Στέφανος Κωνσταντινίδης
Πολύς
θόρυβος για την τελευταία επίσκεψη του Πούτιν στην Άγκυρα, ακόμη και
ανησυχία για την εγκατάσταση του πυρηνικού σταθμού και την προμήθεια των
πυραύλων S-400. Η ανησυχία είναι βεβαίως δικαιολογημένη, δεδομένων των
τουρκικών απειλών τόσο εναντίον της Ελλάδας όσο και εναντίον της Κύπρου.
Όμως μια πιο ψύχραιμη ανάλυση δείχνει ότι οι ρωσοτουρκικές σχέσεις
έχουν για την ώρα ένα περιστασιακό χαρακτήρα και εγείρουν πολλά
ερωτήματα. Αυτή δε που επωφελείται άμεσα από την εντυπωσιακή πράγματι
προσέγγιση των δύο χωρών είναι η Μόσχα. Για την Άγκυρα τα οφέλη, αν θα
υπάρξουν, θα είναι μεσοπρόθεσμα, αν όχι μακροπρόθεσμα.
Υπάρχουν κατ’
αρχάς πολλές αμφιβολίες ότι ο Πούτιν, ένας ψυχρός υπολογιστής, ένας
«σκακιστής», ένας άνθρωπος με τη δική του εξυπνάδα, θα παραδώσει στον
Ερντογάν, έναν ψυχονευρωτικό, χωρίς να έχει ο ίδιος τον έλεγχο,
πυραύλους S-400 ή έναν πυρηνικό αντιδραστήρα. Υπάρχει η εντύπωση,
δικαιολογημένη, ότι εκμεταλλεύεται τη μεγαλομανία του Ερντογάν για να
προωθήσει τα δικά του πιόνια στην περιοχή. Ο χρόνος βέβαια θα δείξει.
Όμως, από την εποχή της ύστερης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας υποβόσκει μια
έντονη γεωπολιτική αντίθεση ανάμεσα στις δύο χώρες και η συνεργασία
τους, όποτε υπήρξε, ήταν περιστασιακή.
Ένας επιπλέον
λόγος που η Μόσχα θα επιδιώξει να διατηρεί κάποιο έλεγχο, τόσο επί του
πυρηνικού σταθμού όσο και επί των πυραύλων S-400, είναι ο φόβος της ότι η
Τουρκία θα μπορούσε να της προκαλέσει κάποια στιγμή προβλήματα στην
περιοχή με άλλες χώρες, ειδικά με το Ισραήλ. Οι Ρώσοι είναι πολύ
προσεκτικοί στις σχέσεις τους με αυτή τη χώρα διότι δεν θα ήθελαν με
κανένα τρόπο να βρεθούν αντιμέτωποι μαζί της στη Συρία ή στην ευρύτερη
περιοχή. Μέχρι σήμερα έχει επικρατήσει μια σχετική ισορροπία στις
ρωσο-ισραηλινές σχέσεις και μια αλληλοκατανόηση της εκατέρωθεν
στρατηγικής στην περιοχή. Και ασφαλώς η Μόσχα δεν θα επιτρέψει στην
Άγκυρα να χαλάσει αυτό το κλίμα που θα απέβαινε σε βάρος των στρατηγικών
σχεδιασμών της τόσο στη Συρία όσο και στην ευρύτερη περιοχή.
Στο γεωπολιτικό
και γεωστρατηγικό επίπεδο, η Τουρκία υποχρεώθηκε να υιοθετήσει τη ρωσική
θέση παραμονής του Άσαντ στην εξουσία και να εγκαταλείψει τη στήριξη
που έδινε στις διάφορες ομάδες που επεδίωκαν την ανατροπή του. Επιπλέον,
οι ισλαμιστές και λοιποί μαχητές που εγκαταλείπουν τις περιοχές που
ανακαταλαμβάνουν οι δυνάμεις του Άσαντ καταφεύγουν τώρα στις
παραμεθόριες περιοχές με την Τουρκία και ειδικά στην ελεγχόμενη πλέον
από τον τουρκικό στρατό περιοχή. Τούρκοι αναλυτές φοβούνται ότι πιθανόν
να πρόκειται για ρωσική παγίδα, γιατί όλοι αυτοί οι μαχητές κάποια
στιγμή δυνατόν να απειλήσουν την ίδια την Τουρκία και τη σταθερότητά
της. Επιπλέον, ούτε η Μόσχα, ούτε το Ιράν, ούτε ο Άσαντ έχουν κανένα
συμφέρον να στηρίξουν μακροπρόθεσμα την τουρκική παρουσία στη Συρία.
Στη ρωσο-τουρκική
προσέγγιση παρεμβάλλεται και ο οικονομικός παράγοντας που ευνοεί άμεσα
τη Μόσχα και δεν αποφέρει κέρδος στην Άγκυρα. Το εμπορικό ισοζύγιο
ανάμεσα στις δύο χώρες που ήταν πάντα υπέρ της Ρωσίας, θα χειροτερέψει
ακόμη περισσότερο σε βάρος της Τουρκίας, δεδομένου του κόστους των €25
δισ. που θα στοιχίσει ο πυρηνικός σταθμός και των €4 δισ. που θα
στοιχίσει το πυραυλικό σύστημα. Μάλιστα πολλοί υπολογίζουν ότι αυτό το
κόστος θα αυξηθεί ακόμη περισσότερο καθ’ οδόν.
