Βιβλία - Οι ιστορικές εκδόσεις " Γαλαξίας "

 Φίλιππος Παππάς*

Η μαρτυρία της Ελένης Βλάχου είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα όσο και χαρακτηριστική:

O “ΓAΛAΞIAΣ” γεννήθηκε ένα μεσημέρι, κουβεντιάζοντας με τον Aντώνη Bουσβούνη στο σπίτι μου, στην οδό Mουρούζη. Eίχε έρθει να με δει και να μου ζητήσει κάποια βοήθεια για έναν δικό του φίλο –ούτε θυμάμαι γιατί ακριβώς– αλλά αυτό που θυμάμαι, και πολύ καθαρά, είναι ότι εγώ είχα στον νου μου να του ζητήσω βοήθεια για μια συνεργασία. Ηθελα να εκδώσω “βιβλία τσέπης” (pocket books), μικρά, φθηνά, καλοτυπωμένα βιβλιαράκια, από έργα ελληνικά και ξένα, σε προσεγμένες μεταφράσεις, που να πουλιούνται ακόμη και σε περίπτερα. Ηξερα ότι ο Aντώνης Bουσβούνης ήταν ειδικός στη σελιδοποίηση, είχε εξαίρετο γούστο στη διαλογή των στοιχείων, στην τοποθέτηση των τίτλων.
Ελα να συνεργαστούμε... Nα ιδρύσουμε ένα νέο εκδοτικό οίκο. Θα του βρούμε ένα τίτλο... Ξεφυλλίσαμε το θαυμάσιο “Aντιλεξικο” του Bοσταντζόγλου, που χρησίμευε σε κάθε αναζήτηση, ψάξαμε για λέξεις, ονόματα, πήγαμε στη Mυθολογία, ανεξάντλητη πηγή τίτλων, κάναμε μια βόλτα στα αστέρια, και εκεί: “Πώς σου φαίνεται ο ‘ΓAΛAΞIAΣ’;...”. Tην επαύριο, τρέξαμε στο υπουργείο Eμπορίου, στο σκονισμένο τμήμα με τους βαρείς τόμους που καταγράφουν τους τίτλους που έχουν ήδη κατατεθεί και ανήκουν σε εκδότες, άλλους παλιούς και σχεδόν ξεχασμένους, αλλά που κρατούν τα δικαιώματα, άλλους σύγχρονους με ζωντανά δικαιώματα. Tον “ΓAΛAΞIA” δεν τον διεκδικούσε κανείς, και τον κατέθεσα στο όνομά μου. “Kαι τι βιβλία θα βγάλουμε;...”. O ενθουσιασμός του Aντώνη Bουσβούνη ήταν περιορισμένος, αλλά είχα αρκετό και για τους δυο μας, και είχα ήδη πρόχειρο τον πρώτο κατάλογο. Εξι βιβλία με διαφορετικό ενδιαφέρον, με έξι εξώφυλλα σε διαφορετικά xρώματα... Δεν τα έχω ξεχάσει: “Tο Mηδέν και το Απειρον” του Kέσλερ, “H Πάπισσα Iωάννα” του Pοΐδη, “O ζωγράφος Pενουάρ”, “Eλληνική Γραμμή” του Περικλή Γιαννόπουλου, “Nτουέτο του Θανάτου” της Αγκαθα Kρίστι, “H Φόνισσα” του Παπαδιαμάντη. Τυχερό παιδί από τα πρώτα του βήματα, ο “Γαλαξίας” δεν χρειάσθηκε ούτε βοήθεια ούτε διαφήμιση.

Εγινε αμέσως ανάρπαστος. Ενα σπάνιο κλίμα εμπιστοσύνης συντρόφευε κάθε του έκδοση, άρεσε, αγοράστηκε από μικρούς και μεγάλους, βρήκε θέση σε βιβλιοθήκες αλλά και σε βαλίτσες, σε τσάντες, έγινε “παρέα” σε ταξίδια και σε εκδρομές. […] Από όλες τις εκδόσεις που φιλοξενούσε η Σωκράτους 57, ο “Γαλαξίας” είχε τα λιγότερα προβλήματα, τις πιο ασφαλείς και τακτικές εισπράξεις, και το πιο περιορισμένο προσωπικό».

