Μουσική - Η συμβολή της στην ανάπτυξη του εγκεφάλου μας

Μαρία Λαζαρίδη

 

Πόσο ρόλο παίζει η μουσική στην ζωή μας; Έχει σημασία τι είδος ακούμε; Η μουσική διαμορφώνει τον τρόπο αντίληψης; Πολλά παράξενα έχουν ειπωθεί κατά καιρούς για τον βαθμό που η μουσική επηρεάζει το μυαλό μας. Κάποιες θεωρίες συνωμοσίας μιλούν ακόμα και για εμφύτευση υποσυνείδητων μηνυμάτων, για να μην μιλήσουμε για την κάθε Λουκά που πιστεύει πως η (rock κυρίως) μουσική διαφθείρει τους νέους. Από τα βάθη της αρχαιότητας, απανταχού της γης, έχει παρατηρηθεί ότι ο ρυθμός κι ο δυνατός ήχος επηρεάζουν άμεσα την συμπεριφορά. Η γνώση αυτή χρησιμοποιήθηκε από σαμάνους και ιερείς ακόμα και των πρωτόγονων κοινωνιών.

Επίσης οι θρησκείες είχαν (και έχουν) την μουσική ως εργαλείο ανύψωσης του ηθικού των πιστών, εθίζοντάς τους σ’ αυτό. Λαμβάνοντας υπόψη το παραπάνω πρέπει να δεχτούμε πως η μουσική επηρεάζει την αντίληψη.

Κάθε ακροατής γνωρίζει ότι με τους ρυθμούς, τις κλίμακες και τις συγχορδίες αρκετοί συνθέτες μπορούν να μεταδώσουν εικόνες ή ακόμη και ιδέες. Μάλιστα υπάρχει μια επιστήμη η οποία μελετάει τον υποκειμενικό τρόπο πρόσληψης των ήχων από το ανθρώπινο σύστημα ακοής, η ψυχοακουστική. Κατ’ επέκταση αναζητά και τους τρόπους που η μουσική προσλαμβάνεται συνειδητά και γίνεται αντιληπτή στο γνωστικό επίπεδο. Μια ερμηνεία της σχέσης ήχων-συναισθημάτων είναι πως υπάρχει κάποιος «κοινωνικός κώδικας» που επιβάλλεται υποσυνείδητα από μικρή ηλικία π.χ ακούς μινόρε κλίμακα και αισθάνεσαι θλίψη. Υπάρχουν κι αυτοί που πιστεύουν ότι η δημιουργία συναισθημάτων σχετίζεται με φυσικές αντιδράσεις. Όταν ας πούμε κάποια συγχορδία συντονιστεί αρμονικά με τα κύτταρα του αυτιού και δημιουργεί ευχάριστο παλμό ή αντίστοιχα όταν κάποια δεν συντονιστεί και παράγει φάλτσο ήχο. Βέβαια δεν υπάρχει κάποια ολοκληρωμένη θεωρία που να το υποστηρίξει, ούτε βέβαια για τον λόγο που επιλέγουμε κάποια ήδη μουσικής έναντι κάποιων άλλων. Υπάρχουν κι αυτοί που υποστηρίζουν πως οι συχνότητες τόσο οι ηλεκτρομαγνητικές, όσο κι οι μουσικές συσχετίζονται με τις καταστάσεις του εγκεφάλου. Εν ολίγοις ο εγκέφαλός μας αλλάζει λειτουργία ανάλογα με την κατάσταση. Όταν είμαστε ξύπνιοι δουλεύει στους 12 κύκλους/sec, ενώ όταν χαλαρώνουμε πέφτει μεταξύ 8-10 κύκλων/sec. Οι συχνότητες κάτω του 8 σχετίζονται με την ενόραση και τα μεταφυσικά φαινόμενα. Βέβαια αν ορισμένες συχνότητες εφαρμοστούν σε έναν άνθρωπο παράγουν συγκεκριμένα αποτελέσματα.

