού κόστους παραγωγής τα προϊόντα τους ανταγωνίζονται τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά. Οι Ευρωπαίοι αγρότες είναι επίσης πολύ ανήσυχοι για τις συνομιλίες που διεξάγονται αυτή τη στιγμή με χώρες της Λατινικής Αμερικής, όπως η Βραζιλία και η Αργεντινή-ΕΕ-Mercosur- για παρόμοιες συμφωνίες. Οι συμφωνίες αυτές βεβαίως εξυπηρετούν άλλα στρατηγικά συμφέροντα της Ευρώπης. Oι χώρες της Ευρώπης κατακλύζονται επίσης και από τα φθηνότερα τουρκικά αγροτικά προϊόντα λόγω της τελωνειακής ένωσης της Τουρκίας με την Ε.Ε.
Η μεγαλύτερη όμως κρίση που αντιμετωπίζει η γεωργία της Ευρώπης συνδέεται με τον πόλεμο στην Ουκρανία. Οι κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας αποβαίνουν καταστροφικές για την ευρωπαϊκή γεωργία. Είναι πρώτα η μεγάλη αύξηση της ενέργειας με δραματικές επιπτώσεις στους μικρομεσαίους κυρίως παραγωγούς γεωργικών προϊόντων. Το είδαμε αυτό με τις διεκδικήσεις των Ελλήνων αγροτών για επιχορήγηση του πετρελαίου. Κατά δεύτερο λόγο η Ευρώπη ήταν εξαρτημένη κατά μεγάλο μέρος από την εισαγωγή ρωσικών λιπασμάτων ή και πρώτων υλών παραγωγής τους. Έτσι όπως και στα καύσιμα, η αύξηση στις τιμές των λιπασμάτων είναι τόσο μεγάλη που δεν αντιμετωπίζεται εύκολα από τους Ευρωπαίους αγρότες. Η Ε.Ε. επιτρέπει εξάλλου την εισαγωγή αδασμολόγητων ουκρανικών αγροτικών προϊόντων, τα οποία λόγω και χαμηλού κόστους ανταγωνίζονται τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά.
Σε όλα αυτά να προστίθενται και τα δισεκατομμύρια βοήθειας που παραχωρεί η Ευρώπη για την ενίσχυση της Ουκρανίας στον πόλεμο αυτό. Δισεκατομμύρια για κανόνια που θα μπορούσαν να διατεθούν στους αγρότες, τόσο Ευρωπαίους όσο και Ουκρανούς. Σε πολιτικό επίπεδο αυτό οδηγεί τους αγρότες να ενισχύουν την Άκρα Δεξιά. Στην Ολλανδία μάλιστα,χώρα με πολύ σημαντικές εξαγωγές αγροτικών προϊόντων, δημιουργήθηκε αγροτικό κόμμα, το Κίνημα Αγροτών-Πολιτών, που είναι σύμμαχος του ακροδεξιού Κόμματος της Ελευθερίας (PVV). Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, ο μικρός Ναπολέοντας της Ευρώπης, ο Μακρόν, θέλει να στείλει και στρατεύματα στην Ουκρανία.
Στην Ελλάδα και την Κύπρο, όπου η αγροτική πολιτική είναι επί της ουσίας ανύπαρκτη, η κατάσταση είναι ακόμα χειρότερη. Το είδαμε με τις κινητοποιήσεις των Ελλήνων αγροτών τις τελευταίες μέρες και το βλέπουμε κατά καιρούς με αντίστοιχες κινητοποιήσεις στην Κύπρο. Η έλλειψη αγροτικής πολιτικής τόσο στην Ελλάδα όσο και την Κύπρο οδηγεί σε μια μεγάλη εξάρτηση από εισαγόμενα προϊόντα και είναι επίσης ένας από τους παράγοντες της ακρίβειας πού είναι κατά πολύ πιο ψηλή από πολλές χώρες της Ευρώπης.
Τα ακραία καιρικά φαινόμενα επηρεάζουν επίσης την γεωργική παραγωγή όπως για παράδειγμα οι πλημμύρες τελευταία στον θεσσαλικό κάμπο. Καθώς η Ελλάδα δεν διαθέτει τις αναγκαίες δομές για την αντιμετώπιση αυτών των φαινομένων, η κατάσταση της ελληνικής γεωργίας επιδεινώνεται ακόμη περισσότερο.
Τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Κύπρο επιβαρύνεται το ισοζύγιο πληρωμών με την εισαγωγή αγροτικών προϊόντων που θα μπορούσαν να παράγονται επιτόπια. Στην Κύπρο για παράδειγμα εισάγονται ντομάτες από την Ολλανδία και πληθώρα τουρκικών αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων μέσω της πράσινης γραμμής. Τουρκικά αγροτικά προϊόντα πλημμυρίζουν επίσης την Ελλάδα, ενώ εισάγονται ακόμη και λεμόνια και σκόρδα είτε από ευρωπαϊκές χώρες είτε από την Λατινική Αμερική. Προϊόντα διατροφής εισάγονται και από την Κίνα. Κάποια στιγμή εισαγόταν μέχρι και έτοιμη ζύμη που χρησιμοποιούσαν τα αρτοποιεία για την παραγωγή ψωμιού.
Η μονοκαλιέργεια του τουρισμού θα αποβεί μακροπρόθεσμα καταστροφική και για την Ελλάδα και για την Κύπρο. Θα μπορούσε τουλάχιστον, με την ορθολογική ανάπτυξη της γεωργίας, τα προϊόντα διατροφής που χρησιμοποιούνται στην τουριστική βιομηχανία να είναι τοπικής παραγωγής. Να τρώνε οι τουρίστες τοπικά προϊόντα. Να υπήρχε δηλαδή ένας συνδυασμός της τουριστικής ανάπτυξης με την γεωργική ανάπτυξη. Ούτε αυτό γίνεται. Αλλά όλα συνδέονται με το ανύπαρκτο παραγωγικό μοντέλο που δεν μπορεί να είναι βέβαια η μονοκαλλιέργεια του τουρισμού και η αγορά ακινήτων που οδηγεί σε αυτό που κάποιοι ονομάζουν ήδη «αστεγία» για τους πολίτες.
Σε μια στιγμή που σε πολλές χώρες μιλούν για την ψηφιακή, την «έξυπνη» γεωργία,όπου παρακολουθούν τον καιρό και τις καλλιέργειες από δορυφόρο και παρεμβαίνουν με ό,τι χρειάζονται τα αγροτικά προϊόντα,μπορεί να φανταστεί κανείς σε ποια εποχή βρίσκονται η Ελλάδα και η Κύπρος.
*Πανεπιστημιακός, συγγραφέας, ποιητής.
stephanos.constantinides@gmail.com
