Τα ξύλινα τείχη της Ευρώπης

 

Στέφανος Κωνσταντινίδης*

Το Μεταναστευτικό είναι ένα από τα προβλήματα που κατατρύχουν την Ευρώπη τα τελευταία χρόνια. Οι τελευταίες τοποθετήσεις του Ντόναλντ Τουσκ, Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, που έθεσε θέμα κατάργησης της υποχρεωτικής κατανομής των προσφύγων με επιστολή του στους ηγέτες των κρατών-μελών της Ε.Ε., πυροδότησαν έντονες αντιδράσεις και συζητήσεις. Ο Τουσκ επέκρινε το σχέδιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για θέσπιση μόνιμου μηχανισμού κατανομής των προσφύγων, που φτάνουν κυρίως στην Ιταλία και την Ελλάδα, βάσει υποχρεωτικών ποσοστώσεων. Πολωνός ο ίδιος, συντάσσεται ουσιαστικά με την ξενοφοβική πολιτική της χώρας του και των άλλων χωρών του Βίσεγκραντ – Ουγγαρία, Τσεχία και Σλοβακία– που δεν θέλουν να αναλάβουν τα βάρη της μεταναστευτικής κρίσης. Ο Τουσκ όμως είναι και ο άνθρωπος του Βερολίνου και δύσκολα μπορεί να πιστέψει κανείς ότι ενεργεί χωρίς το πράσινο φως του. Είναι πολύ πιθανόν τόσο η Μέρκελ, αλλά ακόμη και οι Σοσιαλδημοκράτες, να θέλουν να αποδεσμευτούν από μια πολιτική που πιστεύουν ότι τους έβλαψε στις πρόσφατες εκλογές. Κι ας δηλώνει επίσημα το Βερολίνο ότι διαφωνεί. Ίσως για τα προσχήματα. Είναι γεγονός ότι με το Μεταναστευτικό-Προσφυγικό, οι αντοχές της Ευρώπης δοκιμάζονται. Η κρίση αναδεικνύει τις αδυναμίες της και αναβιώνει τα ένστικτα του ρατσισμού και της ξενοφοβίας. Στην ουσία δεν πρόκειται πια για μεταναστευτική κρίση αλλά για προσφυγική, με την έξοδο χιλιάδων ανθρώπων που κινδυνεύει η ζωή τους στις ίδιες τους τις χώρες. 

Η Ευρώπη βρέθηκε ανέτοιμη να αντιμετωπίσει αυτή τη μεγάλη ανθρωπιστική κρίση αφού δεν διαθέτει μια ολοκληρωμένη πολιτική. Τα ξύλινα τείχη που ορθώνει στους πρόσφυγες δεν αντέχουν πια! Κάποιες χώρες της κεντρικής Ευρώπης στήνουν συρματοπλέγματα στα σύνορά τους και απειλούν να χρησιμοποιήσουν ακόμη και τον στρατό για να εμποδίσουν τους πρόσφυγες να εισέλθουν στο έδαφός τους. Η Βρετανία, μία από τις χώρες με βαρύ αποικιακό και μετααποικιακό παρελθόν, χώρα που στάθηκε στο πλευρό των Αμερικανών όταν αποσταθεροποιούσαν με τους πολέμους τους χώρες της Μέσης Ανατολής και όχι μόνον, τώρα αρνείται να αναλάβει τις ευθύνες της. Η Γερμανία που ηγεμονεύει της Ευρώπης δυσκολεύεται επίσης να αναλάβει τις ευθύνες της, ενώ η Ελλάδα και η Ιταλία, που δέχονται καθημερινά το μεγάλο κύμα των προσφύγων, έχουν πια φτάσει στα όριά τους. 