Τονίζεται άλλωστε
ότι οι δέκα κατά σειράν χώρες που δέχονται το μεγαλύτερο μέρος των
τουρκικών εξαγωγών είναι η Γερμανία, η Βρετανία, η Ιταλία, η Ισπανία, οι
ΗΠΑ, η Γαλλία, το Ιράκ, η Ολλανδία, το Ισραήλ και το Βέλγιο. Το
εκπληκτικό βεβαίως είναι η απουσία της Ρωσίας και του Ιράν από αυτό τον
κατάλογο, γειτονικές χώρες με τις οποίες η Τουρκία προσπαθεί να
οικοδομήσει μια κοινή πολιτική στη Συρία. Η εξάρτηση της τουρκικής
οικονομίας είναι διπλή. Όσον αφορά τις εξαγωγές της, η εξάρτηση από τις
χώρες της Δύσης είναι σχεδόν απόλυτη και όσον αφορά τον ενεργειακό τομέα
έχει ουσιαστική εξάρτηση από τη Ρωσία που αυξάνεται ακόμη περισσότερο
με την εγκατάσταση του πυρηνικού σταθμού στο Άκκιουγιου. Ήδη η Ρωσία
είναι η μεγαλύτερη προμηθεύτρια χώρα φυσικού αερίου και η τρίτη
μεγαλύτερη αργού πετρελαίου για την Τουρκία.
Την ίδια ώρα η
τουρκική οικονομία γενικότερα, που θεωρήθηκε το πολιτικό στήριγμα του
Ερντογάν ώς τώρα, δεν είναι και στα καλύτερά της με τον πληθωρισμό γύρω
στο 10% και την υποτίμηση της τουρκικής λίρας να συνεχίζεται.
Τέλος, σε
γεωπολιτικό και γεωστρατηγικό επίπεδο, πολλά θα εξαρτηθούν από την
εξέλιξη των τουρκο-ισραηλινών σχέσεων. Αν συνεχίσουν να χειροτερεύουν,
το Ισραήλ, που απειλεί να βομβαρδίσει τις ιρανικές πυρηνικές
εγκαταστάσεις, θα ανεχτεί μια Τουρκία με πυρηνικές φιλοδοξίες; Και εδώ
ακριβώς έγκειται και το ρωσικό δίλημμα. Θα διακινδυνεύσει η Μόσχα τις
σχέσεις της με το Ισραήλ χάριν της Τουρκίας;
ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΨΥΧΡΑΙΜΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ
Συμπερασματικά, τα διλήμματα και τα ερωτήματα είναι πολλά και μόνο ο χρόνος θα δώσει απάντηση σε αυτά. Όσον αφορά την Ελλάδα και την Κύπρο, χρειάζεται ψύχραιμη και ορθολογική αντιμετώπιση αυτών των εξελίξεων. Και ασφαλώς δεν είναι η ώρα για τη Λευκωσία να επανέλθει στο τραπέζι των συνομιλιών με τους τουρκικούς όρους συνδιαχείρισης του φυσικού αερίου και απεμπόληση της κυριαρχίας της επί της κυπριακής ΑΟΖ.
Συμπερασματικά, τα διλήμματα και τα ερωτήματα είναι πολλά και μόνο ο χρόνος θα δώσει απάντηση σε αυτά. Όσον αφορά την Ελλάδα και την Κύπρο, χρειάζεται ψύχραιμη και ορθολογική αντιμετώπιση αυτών των εξελίξεων. Και ασφαλώς δεν είναι η ώρα για τη Λευκωσία να επανέλθει στο τραπέζι των συνομιλιών με τους τουρκικούς όρους συνδιαχείρισης του φυσικού αερίου και απεμπόληση της κυριαρχίας της επί της κυπριακής ΑΟΖ.
Αλλά τα δείπνα
Αναστασιάδη με τον Ακιντζί κρύβουν πάντα εκπλήξεις και σηματοδοτούν
επικίνδυνες υποχωρήσεις, όπως αυτήν που προέκυψε από το τελευταίο δείπνο
για Πενταμερή Διάσκεψη ενώ ώς τότε η Λευκωσία αξίωνε διεθνή διάσκεψη.
Με αποκλεισμό μάλιστα της Κυπριακής Δημοκρατίας και συμμετοχή σε αυτήν
των δύο κοινοτήτων! Ελπίδα ότι το νέο δείπνο Αναστασιάδη – Ακιντζί δεν
θα είναι η χαριστική βολή στην Κυπριακή Δημοκρατία, το νόμιμο κράτος, το
μόνο όπλο που διαθέτει η ελληνική πλευρά.
* Πανεπιστημιακός, διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Ερευνών Καναδά (ΚΕΕΚ) και μέχρι πρόσφατα επιστημονικός συνεργάτης του ΕΔΙΑΜΜΕ στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.
stephanos.constantinides@gmail.com
* Πανεπιστημιακός, διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Ερευνών Καναδά (ΚΕΕΚ) και μέχρι πρόσφατα επιστημονικός συνεργάτης του ΕΔΙΑΜΜΕ στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.
stephanos.constantinides@gmail.com