Πληθώρα τίτλων σε προσιτή τιμή

Δεν υπάρχει άνθρωπος που να διάβαζε στην Ελλάδα της δεκαετίας του 1960 και να μην είχε πιάσει κάποιο «γαλαξιάκι» στα χέρια του. Οι τόμοι, που συνδύαζαν τη λειτουργικότητα και την προσιτή τιμή (πωλούνταν, εξάλλου, και σε περίπτερα) με εγγυημένη τυπογραφική επιμέλεια, διακριτό αισθητικό στίγμα και μεγάλη ποικιλία τίτλων, έφταναν σε χέρια φοιτητών, λογίων, αλλά και περιστασιακών αναγνωστών. Ενα κείμενο του 1964 μιλάει ήδη για 400.000 αντίτυπα-πωλήσεις. Από τον Γ.Π. Σαββίδη έως τον Μίμη Δεσποτίδη –για να μην αναφερθούμε σε πλείστους σύγχρονους, νεαρούς τότε, λογίους και λογοτέχνες– πολλοί έχουν κατά καιρούς τονίσει τη σημασία του.

Από το αρχείο της «Καθημερινής» και της «Μεσημβρινής» μπορεί να αντλήσει κανείς στοιχεία για την κυκλοφορία των βιβλίων, αναγγελίες προσεχών εκδόσεων (περίπου τριάντα κάθε χρόνο), σχόλια για τα έργα και τους συγγραφείς, συνεντεύξεις συντελεστών, διαφημιστικά φυλλάδια, παρουσίαση των σημείων πώλησης, μέχρι και αναφορές σε ειδικές βιβλιοθήκες και σε αυτόματους πωλητές ειδικά για τις εκδόσεις του «Γαλαξία». Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως τα βιβλία με μαλακό εξώφυλλο και μικρό σχήμα σπάνιζαν εκείνη την εποχή.

Καινοτομία για την εποχή ο αυτόματος πωλητής βιβλίων του «Γαλαξία».

Πώς εξηγείται η επιτυχία του εγχειρήματος; Μπορεί το αναγνωστικό κοινό να ήταν τότε μικρότερο, αλλά εύκολα διαπιστώνονται έλλειψη αρκετών σημερινών μορφών ψυχαγωγίας, απουσία πολλών επιλογών στις εκδόσεις, άνοδος βιοτικού επιπέδου, πολιτισμική άνθηση. Αυτά, σε συνδυασμό με το κύρος της «Καθημερινής», την προσιτή τιμή, τη μεγάλη ποικιλία, την αδιατάρακτη περιοδικότητα και το μεγάλο δίκτυο, εξηγούν ίσως την επιτυχία του «Γαλαξία». Επίσης, βαριές υπογραφές, σε μεγάλο βαθμό ασφαλείς επιλογές, συνύπαρξη παλαιότερου και νεότερου, κλασικού και μοντερνιστικού, λογοτεχνικού και ιστορικού/δοκιμιακού.
Παράλληλα, διαφημιστική εκστρατεία σε δύο μεγάλες εφημερίδες, αλλά και συστηματική κυκλοφορία (50 τίτλοι σε ενάμιση χρόνο, περίπου 180 σε έξι χρόνια). Αυτά τα σε διάφορα χρώματα βιβλία, με το μαλακό εξώφυλλο και το μικρό σχήμα, δεν είχαν αντίπαλο στη δεκαετία του 1960.