Το 1974 η επιτροπή αμερικανικής Γερουσίας συνέταξε έναν κατάλογο για την πιθανή παραβίαση συνταγματικών δικαιωμάτων του πολίτη:

Σκεπτόμενοι τα μέχρι τώρα δεδομένα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι σίγουρα υπάρχει γνώση του ψυχικού επηρεασμού με την χρήση ήχων. Κατά την ταπεινή μου γνώμη αν θεωρείτε πως υπάρχει κάποιο «σχέδιο» επηρεασμού του πλήθους μέσω της μουσικής, θα πρέπει να το αναζητήσετε στις μουσικές που προβάλλονται περισσότερο για μαζική κατανάλωση.
Σ’ εκείνα τα είδη μουσικής που είναι πιο εύπεπτα, που εκπέμπουν σε χαμηλές συχνότητες όπως τα περισσότερα τραγούδια που ακούτε στο ραδιόφωνο, στις διαφημίσεις και τα κέντρα διασκεδάσεως. Τι πιο εύκολο ειδικά αν απευθύνεσαι σε πιο μικρές ηλικίες, βάζεις λίγο από sex, λίγο από μόδα, έχεις καλλιτέχνες-ανδρείκελα των δισκογραφικών, και κάποιες ακίνδυνες ατάκες στους στίχους που να γίνονται εύκολα συνθήματα. Κλείνοντας το κομμάτι αυτό να σας θυμίσω τις φορές που έχετε κολλήσει με σλόγκαν ή χαζά τραγουδάκια διαφημιστικών μηνυμάτων. Νομίζετε ότι αυτοί που το κατασκεύασαν δεν ήξεραν τι έκαναν;

Ας ρίξουμε μία ματιά σε κείμενα αρχαίων Ελλήνων που αναφέρονται στην μουσική, των οποίων το πνεύμα όσο το θαυμάζουμε, άλλο τόσο το αγνοούμε.
Πατέρας της μουσικής θεωρείται ο Πυθαγόρας, ο οποίος έθεσε τα θεμέλια της μαθηματικοποίησης (οργάνωσης και ταξινόμησης) , αλλά και φιλοσοφικής ερμηνείας της μουσικής, ώστε να αποτελεί διδακτική ύλη για τους νέους. Δημιούργησε πολλές θεωρίες, όπως η Αρμονία των Σφαιρών, η Πυθαγόρειος Κλίμακα και ο Κύκλος των Πέμπτων.

Σύμφωνα με τον Πλάτωνα (3ο βιβλίο Πολιτεία) : «…δεν είναι γι’ αυτόν τον λόγο, αγαπητέ Γλαύκον, που η μουσική εκπαίδευση είναι σημαντικότατη, γιατί ο ρυθμός και η αρμονία εισδύουν βαθιά στα μύχια της ψυχής και ασκούν σε αυτήν ισχυρότατη επίδραση , φέρνοντας μαζί τους και προσφέροντας ομορφιά, αν κανείς εκπαιδευτεί σωστά ή και το αντίθετο…»

Ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι «Οι μελωδίες αναμφίβολα γεννούν ηθικά συνασθήματα. Κι αυτό γίνεται φανερά ως εξής: μόλις αλλάξει η φύση των αρμονιών, μεταβάλλονται ταυτόχρονα και οι διαθέσεις των ακροατών. Σε αρμονία με θρηνώδη χαρακτήρα , όπως είναι η μιξολυδική, η ψυχή σφίγγεται’ άλλες μελωδίες χαλαρές φέρνουν χαλάρωση στη διάνοια , ανάμεσα σε αυτές η μεν δωρική παρέχει γαλήνη, η δε φρυγική συναισθήματα ενθουσιασμού…Το ίδιο συμβαίνει και με τους ρυθμούς, άλλοι από αυτούς φέρνουν ηρεμία και άλλοι συνταράσσουν την ψυχή, άλλοι είναι μονότονοι και άλλοι ελευθεριώτεροι. Από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό ότι η μουσική έχει την δύναμη να διαμορφώνει κατά κάποιο τρόπο το ήθος της ψυχής. Αν λοιπόν μπορεί να το πετυχαίνει, σημαίνει ότι πρέπει να οδηγούμε και να μορφώνουμε τους νέους μ’ αυτήν.»

