Τα διλήμματα της Άγκυρας

Σέφανος Κωνσταντινίδης

 

Μολονότι πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν σε μια πετυχημένη εξωτερική πολιτική της Άγκυρας, οι πιο σοβαροί αναλυτές διαβλέπουν αδιέξοδα και διλήμματα σε αυτή την πολιτική. Το ισλαμικό καθεστώς του Ερντογάν θα χρειαστεί κάποια στιγμή να πάρει δύσκολες αποφάσεις μετά τις δημοτικές εκλογές στην Τουρκία. Ώς τότε θα κρατήσει υψηλούς αντιαμερικάνικους τόνους διότι ο ακραίος αυτός εθνικιστικός λόγος, οι επιθέσεις εναντίον του Ισραήλ και γενικά η αντιδυτική ρητορική συσπειρώνουν το ξενόφοβο ισλαμικό του ακροατήριο, σε μια στιγμή που η οικονομική κατάσταση της χώρας δεν είναι καθόλου ρόδινη.
 

Η τουρκική εξωτερική πολιτική μοιάζει με ένα ανατολίτικο παζάρι όπου ο Ερντογάν προσπαθεί να κερδίσει όσα περισσότερα μπορεί από τη Μόσχα, την Ουάσινγκτον και τις Βρυξέλλες. Με τη Μόσχα δεν μπορεί να τραβήξει το σχοινί και συμμορφώνεται με όσα του επιβάλλει ο Πούτιν. Ο οποίος δεν του επέτρεψε μια νέα εισβολή στη Συρία, στην οποία άλλωστε αντιτίθενται και η Δαμασκός του Άσαντ, αλλά και το Ιράν. Στις Βρυξέλλες έχει πάντα συμμάχους που τον βοηθούν να απορροφά τεράστια ευρωπαϊκά κονδύλια, παρά την αντίθεσή τους στην ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Ευρώπη είναι άλλωστε ο κύριος εμπορικός εταίρος της Τουρκίας. Εκεί κατευθύνεται το μεγαλύτερο μέρος των τουρκικών εξαγωγών. Με την Ουάσινγκτον οι σχέσεις παραμένουν τεταμένες. Τα παζάρια που προσπάθησε να κάνει ο Ερντογάν με τον Τραμπ δεν απέδωσαν λόγω της αντίθεσης του Ισραήλ αλλά και του βαθέος αμερικανικού κατεστημένου που είναι μεν υπέρ των καλών σχέσεων με την Άγκυρα, αλλά δεν βλέπει με καλό μάτι την τουρκική εξάρτηση από τη Μόσχα.

 

Κάποια χαρτιά που διέθετε η Τουρκία στον αραβικό κόσμο κάηκαν λόγω των κακών σχέσεων με τη Σαουδική Αραβία και κυρίως με την Αίγυπτο. Τα ανοίγματα στα Βαλκάνια έχουν τη γεωπολιτική σημασία τους αλλά δεν αποδίδουν οικονομικά. Με την Κίνα οι σχέσεις είναι ψυχρές λόγω των Ουιγούρων, μιας τουρκογενούς μειονότητας που η Άγκυρα θεωρεί ότι καταπιέζεται από το κινεζικό καθεστώς.

Οι σχέσεις της Άγκυρας με την Ουάσινγκτον θα εξεταστούν σοβαρά μόνο μετά τις τουρκικές δημοτικές εκλογές. Ώς τότε ο Ερντογάν θα παρουσιάζεται με το κενό περιεχομένου αφήγημα ότι υπερασπίζεται τη χώρα του ενάντια στα ξένα συμφέροντα. Σκληρύνοντας τη θέση τους απέναντί του οι Αμερικανοί τον διευκολύνουν στον προεκλογικό του αγώνα! Οι περισσότεροι πολιτικοί παρατηρητές πιστεύουν ότι μετεκλογικά ο Ερντογάν δεν θα έχει άλλη διέξοδο από του να εξομαλύνει τις σχέσεις του με τις ΗΠΑ. Ο λόγος είναι απλός, δεν μπορεί να αντέξει τον οικονομικό πόλεμο των Αμερικανών, ειδικά στην άσχημη κατάσταση που βρίσκεται η τουρκική οικονομία, με υποτιμημένη την τουρκική λίρα και με έναν πληθωρισμό που καλπάζει στο 20%. Η Μόσχα ούτε μπορεί να στηρίξει οικονομικά την Τουρκία ούτε και θέλει να τη φορτωθεί. Τα ρωσικά συμφέροντα εξυπηρετούνται καλύτερα με μια Τουρκία που θα ανήκει στη Δύση, αρκεί η Μόσχα να μπορεί να τη χρησιμοποιεί για να δημιουργεί ρωγμές στη δυτική ενότητα και ειδικά στη νοτιανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ. Σε κάποιο σημείο και οι Αμερικανοί θα βάλουν λίγο νερό στο κρασί τους για να μη φανεί πολύ εξευτελιστική η τουρκική κυβίστηση, κοινώς κωλοτούμπα.