Εμφαση στη γαλάζια νεοελληνική πεζογραφία

Αν εστιάσουμε στους τίτλους (γιατί υπάρχουν και αρκετά πολύτομα έργα), ο συνολικός αριθμός είναι 202, από τα τέλη του 1960 έως τις αρχές του 1973, οπότε και τερματίζει τον βίο του ο «Γαλαξίας» (λίγο αργότερα συγχωνεύεται με τον «Ερμεία»). Οι βασικές σειρές, σε καθεμιά από τις οποίες αντιστοιχεί ένα χρώμα και ένα γράμμα είναι έξι: η γαλάζια της παλαιότερης νεοελληνικής πεζογραφίας, η κόκκινη της ξένης λογοτεχνίας, η πράσινη του δοκιμίου, η φούξια της νεοελληνικής ποίησης και του θεάτρου, η κίτρινη των αστυνομικών μυθιστορημάτων, η γκρίζα των ιστορικών μονογραφιών. Στη συνέχεια θα προστεθούν κι άλλες: η καφέ των αρχαίων, η μπορντό/πολύχρωμη των «βιβλίων για όλους», η σκούρα μπλε των παλαιών και μεσαιωνικών κειμένων.

Η πιο πλούσια σειρά, αλλά και αυτή με την οποία εγκαινιάζει την παρουσία του ο νέος εκδοτικός οίκος, είναι η γαλάζια, της νεοελληνικής πεζογραφίας. Στη γαλάζια σειρά δίνουν το «παρών», όχι μόνο ο Παπαδιαμάντης, ο Ροΐδης, ο Βιζυηνός και ο Κονδυλάκης, αλλά και ο Μητσάκης, ο Καλλιγάς, ο Βικέλας, ο Τραυλαντώνης, «Η στρατιωτική ζωή εν Ελλάδι», ο Χρηστομάνος, νεότεροι συγγραφείς, στις παρυφές της Γενιάς του ’30 (όπως ο Πρεβελάκης και ο ίδιος ο Βουσβούνης), αλλά και μεταγενέστεροι, όπως η Μαργαρίτα Λυμπεράκη και η Κωστούλα Μητροπούλου.

Στη φούξια σειρά της ποίησης, θα βρούμε λιγότερους τίτλους αλλά με ειδικό βάρος: η πρώτη συλλογή του Ελύτη, η κατοχική ανθολογία του Σικελιανού, αλλά και πιο απρόβλεπτες επιλογές, Καββαδίας και Εμπειρίκος, οι «Ωδαί» του Κάλβου πρώτη φορά τόσο προσιτές, λίγο εμβόλιμο θέατρο, και έπειτα (από το 1964) η περιώνυμη επτάτομη ανθολογία Λίνου Πολίτη, η οποία ετοιμαζόταν χρόνια, πλήρης, προσιτή, συστηματική, με βιογραφικά στο τέλος. Πρώτη φορά εκδίδεται κάτι τέτοιο, εξ ου και η επιβίωσή της και ο εμπλουτισμός της.

Γνώρισε στο κοινό πολλά βιβλία ξένων συγγραφέων

Εξίσου σημαντική όψη είναι η παρουσία του «Γαλαξία» στο πεδίο της ξένης λογοτεχνίας, ειδικά αν λάβουμε υπόψη το πρωτόγνωρο της κυκλοφορίας ορισμένων ξένων συγγραφέων, όπως Τζόις, Βιρτζίνια Γουλφ, Κάφκα (έως τότε μόνο σποραδικά είχαν μεταφραστεί), Φλομπέρ αργότερα (στη γνωστή μετάφραση του Πάνου Μουλλά), Ντοστογιέφσκι, Γκόγκολ και Τσέχοφ, Σκοτ Φιτζέραλντ, Οργουελ, Κόνραντ, μια τριλογία του δημοφιλέστατου τότε Ανρί Τρουαγιά, Μπαλζάκ, Ζιντ, Εξιπερί. Αξιοσημείωτο είναι το στοιχείο της έμφασης στην όχι κυρίαρχη τότε αγγλόφωνη λογοτεχνία, προφανώς με ίχνη επίδρασης της Ελένης Βλάχου σε αυτή την επιλογή. Παράλληλα, έχουμε εξαιρετικά πρωτότυπες προσθήκες: Χάξλεϊ, Εσε, Μοπασάν, Ραντιγκέ, ακόμα και μια ρηξικέλευθη για την εποχή ανθολογία φανταστικού διηγήματος. Στα ονόματα των μεταφραστών δεσπόζουν αυτά του Αλέξανδρου Κοτζιά, του Ανδρέα Φραγκιά, της Ροζίτας Σώκου, του Αντώνη Μοσχοβάκη και άλλων.