Ο Ηρακλείδης Ποντικός αναφέρει: «Η δωρική αρμονία εκφράζει το ανδρικό και το μεγαλοπρεπές ήθος». (ανδρικό= του ανδρός, του ηθικού και ενάρετου).

Σύμφωνα με τον Πλούταρχο: «Πρέπει να προσέχουμε τί μουσική ακούμε διότι η φαύλη μουσική και τα πονηρά τραγούδια δημιουργούν ακόλαστα ήθη και ανάρμοστους τρόπους ζωής, και ανθρώπους που ρέπουν στη μαλθακή ζωή, τη νωθρότητα και την υποταγή στις γυναίκες *.»
(* είναι αναφορά στην επιβολή των ενστίκτων στην αρετή και το ήθος, και όχι μείωση της γυναικείας υπόστασης).»

Αργότερα ο Έγγελος έγραψε: » …γιατί εκείνο που η μουσική συλλαμβάνει είναι τούτη ακριβώς η σφαίρα, η εσωτερική αίσθηση, η αφηρημένη αυτοαντίληψη, θέτοντας έτσι μαζί σε κίνηση την έδρα των εσωτερικών αλλαγών, την καρδιά, το θυμικό, αυτό το απλό συμπυκνωμένο επίκεντρο όλου του ανθρώπου.»

Η μουσική έχει αμφίδρομη σχέση μ’ εμάς. Οι περισσότεροι άνθρωποι ακούνε μουσική για να «συντονιστούν » με κάποια κοινωνική ομάδα και τρόπο ζωής. Η μουσική τους (μας) εμφυτεύει ιδέες, συναισθήματα και σύμβολα. Για τον λόγο αυτό κάθε γενιά που παράγει ένα διαφορετικό μοντέλο σκέψης, παράγει ή ταυτίζεται με διαφορετικό τρόπο μουσικής. Κάθε μουσική διαμορφώνεται από το κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο «γεννιέται» και αμφίδρομα επηρεάζει την αντίληψη των ατόμων που απαρτίζουν το κοινωνικό περιβάλλον. Ας πούμε ένας πρόσφυγας απ’ την Σμύρνη θα μπορούσε να ταυτιστεί με τις όπερες όταν έφτανε σε κάποιο μέρος της Ελλάδας; Θα μπορούσε ένας χίπι να έχει διαφορετική συμπεριφορά και στάση ζωής αν άκουγε Μάρκο Βαμβακάρη; Όλα είναι θέμα επιλογών. Πρέπει να κρίνουμε ως ακροατές και κυρίως ως σκεπτόμενοι άνθρωποι οτιδήποτε ακούμε. Ποιος είναι μέσα στο κεφάλι σου;

