Ο κυπριακός Ιούλης και ο Βασίλης Μιχαηλίδης

Του Στέφανου Κωνσταντινίδη*

 

Ο Ιούλης ήταν πάντα μήνας πικρός για την Κύπρο. Ήταν πρώτα ο Ιούλης του 1821 με τις σφαγές των Τούρκων εκείνο το μήνα και που τις παρουσιάζει με δύναμη ποιητική ο εθνικός ποιητής Βασίλης Μιχαηλίδης, ο ποιητής της Ρωμιοσύνης, στο επικό του ποίημα «η 9η Ιουλίου 1821». Κι ύστερα ήρθε ο πικρός Ιούλης του 1974 με το πραξικόπημα και την εισβολή. Μέρες που είναι, μνημονεύουμε όλους αυτούς που θυσιάστηκαν για την ελευθερία και τη δημοκρατία.

Σήμερα θα ήθελα να αναφερθώ στο Βασίλη Μιχαηλίδη και το έργο του, τον ποιητή της «9ης Ιουλίου 1821» αλλά και της «Χιώτισσας» που είναι τα δύο σημαντικά ποιήματά του που καλύπτουν την επική-εθνική  πτυχή του έργου του. Βέβαια ο Βασίλης Μιχαηλίδης δεν ήταν μόνο επικός ποιητής όπως συνήθως μνημονεύεται, αλλά υπάρχει και το λυρικό μέρος της ποίησής του, πολύ σημαντικό, αλλά και ένα τρίτο μέρος που ασχολείται με την κοινωνική δικαιοσύνη. Αν για το επική και τη λυρική πτυχή  της ποίησής του ασχολήθηκαν αρκετοί μελετητές, η κοινωνική πλευρά του έργου του, απ’ότι ξέρω, δεν έχει μελετηθεί.

Προσωπικά ασχολήθηκα με τον Βασίλη Μιχαηλίδη από μαθητής Γυμνασίου. Ήταν αμέσως μετά τον αγώνα της ΕΟΚΑ όταν έδωσα μια διάλεξη στο Κολλέγιο Πάφου για τον εθνικό ποιητή, ενώπιον των μαθητών και των καθηγητών. Οι καθηγητές μάλιστα ήταν οι περισσότεροι Ελλαδίτες που είχαν επανέλθει στην Κύπρο μετά την απέλασή τους στα χρόνια του αγώνα της ΕΟΚΑ. Άκουαν για πρώτη φορά για τον Βασίλη Μιχαηλίδη και θυμούμαι ότι έδειξαν ξεχωριστό ενδιαφέρον και με ενθάρρυναν να συνεχίσω να τον μελετώ.

Την εποχή εκείνη ελάχιστες μελέτες υπήρχαν  για τον Βασίλη Μιχαηλίδη.  Εκτός από κάποια άρθρα που βρήκα, το κύριο βοήθημά μου ήταν η έκδοση των ποιημάτων του από τον Δήμο Λεμεσού με επιμέλεια και εισαγωγή του δεινού φιλολόγου Νικολάου Ξιούτα. Η εργασία αυτή του Ξιούτα ήταν πολύ σημαντική για την εποχή της και φοβάμαι ότι σήμερα λίγοι την αναφέρουν. (Βασίλη Μιχαηλίδη, Ποιήματα,έκδοση Δήμου Λεμεσού, 1959, με πρόλογο και επιμέλεια Ν. Ξιούτα).

Σε κάθε περίπτωση στη διάλεξή μου, χειρόγραφο της οποία σώθηκε στο αρχείο μου, αναφέρθηκα βέβαια στη ζωή του ποιητή, τη δύσκολη ζωή του που πολύ με συγκίνησε τότε αλλά εξακολουθεί να με συγκινεί και σήμερα. Στη συνέχεια αναφέρθηκα στις τρεις πτυχές του έργου του όπως τις έβλεπα τότε και όπως εξακολουθώ να τις βλέπω και σήμερα : την επική, την λυρική και την κοινωνική.