Τα οψώνια της αμαρτίας θάνατος... Η Ευρώπη και γενικότερα η Δύση πληρώνουν σήμερα τη μυωπική πολιτική τους. Δίπλα στις παλιές αμαρτίες του αποικισμού, προστέθηκαν και οι πρόσφατες στρατιωτικές επεμβάσεις τους, οι πόλεμοι με τους οποίους ανέτρεψαν καθεστώτα μεν δεσποτικά, τα οποία όμως πρόσφεραν μια πολιτική σταθερότητα στην περιοχή και καλύτερες συνθήκες ζωής στους πολίτες τους από αυτές που βιώνουν σήμερα, εν μέσω εμφυλίων σπαραγμών και ακυβερνησίας. Τον χορό άνοιξαν οι ΗΠΑ με τις στρατιωτικές επεμβάσεις τους στο Ιράκ και το Αφγανιστάν. Ακολούθησε η Γαλλία με τον Σαρκοζί που ήθελε να δρέψει δάφνες με την ανατροπή του Καντάφι, ακολούθησε η στήριξη στους ισλαμιστές της Συρίας. Όλες σχεδόν οι χώρες της Ευρώπης, υιοθετώντας αυτή τη μυωπική πολιτική, στήριξαν τις επεμβάσεις που αποσταθεροποίησαν τη Μέση Ανατολή, οδήγησαν σε εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς, κατέστρεψαν πόλεις και χωριά και έβγαλαν δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους στους δρόμους της προσφυγιάς. Οι σταυροφορίες αυτές της Δύσης όχι μόνον άφησαν πίσω τους ερείπια αλλά μετέτρεψαν χώρες όπως το Ιράκ, τη Λιβύη και τη Συρία σε ακυβέρνητες πολιτείες. Τα καραβάνια των προσφύγων προέρχονται από αυτές τις χώρες και από τις χώρες, κατά κύριο λόγο, της μεταποικιακής Αφρικής με τα προβλήματα που τους κληροδότησε ο αποικισμός.. Τα παλιά καθεστώτα,αν και δικτατορικά, ήταν τουλάχιστον κοσμικά και εξασφάλιζαν τη συμβίωση διαφορετικών θρησκευτικών και εθνοτικών κοινοτήτων. Εξασφάλιζαν επίσης υποφερτές συνθήκες ζωής στους πολίτες, μολονότι τα ανθρώπινα δικαιώματά τους παραβιάζονταν καθημερινά. Η Δύση δεν ανέτρεψε βέβαια τα καθεστώτα αυτά για να επιβάλει τη δημοκρατία όπως ισχυριζόταν, αλλά γιατί δεν εξυπηρετούσαν τα συμφέροντά της. Όσο αυτό συνέβαινε, ανεχόταν τους δικτάτορες και δεν δίσταζε μάλιστα να συνεργαστεί μαζί τους. Ποιος δεν θυμάται τη συνεργασία των Αμερικανών με τον Σαντάμ Χουσεΐν εναντίον του Ιράν, ή την αυτοκρατορική υποδοχή του Καντάφι στο Παρίσι και τη Ρώμη. Στη θέση των κοσμικών αυτών δεσποτικών καθεστώτων, με τα οποία η συνεργασία ήταν δυνατή και θα μπορούσαν σταδιακά να είχαν μια πιθανή δημοκρατική εξέλιξη, η Δύση κατάφερε, με τις επεμβάσεις και τους εμφύλιους σπαραγμούς που ακολούθησαν, να καταστήσει τους ακραίους ισλαμιστές κυρίαρχους πια του πολιτικού παιγνιδιού. Η κατάσταση για την ώρα είναι χαώδης και εκτός ελέγχου, το δε κύμα των προσφύγων θα συνεχιστεί.

Γίνεται δε φανερό ότι τα ξύλινα τείχη της Ευρώπης δεν της παρέχουν πια προστασία. Δεν υπάρχει καμιά δύναμη που να μπορεί να σταματήσει την πορεία αυτή των προσφύγων. Το βλέπουμε καθημερινά, διακινδυνεύουν τη ζωή τους γιατί δεν έχουν πια τίποτε να χάσουν. Αν η Ευρώπη δεν καταφέρει να διαχειριστεί αυτό το θέμα, κινδυνεύει να αποσταθεροποιηθεί και η ίδια. Και ασφαλώς δεν μπορεί να υπάρξει αντιμετώπιση του προβλήματος χωρίς μια ολοκληρωμένη ευρωπαϊκή πολιτική. Φυσικά η σωστή πολιτική θα ήταν να βοηθηθούν οι χώρες των προσφύγων να επανέλθουν στην ομαλότητα και να μπορέσουν οι άνθρωποι αυτοί να ζήσουν στον τόπο τους. Οι ανταγωνισμοί όμως και τα συμφέροντα στο πλαίσιο ενός παγκοσμιοποιημένου άγριου καπιταλισμού δεν φαίνεται να ευνοούν αυτή τη στιγμή μια τέτοια πολιτική. Να σημειώσουμε πάντως ότι η Ευρώπη έχει ανάγκη τους μετανάστες για την επιβίωσή της, τόσο δημογραφικά όσο και οικονομικά.

Τέλος η Ελλάδα, μια χώρα με μεγάλα δικά της προβλήματα, κινδυνεύει να αποσταθεροποιηθεί με το κύμα προσφύγων που δέχεται –κατ' ακρίβεια πρόκειται για ένα κύμα που προωθεί η Τουρκία– και να κλονιστούν επικίνδυνα οι δημογραφικές της ισορροπίες. Γράφτηκε άλλωστε και δεν διαψεύστηκε ότι η πρόσφατη πρόσκληση στον Ερντογάν για επίσημη επίσκεψη στην Αθήνα στόχευε ακριβώς στην αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος. Στην Κύπρο ο κίνδυνος προέρχεται από την ανεξέλεγκτη ροή μεταναστών μέσω των κατεχομένων. Είναι καιρός να τεθεί η Ε.Ε. προ των ευθυνών της.

* Ο Στέφανος Κωνσταντινίδης είναι καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Κεμπέκ του Καναδά και μέχρι πρόσφατα επιστημονικός συνεργάτης του Πανεπιστημίου Κρήτης.