Στο φως η κληρονομιά του Φίλιπ Ροθ

  ΣΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ

• 
  Φωτογραφίες και άλλα εκθέματα από τη ζωή και το έργο του Φίλιπ Ροθ αποτελούν μόνιμα εκθέματα στη Βιβλιοθήκη του Νιούαρκ.

Το «Transit» και το «Outline» της Ρέιτσελ Κασκ. Το θεατρικό «The Old Glory» του Ρόμπερτ Λόουελ, το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Τζέιμς Ατλας, βιογράφου του Σολ Μπέλοου, «The Shadow in the Garden: A biographer’s tale», τα διηγήματα «The Party and other stories» του Τσέχοφ αλλά και η συλλογή άρθρων «The Writer’s Reader» των Ρόμπεν Κοέν και Τζέι Παρίνι από συγγραφείς που έγραψαν για την τέχνη της γραφής, βρίσκονταν πάνω στο κομοδίνο της κρεβατοκάμαρας στο Κονέκτικατ. Δεν θα μπορούσε να λείπει δικό του κείμενο με τον συμβατικό, θα λέγαμε, τίτλο «Writing American Fiction». Υπογραφή, Φίλιπ Ροθ.

Οταν ο Τζέφρι Τρέτσιακ άνοιξε την πόρτα στο σπίτι του Φίλιπ Ροθ τον φετινό Αύγουστο στο Κονέκτικατ, περίπου τρεις μήνες μετά τον θάνατο του σπουδαίου συγγραφέα, αυτό που αντίκρισε ήταν περισσότερο βιβλιοθήκη παρά σπίτι. Τα βιβλία είχαν επιβληθεί στη λιτή διακόσμηση του σπιτιού και ενώ ήταν «παντού» στους χώρους, ωστόσο ήταν άριστα οργανωμένα, όπως μας περιγράφει ο διευθυντής της Δημόσιας Βιβλιοθήκης του Νιούαρκ, της μικρής πόλης του Νιου Τζέρσεϊ όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε ο Φίλιπ Ροθ. Ανάμεσα στις στοίβες ο κ. Τρέτσιακ και οι συνεργάτες του βρήκαν και μυθιστορήματα που ο Ροθ είχε δωρίσει στους γονείς του με προσωπικές αφιερώσεις και μετά τον θάνατό τους γύρισαν στον αποστολέα τους. Τώρα, με τον θάνατο του Φίλιπ Ροθ και έπειτα από επιθυμία του, η προσωπική του συλλογή, περίπου 7.000 τίτλοι βιβλίων, θα καταλήξουν στη βιβλιοθήκη του Νιούαρκ, το δεύτερο σπίτι του μεγάλου συγγραφέα που ήταν «παρών» στη ζωή και στα βιβλία του.

Το εσωτερικό της βιβλιοθήκης ακολουθεί ένα αναγεννησιακό στυλ που είναι εμπνευσμένο από το Παλάτσο Στρότσι του 15ου αιώνα στη Φλωρεντία.

H ταξινόμηση
«Τα βιβλία σε κάθε δωμάτιο ήταν ταξινομημένα αλφαβητικά. Το γράμμα “Α” ξεκινούσε σε ένα δωμάτιο και πήγαινε π.χ. μέχρι το “Ε” και μετά η ταξινόμηση συνεχιζόταν στα άλλα δωμάτια», λέει ο κ. Τρέτσιακ, «αλλά είχε όμως ξεχωρίσει και βιβλία ανάλογα με τη θεματική τους, όπως για το μπέιζμπολ ή τον ιουδαϊσμό, για θέματα που ερευνούσε καθώς έγραφε». Είναι από τα δύσκολα, ίσως και άχαρα, καθήκοντα των βιβλιοθηκονόμων, η αναγκαστική «εισβολή» σε αυτό που ήταν κάποτε η καθημερινότητα ενός ζωντανού ανθρώπου. Μια πρώτη καταγραφή των βιβλίων στο σπίτι του Κονέκτικατ και στο διαμέρισμα του Ροθ στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης ήταν απαραίτητη για να έχει η ομάδα του Νιούαρκ μια εικόνα του υλικού που θα κληθεί να διαχειριστεί.
Μαζί με τα βιβλία θα μεταφερθούν και ορισμένα προσωπικά αντικείμενα και έπιπλα του συγγραφέα, όπως το ειδικά σχεδιασμένο γραφείο του για να εργάζεται σχεδόν όρθιος λόγω ενός προβλήματος στη μέση που τον ταλαιπωρούσε, ένα μακρύ ξύλινο τραπέζι και μερικά ακόμη έπιπλα που θα τοποθετηθούν στην ειδική αίθουσα της βιβλιοθήκης. Την ημέρα της επίσκεψης στο Κονέκτικατ επάνω στο γραφείο του ήταν ένα ποστ ιτ με τον κωδικό του υπολογιστή, φάκελοι ταχυδρομείου, βιβλία που περίμεναν την κριτική του, ένα χαρτάκι με το τηλέφωνο της Βιβλιοθήκης του Νιούαρκ, οι παντόφλες του δίπλα στο κρεβάτι, ένας λογαριασμός ηλεκτρικού ρεύματος ανάμεσα στις σελίδες ενός βιβλίου.
Οι βιβλιοθηκάριοι άνοιξαν τις ντουλάπες του σπιτιού για να καταγράψουν τυχόν βιβλία και βρήκαν τα πουκάμισα, τα παντελόνια και τα πουλόβερ του Ροθ άψογα τακτοποιημένα. Μέχρι και τα ζευγάρια των παπουτσιών είχαν όλα τους από ένα καλαπόδι για να διατηρούνται φροντισμένα. «Ηταν πολύ σχολαστικός, είχε εμμονή με τη νοικοκυροσύνη», παρατηρεί ο κ. Τρέτσιακ και η εικόνα του σπιτιού που μας περιγράφει αντανακλά τη ζωή ενός ασκητή.
«Ζούσε σπαρτιατικά. Το σπίτι ήταν πολύ απλό, η διακόσμηση ήταν ελάχιστη, είχε μια κορνίζα με τον χάρτη του Νιούαρκ, τα βραβεία του, μερικές φωτογραφίες με φίλους και οικογένεια. Τα υπνοδωμάτια είχαν ένα απλό κρεβάτι, ένα κομοδίνο με μια απλή λάμπα και μια ντουλάπα. Τίποτα φανταχτερό. Στο σπίτι θα μπορούσε να ζει ο καθένας».
Το «Swing City»

