Βιβλίο - Ριζοσπαστικές αναγνώσεις - Αλέξανδρος Κοζέβ: Λατινική Αυτοκρατορία. Σχεδίασμα ενός δόγματος για τη γαλλική πολιτική

Συντάκτης: Γιάννης Ραουζαίος*

Επιμέλεια: Γιώργος Σταματόπουλος

Ο Τζόρτζιο Αγκάμπεν αναφέρθηκε πρόσφατα στη θέση του φιλοσόφου και πολιτικού Αλέξανδρου Κοζέβ, ο οποίος σε κείμενό του το 1945 με τον τίτλο «Λατινική Αυτοκρατορία» μιλούσε για τη δυνατότητα συγκρότησης μιας περιφερειακής συνομοσπονδίας ευρωπαϊκών κρατών, η οποία θα μοιραζόταν κοινά χαρακτηριστικά σε επίπεδο γλώσσας, θρησκείας και κουλτούρας. «Η εποχή που όλη η ανθρωπότητα θα μοιράζεται τη ζωή της κάτω από τη σκέπη μιας ενιαίας πολιτικής οντότητας παραμένει ακόμα σε ένα απόμακρο μέλλον.

Αλέξανδρος Κοζέβ, Λατινική Αυτοκρατορία. Σχεδίασμα ενός δόγματος για τη γαλλική πολιτική μτφρ. Ιφιγένεια Καμτσίδου, επίμετρο: Γιώργος Μερτίκας, Εκδόσεις Εξάρχεια, Αθήνα 2016, σελ. 145 |

Η περίοδος, από την άλλη πλευρά, των εθνικών πολιτικών πραγματικοτήτων έχει τελειώσει. Η εποχή που αναδύεται είναι αυτή των αυτοκρατοριών, το οποίο σημαίνει διακρατικές πολιτικές οντότητες, που όμως θα σχηματίζονται από συγγενικά έθνη». Ο ίδιος ο Κοζέβ που έγραψε αυτές τις γραμμές ήταν, πέρα από ένας σοβαρός μελετητής του Μαρξ και του Χέγκελ, ταυτόχρονα και ένας λάτρης του παραδόξου (είχε κατηγορηθεί ακόμα και ως πράκτορας των Σοβιετικών!), ο οποίος βρέθηκε κάποια στιγμή στη θέση του υπουργού Εξωτερικής Οικονομικής Πολιτικής της Γαλλίας. Επιπλέον, ήταν και ένας από τους αρχιτέκτονες της ιδέας μιας ενιαίας ελεύθερης αγοράς στο πλαίσιο της πρώτης μορφής που πήρε η ΕΟΚ.
Το ενδιαφέρον αυτού του κειμένου στη σημερινή εποχή, το οποίο υπάρχει πλέον και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Εξάρχεια, συνοδευμένο από ένα έξοχο επίμετρο του Γιώργου Μερτίκα, ενισχύεται πρωτίστως λόγω των σημαντικών ενοράσεων που ο Κοζέβ καταγράφει σ' αυτό.