Υπό τις περιστάσεις Αθήνα και Λευκωσία χρειάζεται να παρακολουθούν την κατάσταση με ψυχραιμία και προσοχή. Στην Αθήνα φαίνεται να υπάρχει μια σχετική ανησυχία από μια πιθανή αναθέρμανση των αμερικανοτουρκικών σχέσεων. Όχι όμως στη Λευκωσία όπου περί άλλα τυρβάζουν. Και όπου οι επισκέψεις στο Μπάγκιχαμ και τα σέβη στη βασίλισσα των Εγγλέζων θεωρούνται προτεραιότητα και ένα από τα καθήκοντα των ιθαγενών, τη μέρα της θυσίας του Αυξεντίου και λίγες μέρες πριν από την επέτειο που η βασίλισσα αυτή έδωσε τις ευλογίες της να πάει στην κρεμάλα ο δεκαοκτάχρονος έφηβος μαθητής Ευαγόρας Παλληκαρίδης. Κι όμως η Κύπρος πρώτη θα κληθεί να πληρώσει το τίμημα μιας ομαλοποίησης των αμερικανοτουρκικών σχέσεων.

Υ.Γ. Έφυγε από τη ζωή την περασμένη Δευτέρα, στο Σακραμέντο της Καλιφόρνιας όπου ζούσε, ο μεγάλος Έλληνας ιστορικός Σπύρος Βρυώνης, βυζαντινολόγος, οθωμανολόγος αλλά και μελετητής της βαλκανικής και της νεοελληνικής ιστορίας. Γεννημένος στις ΗΠΑ από Έλληνες μετανάστες της πρώτης γενιάς από την Κεφαλονιά, έκανε λαμπρές σπουδές στο Χάρβαρντ και δίδαξε σε διάφορα μεγάλα αμερικανικά πανεπιστήμια. Δίδαξε επίσης για ένα διάστημα, την περίοδο της μεταπολίτευσης, στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Τον Ιούνιο του 1985 ίδρυσε στη μνήμη του πρόωρα χαμένου γιου του, Σπυρίδωνα-Βασίλη, το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών στο Σακραμέντο της Καλιφόρνιας. Διετέλεσε επίσης διευθυντής του Ωνάσειου Κέντρου Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης.

Είχα τη μεγάλη ευτυχία να συνεργαστώ μαζί του, ειδικά την περίοδο που διηύθυνε το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών Σπυρίδων-Βασίλειος Βρυώνης (Speros Basil Vryonis Center for the Study of Hellenism) και υπήρξε για μένα ένας μεγάλος δάσκαλος. Μας βοήθησε με τη σοφία του στην ίδρυση του Κέντρου Ελληνικών Ερευνών του Καναδά-ΚΕΕΚ και παρακολουθούσε με ξεχωριστό ενδιαφέρον τις δραστηριότητές μας. Μαζί με τον Νίκο Σβορώνο είναι οι δύο μεγαλύτεροι Έλληνες ιστορικοί του δευτέρου ημίσεως του εικοστού αιώνα.

*Πανεπιστημιακός, διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Ερευνών Καναδά-ΚΕΕΚ και μέχρι πρόσφατα επιστημονικός συνεργάτης του ΕΔΙΑΜΜΕ στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.
   stephanos.constantinides@gmail.com

  Στέφανος Κωνσταντινίδης