Το κτίριο της Δημόσιας Βιβλιοθήκης θεμελιώθηκε το 1899 και είναι από εκείνα που έμειναν αναλλοίωτα στον χρόνο.

Ανάμεσα στα βιβλία που βρήκαν σε όλους τους χώρους, ακόμα και στο μπάνιο, ήταν και ένα βιβλίο για τη νυχτερινή ζωή του Νιούαρκ από το 1925 έως το 1950, το «Swing City» της Μπάρμπαρα Κάκλα. Το ενδιαφέρον με αυτό το βιβλίο είναι ότι ανήκει στη βιβλιοθήκη και ο Φίλιπ Ροθ το δανείστηκε κάποτε και δεν το επέστρεψε ποτέ. Με έναν τρόπο, η βιβλιοθήκη δεν έφυγε ποτέ μέσα από τον συγγραφέα, αλλά ούτε και εκείνος αποχωρίστηκε στην πραγματικότητα το επιβλητικό κτίριο της οδού Ουάσιγκτον.
Πριν από δύο χρόνια το Νιούαρκ γιόρτασε τα 350 χρόνια από την ίδρυσή του. Ενας από τους δρόμους που οδηγούν από τη Νέα Υόρκη στο Νιούαρκ περνάει μπροστά από τα παλιά εργοστάσια και τις βιοτεχνίες της κωμόπολης που ήκμασε τον 19ο και 20ο αιώνα ως ένα από τα μεγαλύτερα εμπορικά κέντρα της Αμερικής. Πρόκειται για την παλαιότερη ευρωπαϊκή πόλη των ΗΠΑ με πρώτους κατοίκους Αγγλους πουριτανούς του 17ου αιώνα και αργότερα μετανάστες Γερμανούς, Ιταλούς, Ιρλανδούς και φυσικά Ελληνες, όπως διαβάζω στον τόμο «Knowing Newark» του Τσαρλς Κάμινγκς, επιστήθιου φίλου του Φίλιπ Ροθ, που μου δίνει ο Τζέφρι Τρέτσιακ καθώς με υποδέχεται στη Βιβλιοθήκη του Νιούαρκ.
Η υποβάθμιση της πόλης που ξεκίνησε το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα κορυφώθηκε με τις ταραχές του 1967 που ξέσπασαν στο Νιούαρκ και σε όλη την Αμερική για το μεγάλο θέμα των φυλετικών διακρίσεων, γεγονότα που εμφανίστηκαν στα βιβλία σπουδαίων Αμερικανών λογοτεχνών και βέβαια στου Ροθ.

Στη φωτογραφία διακρίνεται η αίθουσα της βιβλιοθήκης που θα ανακαινιστεί μέσα στα επόμενα τρία χρόνια για να φιλοξενήσει τα βιβλία του Φίλιπ Ροθ.