Ηδη από το 1945, και παρά τη στρατιωτική συντριβή της, προβλέπει πως σύντομα η Γερμανία θα ανακάμψει και θα βρεθεί ξανά σε θέση ισχύος -οικονομικής αυτή τη φορά-, υποβιβάζοντας τη Γαλλία σε μια θέση δευτερεύουσας σημασίας, ενώ ο άξονας Μ. Βρετανίας και ΗΠΑ ακριβώς εξαιτίας της κοινής γλώσσας και των κοινών αντιλήψεων, παράλληλα με μια ισχυρότατη σχέση κουλτούρας, θα συγκροτήσει εκ των πραγμάτων μια κοινή αυτοκρατορία που θα καθοδηγήσει τη Δύση και τον κόσμο σε όλα τα επίπεδα. Ο Κοζέβ θεωρεί πως η Γερμανία σύντομα θα συστρατευτεί σε αυτόν τον άξονα, δίπλα στα βρετανικά ξαδέρφια και στους μεγάλους Αμερικανούς συγγενείς της.
Απέναντι σε αυτό το πλάνο της υποβάθμισης των υπόλοιπων ευρωπαϊκών δυνάμεων, και ειδικά της Γαλλίας, ο στοχαστής προτείνει τη συγκρότηση μιας μεγάλης Λατινικής Αυτοκρατορίας, στηριγμένης κυρίως στη Γαλλία, την Ισπανία και την Ιταλία, της οποίας η ισχύς ως παγκόσμιου παίκτη αλλά και η δυναμική ενότητά της θα έγκειται στο γεγονός πως υπάρχει μια κοινή ρίζα στις γλώσσες αυτών των χωρών −τα λατινικά−, μια κοινή θρησκεία, μέσα από την πρόσληψη του καθολικισμού σε αυτές τις χώρες, και ένας γενικότερα κοινός τρόπος καθημερινής αντίληψης, που σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό αντιστρατεύεται το πνεύμα του ψυχρού υπολογισμού και της ακραίας ηθικής της εργασίας, το οποίο είναι κοινό τόσο στην αγγλοαμερικανική αυτοκρατορία όσο και στον προτεσταντικό Βορρά της Ευρώπης.
Σε αυτό ακριβώς το τελευταίο σημείο ο Κοζέβ τοποθετεί τελικά την απορρόφηση από την αγγλοαμερικανική αυτοκρατορία και της ίδιας της Γερμανίας, και τη συνακόλουθη γαλλική υποβάθμιση. Ομως μέσα από το σχέδιο της Λατινικής Αυτοκρατορίας αυτό το κλίμα είναι δυνατόν να αντιστραφεί, καθώς την περίοδο που γράφεται, το 1945, οι αποικίες της Ισπανίας αλλά κυρίως της Γαλλίας καλύπτουν μεγάλες περιοχές της Αφρικής και της Ασίας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε πρώτες ύλες, εργατικό δυναμικό και στρατιωτική ισχύ.
Ο Κοζέβ προέβλεπε για τη Λατινική Αυτοκρατορία μια θέση όπου τελικά τα στοιχεία εκείνα που, παρά τις συγκρούσεις, είχε ανταλλάξει με θετικό τρόπο ο λατινικός κόσμος με τον ισλαμικό πολιτισμό στο παρελθόν, όπως οι επιδράσεις στη σχολαστική φιλοσοφία και την τέχνη, θα επικρατούσαν στη μελλοντική επαφή μαζί του, εξισορροπώντας τις δομικές και τις υπόλοιπες συστημικές αντιθέσεις σε επίπεδο κουλτούρας και προωθώντας έτσι μια συμβιωτική και συνεργατική σχέση, κυρίως ειρηνική! Η Λατινική Αυτοκρατορία, έτσι τουλάχιστον όπως την οραματιζόταν ο Κοζέβ, έχει και ένα άλλο χαρακτηριστικό. Σε αντίθεση με την άγρια κυριαρχία του απόλυτου φιλελευθερισμού, εδώ το μέλημα για την αναδιανομή του πλεονάσματος στον πληθυσμό υπάρχει προταγματικά και μάλιστα ως δομικό χαρακτηριστικό.
Η αύξηση του χρόνου της σχόλης σε βάρος μιας κυριαρχίας της συνεχούς εργασίας, παρά τις τεχνολογικές εξελίξεις, δίνει χαρακτηριστικά σοσιαλιστικά στην επαγγελλόμενη Λατινική Αυτοκρατορία, που ο απόηχός τους μπορεί να φτάνει και μέχρι την καθιέρωση του γαλλικού 35ώρου από την κυβέρνηση Ζοσπέν στις αρχές του αιώνα μας.
Πάντως είναι βέβαιο πως η σύνολη σκέψη του Κοζέβ δεν εισακούστηκε. Η Ε.Ε., ειδικά μετά τη διεύρυνσή της ανατολικά, δεν θυμίζει τη Λατινική Αυτοκρατορία, ενώ η Γερμανία, αν και έγινε η ισχυρότερη οικονομική δύναμη της Ευρώπης, έχει απορροφηθεί από την Ε.Ε. μέσα από τον σχηματισμό του γερμανο-γαλλικού άξονα ισχύος.
Η κυριαρχία ενός καθοδηγούμενου από τη Γερμανία σκληρού οικονομικού δημοσιονομικού ελέγχου ως βάση για την ορθή συγκρότηση των εθνικών προϋπολογισμών είναι αυτή τη στιγμή η κυρίαρχη τάση που καταπνίγει σταδιακά και τις αναδιανομές πλεονασμάτων αλλά και τις εθνικές δομές πρόνοιας, για τις οποίες η Ευρώπη ήταν τόσο περήφανη σε σχέση με το αγγλοσαξονικό παράδειγμα. Από την άλλη πλευρά, το Brexit του περσινού καλοκαιριού επιβεβαιώνει το ετεροβαρές της ευρωπαϊκής επίδρασης πάνω στη Μεγάλη Βρετανία σε σχέση με τον αγγλοσαξονικό χαρακτήρα της.
Σήμερα, με τη Νέα Αντίδραση και την ξενοφοβία να καλπάζουν στον κόσμο και στην Ευρώπη, με το γεγονός ότι καμιά ειρήνη δεν διαφαίνεται απέναντι σε έναν βαθιά ριζοσπαστικοποιημένο, ως προς την κουλτούρα της Δύσης, ισλαμικό κόσμο και με τις ακραίες εκφάνσεις της παγκόσμιας οικονομικής κυριαρχίας, το να διαβάζουμε ξανά τη Λατινική Αυτοκρατορία και τις δυνατότητες συγκρότησης χώρων με κοινά χαρακτηριστικά μάς κάνει να στοχαζόμαστε ξανά πάνω στην ευτοπική δυναμική των πραγματικοτήτων, οι οποίες, παρ’ όλο που δεν υλοποιήθηκαν στα κύρια χαρακτηριστικά τους, δίνουν έμπνευση για νέες θεσμίσεις και κοινωνικά πειράματα που ίσως θα μας έριχναν λίγο φως στο σκοτεινό τούνελ ενός βίαιου και γεμάτου συγκρούσεις, όπως δείχνουν τα πράγματα, 21ου αιώνα.
Σε αυτό, η σκέψη του Κοζέβ, όπως και μιας σειράς άλλων στοχαστών που για λόγους όχι πάντοτε τόσο αθώους δεν είναι σήμερα ιδιαίτερα γνωστοί ειδικά στην Ελλάδα, όπως εύστοχα τονίζει και ο Γιώργος Μερτίκας σε σημείο της έκδοσης, είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον να προβάλλεται και να προκαλεί τη μελέτη της.
* Συγγραφέας-κριτικός κινηματογράφος



Πηγή: www.efsyn.gr
Δημοσιεύτηκε στις 24/04/2017