Λογοτεχνία, μνήμη, πολιτική, ιστορία

Ταξιδεύοντας στο Κεμπέκ του ’60

ΣΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ

• 

Ο Ρομπέρ Λεπάζ δίπλα στο μελαγχολικά φωτισμένο παράθυρο του «σπιτιού» του, επιχειρώντας να ρίξει φως στα παιχνίδια της μνήμης με την παράσταση «887».

«Θα έλεγα ότι η παράστασή μας μοιάζει με χταπόδι», μας λέει γελώντας ο Ρομπέρ Λεπάζ για το «887» που ανεβαίνει στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση. Ο Καναδός σκηνοθέτης και η ομάδα του «Ex Machina» ανιχνεύουν σε κάθε έργο τους και ένα ζώο της φύσης και στην περίπτωση του σχεδόν αυτοβιογραφικού «887» το συμπαθές μαλάκιο μοιάζει ταιριαστό. «Το χταπόδι είναι ένας γιγάντιος εγκέφαλος και η παράσταση μιλάει για το πώς δουλεύει το μυαλό και η μνήμη και πώς προσπαθείς να θυμηθείς πολλά πράγματα διαφορετικών κατευθύνσεων», συμπληρώνει.
Γεννημένος στο Κεμπέκ των κοινωνικοπολιτικών αναταραχών της δεκαετίας του ’60, με πολιτικά κινήματα που διεκδικούσαν την αυτονόμηση των γαλλόφωνων περιοχών, ο Λεπάζ μεγάλωσε σε λαϊκή γειτονιά στην οδό Μάρεϊ Αβενιου, αριθμός –τι άλλο– 887. Τα παιδικά του χρόνια αναβιώνουν στη σκηνή με ένα περιστρεφόμενο κουκλόσπιτο και έπιπλα μινιατούρες που αποκτούν ζωή στα χέρια του διάσημου παραμυθά. «Σκέφτηκα ότι ένα καλό σημείο για να αρχίσω να μιλάω για τη μνήμη θα ήταν να πάω πίσω σε αυτά που θυμάμαι καλύτερα και αυτό είναι στη δεκαετία του ’60, μια περίεργη εποχή στο Κεμπέκ επειδή πολλά από τα πράγματα που συνέβαιναν τότε θυμίζουν την Καταλωνία», σημειώνει.

Η μνήμη ωστόσο είναι «ένας μεγάλος ψεύτης», γι’ αυτό περιγράφει τα βιογραφικά γεγονότα της παράστασης με τον όρο «autofiction». Στα παιχνίδια της μνήμης πολλές φορές «θυμόμαστε» γεγονότα που δεν έχουμε ζήσει, απλώς και μόνο επειδή τα έχουμε δει σε φωτογραφίες ή τα έχουμε ακούσει από μεγαλύτερους εκατοντάδες φορές. «Πρόκειται για αναδιοργάνωση των γεγονότων. Κανείς δεν λέει μόνο την πραγματική ιστορία, αλλιώς θα ήταν ένα βαρετό θέατρο. Υπάρχουν ψήγματα ψέματος εδώ και εκεί αλλά, όπως έλεγε και ο Πικάσο, η τέχνη είναι ένα μεγάλο ψέμα για να κατανοήσουμε καλύτερα την αλήθεια. Υπάρχει πολλή ελευθερία στο αutofiction, πολλή ποίηση», σημειώνει ο Ρομπέρ Λεπάζ.

Σε παρόμοιες αναζητήσεις οι προσωπικές αποκαλύψεις συνήθως εκπλήσουν. Ο Λεπάζ δεν αποτέλεσε εξαίρεση από τον κανόνα. Ο συνεσταλμένος νεαρός, που έγινε ένας από τους σημαντικότερους πρωτοπόρους καλλιτέχνες της εποχής μας, ξαφνιάστηκε όταν συνειδητοποίησε πόσο πολύ μοιάζει στην προσωπικότητα του φτωχού, λιγομίλητου, ταξιτζή πατέρα του αντί, όπως νόμιζε, στην εξωστρεφή μητέρα του.
«Νόμιζα ότι δεν κληρονόμησα τίποτα από εκείνον, αλλά δεν ήταν αλήθεια. Το ότι μιλάω αγγλικά τώρα και έχω μια διεθνή καριέρα και γνωρίζω άλλους πολιτισμούς δεν θα συνέβαινε αν δεν ήταν ο πατέρας μου. Στο επάγγελμά του έπρεπε να μιλάει δύο γλώσσες και νομίζω ότι ένα σημαντικό πράγμα που κληρονόμησα από εκείνον είναι να προσπαθώ να καταλάβω τον άλλον και ένας τρόπος είναι να μάθω τη γλώσσα του», σημειώνει. Αρκετοί συνάδελφοί του στο Κεμπέκ απέφυγαν να μάθουν αγγλικά, νομίζοντας ότι έτσι προστατεύουν τη γαλλική γλώσσα, με αποτέλεσμα όμως να μείνουν αποκλεισμένοι από τον υπόλοιπο κόσμο. «Το δικό μου ενδιαφέρον ως καλλιτέχνη είναι ακριβώς το πώς μπορώ να συνδεθώ με τον υπόλοιπο κόσμο», συμπληρώνει.
Τόπος απόδρασης
Η Μάργκαρετ Ατγουντ στην 69η Εκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης περιέγραψε τον Καναδά ως τον τόπο απόδρασης των Αμερικανών όταν κάτι πηγαίνει στραβά στη χώρα τους. Στον «Καναδά» του Ρίτσαρντ Φορντ ο κυνηγημένος του ήρωας βρίσκει εκεί καταφύγιο και νέα ταυτότητα, ενώ ο Λεπάζ περιγράφει μια χώρα πολιτικής ανοχής που επέτρεψε τη διενέργεια δύο δημοψηφισμάτων για την αυτονομία του Κεμπέκ. Πώς μπορεί όμως να συνομιλήσει με το διεθνές κοινό μια παράσταση με επίκεντρο τα παιδικά χρόνια ενός εκκολαπτόμενου καλλιτέχνη;
«Παρόλο που λέω μια ιστορία για το τι συνέβη στο Κεμπέκ του ’60 πολιτικά, παραμένει μια ιστορία ενός παιδιού για τη σχέση του με την οικογένειά του. Ο,τι γίνεται μέσα στην οικογένεια είναι ο αντίλαλος του τι συμβαίνει έξω. Η Ελλάδα αντιμετώπισε πολλές κρίσεις, αλλά για να μιλήσεις καλύτερα για αυτές χρειάζεται να εξηγήσεις πώς βιώνονται στον μικρόκοσμο της οικογένειας και της καθημερινότητας. Πιστεύω ότι οι άνθρωποι που δεν ξέρουν τίποτα για το Κεμπέκ θα αναγνωρίσουν τα χαρακτηριστικά των “κρίσεων” που πέρασαν οι πατρίδες τους», τονίζει ο κ. Λεπάζ.
Στέγη, 24-27 Οκτωβρίου, 8.30 μ.μ.

ΠΗΓΗ: Η Καθημερινή, 23.10.2017