Η κουλτούρα της ατιμωρησίας

Στέφανος Κωνσταντινίδης

 

Ακόμη ένα πόρισμα μιας Ερευνητικής Επιτροπής, αυτό για τον Συνεργατισμό, είναι το πιο πιθανόν ακόμη ένα πουκάμισο αδειανό. Θυμάται κανένας σήμερα τα πορίσματα των προηγούμενων ερευνητικών επιτροπών, θυμάται αν οδήγησαν σε παραιτήσεις υπουργών, θυμάται αν προέκυψαν ποινικά αδικήματα, αν τιμωρήθηκε κανένας; Όχι βέβαια στην Κύπρο. Οι ερευνητικές επιτροπές είναι απλώς για να απορροφούν τους κοινωνικούς κραδασμούς. Υπάρχει μια ωραία λέξη στην κυπριακή διάλεκτο, να γίνεται «καρκασιαλλίκκιν»!

Σε άλλες χώρες οι ερευνητικές επιτροπές παράγουν αποτελέσματα. Υποχρεώνουν πολιτικούς να λογοδοτήσουν, να εγκαταλείψουν την πολιτική, οδηγούν τους υπεύθυνους των σκανδάλων και της διαφθοράς ενώπιον της ποινικής Δικαιοσύνης.  Στην Κύπρο οι εμπλεκόμενοι, κατά κανόνα, επιβραβεύονται. Και εκεί ακόμη που υπάρχουν εξώφθαλμες διαπιστώσεις που ενοχοποιούν πολιτικά πρόσωπα ή άλλα άτομα που ασκούσαν πλημμελώς τα καθήκοντά τους σε επίπεδο εξουσίας, υπάρχει συγκάλυψη. Στις εκθέσεις του Γενικού Ελεγκτή γίνεται λόγος για «κουλτούρα ατιμωρησίας και συγκάλυψης».  Η Κυβέρνηση, αντί να τον στηρίξει, τον κατακεραυνώνει διότι γίνεται ενοχλητικός. Διότι θίγονται συμφέροντα φίλων και υποστηρικτών της, συμφέροντα μιας μικρής ολιγαρχίας, συμφέροντα του πελατειακού συστήματος.

Πού οφείλεται αυτή η κατάσταση η οποία επιβεβαιώνεται και από διεθνείς και ευρωπαϊκούς θεσμούς; Κατ΄αρχάς θα πρέπει να ειπωθεί ότι βρισκόμαστε μπροστά σε ένα φαινόμενο που δεν είναι μόνο κυπριακό. Το συναντούμε και στον υπόλοιπο κόσμο και ειδικά στην Ευρώπη. Γνωρίζουμε την κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα. Σε γεωγραφικό επίπεδο το φαινόμενο είναι περισσότερο διαδεδομένο στη νότια, βαλκανική και μεσογειακή Ευρώπη. Έχει εν μέρει να κάνει με το επίπεδο μιας ανισομερούς οικονομικής ανάπτυξης και τη σωστή λειτουργία των θεσμών του κράτους. Η ύπαρξη ανεξαρτήτων θεσμών και η λειτουργία μιας όσο γίνεται ανεξάρτητης Δικαιοσύνης περιορίζουν το φαινόμενο. Χώρες, όπως η Ιταλία και η Γαλλία, έκαναν βήματα μπροστά τα τελευταία χρόνια με τη δραστική επέμβαση τολμηρών δικαστών και με μια κοινωνία των πολιτών που δείχνει όλο και λιγότερη ανοχή στην κουλτούρα της ατιμωρησίας.  Αυτό οδηγεί στον περιορισμό του πελατειακού κράτους που είναι η βάση της διαφθοράς.