Σύμφωνα με το χειρόγραφο μου της εποχής εκείνης, στάθηκα πρώτα στην 9ην Ιουλίου και τη Χιώτισσα. Στη συνέχεια αναφέρθηκα στην Ανεράδα το σημαντικό αυτό λυρικό ποίημα που κατά τη γνώμη μου είναι ένα από τα καλύτερα νεοελληνικά λυρικά ποιήματα. Ακολούθως παρουσίασα την κοινωνική πλευρά του έργου του, αναλύοντας κυρίως το σημαντικό ποίημά του  «Η Τοκογλυφία», αλλά και την «Επιστολή εις κυπριαηκήν διάλεκτον» . Ποίηματα που πέρα από την ποιητική τους αξία παρουσιάζουν  ανάγλυφα την πραγματικότητα της τότε κυπριακής κοινωνίας. Ο Βασίλης Μιχαηλίδης ήταν πολύ ευαίσθητος στα θέματα της κοινωνικής δικαιοσύνης επειδή έζησε και ο ίδιος μια πολύ σκληρή ζωή.

Θυμούμαι την εποχή εκείνη συζητούσα με άλλους συμμαθητές μου και με αναφορά σε δύο στίχους του Μιχαηλίδη «Ζιούμεν με μια βρωμοσειράν, μιαν τάξη του δκιαόλου, \ άλλος ποτζιεί έσιει πολλά, τζιάλλος ποδά καθόλου», λέγαμε μεταξύ αστείου και σοβαρού ότι επρόκειτο για τον σοσιαλισμό του Βασίλη Μιχαηλίδη. Οι στίχοι είναι από το ποίημα  «Την παρούσαν επιστολήν εις κυπριακή διάλεκτον κατά προτροπήν λογίων τινών δημοσιεύω».

Σε μεταγενέστερες εργασίες μου για τις δομές της κυπριακής κοινωνίας αναφέρθηκα επανειλημμένα στο Βασίλη Μιχαηλίδη που θεωρώ σημαντική πηγή για την ανθρωπολογία της κοινωνίας της εποχής του. Εύχομαι κάποια μέρα να υπάρξει μια επιμέρους μελέτη, όσο γίνεται ολοκληρωμένη, της κοινωνικής πλευράς του έργου του.  Θεωρώ ότι είναι εξίσου σημαντική όπως και η επική-εθνική και η λυρική.

Μνήμη λοιπόν Βασίλη Μιχαηλίδη σήμερα, μνήμη του ποιητή της Ρωμιοσύνης και μνήμη πικρή του  κυπριακού Ιούλη.

 

ΥΓ  Με τις κυβερνήσεις σταθερές μετά τις εκλογές σε Ελλάδα, Κύπρο και Τουρκία, κινούνται ήδη στα παρασκήνια Αμερικανοί, ΝΑΤΟ και Γερμανοί, για μια συμφωνία-πακέτο με την οποία θα έκλεινε το Κυπριακό με ένα συνομοσπονδιακό μόρφωμα δύο κρατών, με τουρκικές εγγυήσεις και τουρκική στρατιωτική παρουσία, ενώ στο Αιγαίο θα επιβαλλόταν μια μορφή συγκυριαρχίας. Η νέα ηγεσία του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών είναι προετοιμασμένη από καιρό να αποδεχτεί τις αμερικανο-νατοϊκές πρωτοβουλίες και προσεγγίσεις.  Το ευτύχημα είναι ότι ο Μητσοτάκης δεν πήρε την παντοδυναμία που ήθελε και δεν θα είναι εύκολο να προχωρήσει  σε κάτι τέτοιο. Στη Βουλή η πλειοψηφία του δεν είναι μεγάλη, ενώ και με 40% λαϊκό έρεισμα δεν διευκολύνονται οι κινήσεις του. Ακόμη και μέσα στην ίδια τη ΝΔ, καραμανλικοί και σαμαρικοί θα αντιδράσουν  σε μια συμφωνία που θα έθετε υπό αμφισβήτηση την ελληνική εθνική κυριαρχία. Τον διευκολύνει βέβαια η απουσία ουσιαστικής αντιπολίτευσης, ειδικά και με την παραίτηση του Αλέξη Τσίπρα και όσα συμβαίνουν στο ΣΥΡΙΖΑ.

 

*Πανεπιστημιακός, συγγραφέας της μυθιστορηματικής τριλογίας ΝΟΜΑΔΑΣ, Αθήνα, Εκδόσεις Βακχικόν, 2017-2019. Τώρα κυκλοφορεί και το νέο του μυθιστόρημα,  ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟΝ ΑΝΤΩΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ/ΣΤΟ ΥΦΑΝΤΟ ΤΟΥ ΄21, από τον ίδιο εκδοτικό οίκο. 

  Email  stephanos.constantinides@gmail.com