Δεν θα μπουν σε γυάλα, επισκέπτες και μελετητές θα μπορούν να τα περιεργάζονται
Σήμερα το Νιούαρκ θυμίζει ελάχιστα τη ζωντανή εμπορική πόλη του ’50. Το κτίριο της Δημόσιας Βιβλιοθήκης θεμελιώθηκε το 1899 και είναι από εκείνα που έμειναν αναλλοίωτα στον χρόνο. Περνώντας τη βαριά πόρτα της εισόδου το εσωτερικό του ακολουθεί το αρχιτεκτονικό αναγεννησιακό στυλ του οικοδομήματος, που είναι εμπνευσμένο από το Παλάτσο Στρότσι του 15ου αιώνα στη Φλωρεντία.
Οι τέσσερις όροφοι αναπτύσσονται γύρω από ένα αίθριο και με τον διευθυντή της βιβλιοθήκης ανεβαίνουμε στον 2ο όροφο, όπου θα διαμορφωθεί η ειδική αίθουσα. «Ο Ροθ δεν ήθελε να γίνει ένα μουσείο και γι’ αυτό οι επισκέπτες και οι ερευνητές θα έχουν τη δυνατότητα να περιεργάζονται τα βιβλία που διάβαζε, θα γίνονται εργαστήρια για νέους συγγραφείς και η συλλογή θα παρουσιάζεται με τη δική του ταξινόμηση», σημειώνει ο κ. Τρέτσιακ.
Ενα στοιχείο που ιντριγκάρει είναι οι σημειώσεις του Ροθ στα περιθώρια των σελίδων, τα μεγάλα «Οχι» που έγραφε σε ορισμένα χωρία και οι σκέψεις του που θα είναι προσβάσιμες στους μελετητές του έργου του. Για να μπούμε στην αίθουσα περνάμε πίσω από τα ράφια της βιβλιοθήκης, από μια πόρτα που συνδέει δύο δωμάτια, καθώς ο χώρος χρησιμοποιείται σήμερα για αποθήκευση βιβλίων. Η αποκατάστασή του βρίσκεται στη φάση του σχεδιασμού και όλο το έργο αναμένεται να ολοκληρωθεί μέσα στα επόμενα τρία χρόνια, ενώ όλο το πρότζεκτ έχει τη φροντίδα περίπου 15 διαφορετικών φορέων από το Νιούαρκ, το Νιου Τζέρσι και τη Νέα Υόρκη. Παράλληλα, η βιβλιοθήκη τρέχει και ένα πρόγραμμα συνολικής ανακαίνισης ύψους 20 εκατομμυρίων δολαρίων.

Εξώφυλλα βιβλίων του Ροθ από έκθεση που πραγματοποιήθηκε το 2013.

Ωστόσο, η κληρονομιά του Φίλιπ Ροθ είναι το πιο αναγνωρίσιμο έργο της βιβλιοθήκης, παραδέχεται ο κ. Τρέτσιακ. «Πιστεύουμε ότι η αίθουσα θα προσελκύσει επισκέπτες από όλο τον κόσμο και θα κάνει το Νιούαρκ έναν λογοτεχνικό προορισμό».
To 2016 η βιβλιοθήκη θεσμοθέτησε μια ετήσια διάλεξη προς τιμήν του Φίλιπ Ροθ που ξεκίνησε με τη Ζάντι Σμιθ, ενώ πέρυσι για τον συγγραφέα μίλησε ο Σάλμαν Ρούσντι. Το 2019 θα είναι η πρώτη φορά που η διάλεξη θα γίνει χωρίς αυτόν. Τα βιβλία καθόρισαν τον Φίλιπ Ροθ και τον προσδιόρισαν στις ψυχές και τις συνειδήσεις των ανά τον κόσμο αναγνωστών του. Για τα βιβλία του αναγνωρίστηκε, βραβεύθηκε, συζητήθηκε και αμφισβητήθηκε. Οι περισσότεροι τον γνωρίζουν μέσα από τις σελίδες του «Αντίο Κολόμπους», το «Σύνδρομο Πορτνόι», τον αναγνωρίζουν στην«Τριλογία του Ζούκερμαν» ή ακόμα και στο «Θέατρο του Σάμπαθ». Υπάρχουν ωστόσο πράγματα που δεν γνωρίζουμε γι’ αυτόν και δεν είναι βέβαιο ότι θα τα μάθουμε όλα.
Για παράδειγμα, οι προσεκτικοί παρατηρητές του έργου του θα πουν ότι ο Ροθ δεν είχε πολλές μουσικές αναφορές στα βιβλία του και ίσως η μουσική να μην ήταν πολύ στη ζωή του. Πριν φύγω ο Τζέφρι Τρέτσιακ μου είπε ότι στο σπίτι του ανακάλυψαν μια αρκετά σημαντική μουσική συλλογή. Τι κρίμα, όμως, που δεν θα την πάρει η βιβλιοθήκη.

ΠΗΓΗ: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 10.12.2018