Με αφορμή το παραπάνω άρθρο, ενσωματώνουμε και το παρακάτω καταπληκτικό άρθρο.
Συγγραφέας: Θανάσης Δρίτσας, Καρδιολόγος, Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, Συνθέτης
Πολλές σύγχρονες επιστημονικές εργασίες έχουν πλέον αποδείξει ότι η μουσική εκπαίδευση και η μουσική ακρόαση συμβάλλουν σημαντικά στην ανάπτυξη των ανώτερων εγκεφαλικών-γνωστικών λειτουργιών αλλά και γενικώτερα στην φυσική, συναισθηματική και πνευματική ανάπτυξη των ατόμων. Άρα η ενασχόληση με την μουσική και ιδιαίτερα η συστηματική μουσική εκπαίδευση δεν έχει μόνο νόημα όσον αφορά την ανάπτυξη μουσικών δεξιοτήτων αλλά ενισχύει την ανάπτυξη και τη διαφοροποίηση των λειτουργιών του κεντρικού νευρικού συστήματος.
Η ενασχόληση με την μουσική προάγει την περαιτέρω ανάπτυξη του όγκου και του όγκου του εγκεφάλου αλλά και της παρεγκεφαλίδας με αποτέλεσμα βελτίωση του συντονισμού κινήσεων και της μνήμης. Σημαντική διαφορά παρουσιάζεται ως προς την ποσότητα της φαιάς ουσίας στον εγκέφαλο σε άτομα που είχαν εμπλακεί σε συστηματικές μουσικές δραστηριότητες από πολύ μικρή ηλικία σε σχέση με άτομα που δεν ασχολήθηκαν με τη μουσική. Επίσης το νευρικό νήμα (corpus callosum) που συνδέει το αριστερό με το δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου και η λειτουργία του σχετίζεται με την συνεργασία των δύο ημισφαιρίων είναι κατά 15-20% μεγαλύτερο στους μουσικούς έναντι των μη μουσικών. Πολλά επιστημονικά δεδομένα δείχνουν ότι η πρώιμη μουσική εκπαίδευση συμβάλλει στην ενδυνάμωση και ταχύτερη λειτουργία των εγκεφαλικών νευρώνων και τη γενικώτερη αισθητικο-κινητική ανάπτυξη του εγκεφάλου. Αποτέλεσμα λοιπόν της συστηματικής ενασχόλησης με τη μουσική είναι η περαιτέρω ανάπτυξη της ικανότητας ομιλίας, η ενίσχυση της οπτικής αντίληψης, η βελτίωση της ακουστικής αντίληψης και του συντονισμού κινήσεων.
Έχει βρεθεί ότι η ακρόαση της μουσικής του Mozart (βλ. σονάτα Κ.448 για δύο πιάνα) μπορεί να βελτιώνει την γνωστική ικανότητα των μαθητών (το περίφημο Mozart Effect), τη μνήμη αλλά και άλλες εγκεφαλικές λειτουργίες όπως είναι η προσωρινή χωρική αντίληψη (spatial-temporal reasoning) και η χωρική απεικονιστική αντίληψη (spatial-recognition reasoning). Aυτό πρακτικά σημαίνει ότι η ακρόαση της μουσικής του Mozart ενισχύει την ικανότητα αντίληψης χωρο-χρονικών παραμέτρων και ανώτερων μαθηματικής φύσης εγκεφαλικών λειτουργιών. Έχει επίσης αποδειχθεί ότι οι μαθητές που διαθέτουν πρώιμη μουσική παιδεία παρουσιάζουν αξιοσημείωτα καλύτερη επίδοση στο σχολείο και εμφανίζουν πολύ μεγαλύτερο ποσοστό εισαγωγής στην ανωτάτη εκπαίδευση. Ακόμη τα παιδιά που συμμετέχουν σε ορχήστρες ή χορωδίες μαθαίνουν να συνεργάζονται, γίνονται κοινωνικότερα και αποδίδουν καλύτερα σε επίπεδο συλλογικών δραστηριοτήτων σε σχέση με παιδιά που δεν συμμετέχουν σε μουσικές δραστηριότητες.
Η σύγχρονη νευρο-επιστήμη (cognitive neuroscience) αποδεικνύει σήμερα αυτό το οποίο οι Αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν εμπειρικά δηλ. ότι η μουσική εκπαίδευση και ακρόαση δεν καλλιεργεί μόνο τις καθαρά μουσικές δεξιότητες αλλά βελτιώνει και προάγει πολλαπλές δεξιοτήτες. Δεν ήταν τυχαίο λοιπόν ότι οι αρχαίοι έλληνες τοποθετούσαν τη μουσική στον κορμό της παιδείας αφού θεωρούσαν ότι η ιδανική παιδεία πρέπει να περιλαμβάνει μουσική για το Νου και φυσική άσκηση για το Σώμα.



Πηγή: www.enallaktikidrasi.com
Δημοσιεύτηκε στις 07/2013