Εξάλλου, με διακριτό (κίτρινο) χρώμα κυκλοφορούν με καταιγιστικό ρυθμό έργα της αστυνομικής και κατασκοπικής λογοτεχνίας: από τη σειρά της «Ιμογένης» του Εσμπραγιά έως τρεις Τζέιμς Μποντ, Αρθουρ Κόναν Ντόιλ, Αγκαθα Κρίστι και Τζον Λε Καρέ, μαζί με Ε.Α. Πόε και το «Ψυχώ» του Μπλοτς.

Στην πράσινη σειρά των δοκιμίων ο συντηρητικός προσανατολισμός είναι πιο διακριτός. Εδώ έχουμε επικαιρικά (και μάλλον περιορισμένης διαχρονικής ισχύος) κείμενα του χαμαιλεοντικού Θεοφύλακτου Παπακωνσταντίνου, του Ευάγγελου Παπανούτσου, του Γεωργίου Βλάχου, του Γρηγορίου Δαφνή, αλλά και του Δημητρίου Καπετανάκη, στα οποία έρχονται να προστεθούν δοκίμια του Ανδρέα Καραντώνη και του Απόστολου Σαχίνη, αλλά και ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες πρώτες εκδόσεις και επιλογές, από την ξενόγλωσση δεξαμενή, όπως Κέσλερ, Καμύ, ακόμα και Tζ. Φ. Κένεντι.

Στην γκρίζα σειρά, θα συναντήσουμε ενδιαφέρουσες βιογραφίες, γραμμένες από Βρετανούς καθηγητές και δημοσιογράφους ή αντλημένες από παλαιότερα βιβλία του Μπάμπη Αννινου. Παράλληλα, ειδικά κατά τη δεύτερη περίοδο, αρχίζει και η κυκλοφορία έργων αρχαίων συγγραφέων (Θουκυδίδη, Ηρόδοτου, Ξενοφώντα, Πλούταρχου, Λουκιανού, Πολύβιου). Τέλος, το δικό της ταξίδι στον «Γαλαξία» θα κάνει η εικοσάτομη και βάλε (!) «Αγγελική» της Aν Γκολόν, δράμα εποχής, η 28τομη «Ιστορία του Ελληνικού Εθνους» του Παπαρρηγόπουλου, αλλά και ευθυμογραφήματα του Φρέντυ Γερμανού και άλλων.

Παρότι δεν σβήνει, ο «Γαλαξίας» (για την ακρίβεια «Γαλαξίας-Κεραμεικός» πλέον), χωρίς την Ελένη Βλάχου, κατά τη δεύτερή του περίοδο, στα χρόνια της χούντας, απέχει αισθητά από τους ιλιγγιώδεις αριθμούς των πρώτων χρόνων. Εν τω μεταξύ, έχουν εκδοθεί τα όχι πάντοτε τόσο επιτυχημένα από εμπορική άποψη ΒΙΠΕΡ, έχει σχεδιαστεί η Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη των εκδόσεων «Ερμής», έχει κάνει την εμφάνισή της η ελληνική τηλεόραση, με ό,τι συνεπάγεται αυτό για τις ανάγκες του κοινού. Η κληρονομιά, πάντως, δεν είναι αμελητέα. Ο «Γαλαξίας» σημάδεψε την ελληνική εκδοτική σκηνή. Ορόσημο αλλά και σημείο αναφοράς, βοηθάει να δούμε καθαρά μια ολόκληρη εποχή, σε όλες τις αποχρώσεις του λογοτεχνικού και δοκιμιακού χάρτη, στο καλώς εννοούμενο όριο μεταξύ λαϊκότητας και λογιοσύνης.

* Ο κ. Φίλιππος Παππάς διδάσκει Νεοελληνική Φιλολογία στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.

Πηγή: Η Καθημερινή
Δημοσιεύτηκε στις 30/04/2018