Στην Κύπρο, από γενετής της Κυπριακής Δημοκρατίας, αναπτύχθηκε ένα μεταποικιακό κράτος με αρκετά χαρακτηριστικά και δομές τριτοκοσμικού τύπου που συναντούμε και στον υπόλοιπο μεταποικιακό κόσμο. Δεν πρόκειται ασφαλώς  για τριτοκοσμικό κράτος αλλά με δομές που μετέχουν ταυτόχρονα και του φιλελεύθερου δημοκρατικού μοντέλου αλλά και του τριτοκοσμικού-μεταποικιακού. Με το πέρασμα του χρόνου ενισχύθηκε το δημοκρατικό φιλελεύθερο μοντέλο. Η ανώμαλη όμως  πολιτική κατάσταση επέτεινε την πολιτισμική κρίση και ενίσχυσε  την πελατειακή μορφή της κυπριακής κρατικής δομής. Η ανάπτυξη μιας μεταπρατικής οικονομίας με πολλαπλούς άδηλους πόρους ενίσχυσε το πελατειακό κράτος και τη διαφθορά.  Οι οικονομικές ανισότητες και το γεγονός ότι ο πολίτης αντιμετωπιζόταν ως πελάτης από τα πολιτικά κόμματα μετέφεραν δομικά από την κορυφή προς τα κάτω ένα αναξιοκρατικό σύστημα που δεν του άφηνε άλλο χώρο να κινηθεί. Εν ολίγοις τα κόμματα μετατράπηκαν σε διαμεσολαβητές αυτού που όλοι αποκαλούν ρουσφέτι. Σε μια τέτοια όμως κοινωνία, η δημοκρατία λειτουργεί ελλειμματικά, το δε δημοκρατικό έλλειμμα οδηγεί στον σφετερισμό του κράτους από τις ελίτ που το χρησιμοποιούν για την εξυπηρέτηση των  δικών τους συμφερόντων. Ο δε πολίτης τρέφεται με ψιχία που διανέμει αυτό το πελατειακό κράτος, λάφυρο μιας μικρής ολιγαρχίας. Όσο υπάρχει μια σχετική ευημερία, τα κατώτερα στρώματα επιβιώνουν ως κατώτεροι μέτοχοί της. Με την κρίση όμως οι ανισότητες αυξάνονται και μεγάλα κοινωνικά στρώματα φτωχοποιούνται, όπως συνέβη τα τελευταία χρόνια σε  Κύπρο και Ελλάδα.  Αυτά τα στρώματα μένουν ανυπεράσπιστα. Τα κόμματα της Αριστεράς με τη συμμετοχή τους στην εξουσία έχασαν το ηθικό πλεονέκτημα που διέθεταν κάποτε, οι δικές τους ελίτ βρέθηκαν να συμμετέχουν  στο σύστημα και να απολαμβάνουν τα αγαθά του και πρόσφεραν άλλοθι στους νεοφιλελεύθερους να εφαρμόσουν τη δική τους πολιτική,  σχεδόν ανενόχλητοι.  Όπως συμβαίνει και στην υπόλοιπη Ευρώπη, στον υπόλοιπο κόσμο, η χρεοκοπία της Αριστεράς επιτρέπει την άνοδο της Ακροδεξιάς και τη νεοφιλελευθεροποίηση της παραδοσιακής Δεξιάς. 

Σε ένα τέτοιο πλαίσιο ενισχύεται ασφαλώς το πελατειακό κράτος και η σχετική «ανομία», ενισχύεται η κουλτούρα της ατιμωρησίας. Στην Κύπρο από την εποχή της κατάρρευσης του χρηματιστηρίου, που ήταν μια μορφή ανακατανομής του πλούτου υπέρ των ολίγων, φτάσαμε στο κούρεμα και την κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος με τελευταίο επεισόδιο την κατάρρευση του Συνεργατισμού. Η σημερινή κάποια αναθέρμανση της οικονομίας με όρους καζίνο και όχι κάποιας ορθολογικής ανάπτυξης θα μπορούσε να οδηγήσει σε νέα κρίση με τη φούσκα που δημιουργείται στα ακίνητα να σπάει, τη στιγμή που και τα θεμέλια του εναπομείναντος τραπεζικού συστήματος τρίζουν.  Οι κυπριακές ελίτ, ανήσυχες, διαπληκτίζονται και παίρνουν θέσεις με τον φόβο αυτό της νέας κρίσης. Μια νέα κρίση θα ενίσχυε ακόμη περισσότερο τις ολιγαρχικές αυταρχικές κοινωνικές δομές και ασφαλώς την κουλτούρα της ατιμωρησίας.

Φυσικά μέρος της κρίσης είναι εισαγόμενο, δεν ζούμε μόνοι στον δικό μας γυάλινο πύργο. Ζούμε ταυτόχρονα ιδιαίτερα την ευρωπαϊκή κρίση. Όμως σημασία έχει τι κάνουμε στο δικό μας εσωτερικό μέτωπο για να μπορέσουμε να διαδραματίσουμε έστω κάποιο περιορισμένο ρόλο σε ευρωπαϊκό γίγνεσθαι. Με υποθηκευμένο το εσωτερικό μέτωπο θα παίρνουμε μόνο εντολές από τις Βρυξέλλες. Ειδικά με ένα διεφθαρμένο κυπριακό κράτος. Το είδαμε πρόσφατα με το δικαστικό σύστημα. Η διαφθορά και η ατιμωρησία υπονομεύουν την επιβίωση μας ως λαού σε μια ημικατεχόμενη χώρα.

*Πανεπιστημιακός, διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Ερευνών Καναδά-ΚΕΕΚ και μέχρι πρόσφατα επιστημονικός συνεργάτης του ΕΔΙΑΜΜΕ στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.

stephanos.constantinides@gmail.com