•    

   

   

   

   

  Ο οικοδόμος που κατέκτησε το Χάρβαρντ  

Βένα Γεωργακοπούλου 

Πέθανε στα 84 χρόνια του ο συγγραφέας των μυθιστορημάτων «Τα ηρωικά χρόνια» και «Οταν τραγουδούσαν τα δέντρα», που -γραμμένα στα αγγλικά- τη δεκαετία του '70 μίλησαν στο παγκόσμιο κοινό για την Κατοχή και τον Εμφύλιο. Διετέλεσε διευθυντής βιβλιοθηκών στο περίφημο αμερικανικό Πανεπιστήμιο και διέπρεψε ως δάσκαλος γραφής στις ΗΠΑ και στην Ελλάδα

«Στη θετή του γλώσσα», την αγγλική, «ενηλικιώθηκε σαν συγγραφέας» ο Στρατής Χαβιαράς τη δεκαετία του '70, όπως έγραφε ο ίδιος πριν από τρία χρόνια στη στήλη «Βιβλία στο προσκέφαλο» της «Εφ.Συν.» Τα δύο μυθιστορήματά του για την Κατοχή και τον Εμφύλιο, που τον καθιέρωσαν στην Αμερική αλλά και σε όλο τον κόσμο, «Οταν τραγουδούσαν τα δέντρα» και «Τα ηρωικά χρόνια», στα αγγλικά τα έγραψε. Και στην Αμερική διέπρεψε επί σαράντα τόσα χρόνια, κυρίως στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, στα «θρανία», τις Βιβλιοθήκες και τις εκδόσεις του.

Η ελληνική λογοτεχνία αποχαιρετά, όμως, στο πρόσωπό του έναν σπουδαίο άνθρωπο, ποιητή, πεζογράφο, μεταφραστή και δάσκαλο της γραφής, που «υπηρέτησε τη λογοτεχνία όλη του τη ζωή με πάθος» από διάφορες θέσεις, τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, όπως τόνισε σε χθεσινή ανακοίνωσή της η Εταιρεία Συγγραφέων, της οποίας διετέλεσε αντιπρόεδρος. Ο Στρατής Χαβιαράς πέθανε σε ηλικία 84 χρόνων. Η κηδεία του θα γίνει, σύμφωνα με την επιθυμία του, στη γενέτειρά του, Νέα Κίο της Αργολίδας.

Εκεί μεγάλωσε, με τη δασκάλα του, όπως έγραφε, να τον θεωρεί «καθυστερημένο», ενώ αυτός έπασχε από σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής και δυσαναγνωσίας, και εκεί πρωτοανακάλυψε την τέχνη του γραπτού λόγου, είτε από τις θείες του που διάβαζαν μυθιστορήματα σε συνέχειες στο «Ρομάντσο» και τον «Θησαυρό», είτε με τα φτηνά βιβλία που άρχισε με μανία να αγοράζει όταν στα 13 του χρόνια έπιασε δουλειά στην οικοδομή. Πάνω από είκοσι χρόνια δούλευε σε σκληρές δουλειές (από τα εργοτάξια του Αχελώου μέχρι την Ιθάκη που ξαναχτιζόταν μετά τους σεισμούς) και ξεκοκάλιζε βιβλία. Και έγραφε. Ποίηση. Σ' αυτήν χρωστάει την ανατροπή της ζωής του. Ο Κίμων Φράιερ, ο διακεκριμένος φιλόλογος και μεταφραστής, τον ξεχώρισε, αναγνώρισε το ταλέντο του και το 1967 τον προσκάλεσε στην Αμερική να γίνει βοηθός του.

Ο -μετανάστης πια- Χαβιαράς δίπλα στον Φράιερ έμαθε πολλά, «παρά την προβληματική προσωπικότητά του», όπως πάλι ο ίδιος έγραφε στην «Εφ.Συν.». Βοηθώντας τον στη μετάφραση της «Οδύσσειας» και της «Ασκητικής» του Καζαντζάκη στα αγγλικά, έμαθε συγχρόνως να διαβάζει βαθιά ένα κείμενο αλλά και την ίδια την αγγλική γλώσσα και κατ' επέκταση την αγγλόφωνη, αλλά και διεθνή ποίηση και πεζογραφία. Εκανε και σπουδές (Μηχανολογικό Σχέδιο), πήρε και Master in Fine Arts, αλλά κυρίως κάποιες από τις 100 «αχανείς βιβλιοθήκες του Χάρβαρντ» διαμόρφωσαν την τέχνη του, μέχρι που κάποια στιγμή έγιναν και δική του υπόθεση. Από το 1974 ανέλαβε τη διεύθυνση δύο από αυτές, της Βιβλιοθήκης Σύγχρονης Ποίησης και της Βιβλιοθήκης Farnsworth. Στο περίφημο Πανεπιστήμιο, στα καλοκαιρινά προγράμματα του οποίου είχε παρακολουθήσει μαθήματα Λογοτεχνίας, Ιστορίας και Ανθρωπολογίας, δίδαξε και ο ίδιος, διοργάνωσε ομιλίες και ποιητικές αναγνώσεις, ενώ ίδρυσε και επιμελήθηκε περίφημες περιοδικές εκδόσεις, όπως τις Harvard Review, Arion's Dolphin και Erato.

Τα δύο πρώτα δικά του μυθιστορήματα, γραμμένα στα αγγλικά, έγιναν δεκτά με ενθουσιασμό από την κριτική. Είχαν και τα δύο ελληνικά θέματα, την Κατοχή και τον Εμφύλιο, με ήρωες παιδιά, και ήταν γραμμένα, όπως σημειώνει ο Μισέλ Φάις, «με στιβαρή πρόζα, όπου η ιστορική μέριμνα και η συλλογική περιπέτεια συναντούσαν την ενδοσκόπηση και τη γλωσσική ανησυχία». Το «Οταν τραγουδούσαν τα δέντρα» έφτασε στη βραχεία λίστα του National Books Award και μεταφράστηκε, όπως και τα «Ηρωικά χρόνια», σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες και στη Λατινική Αμερική. Η αμερικανική, η ευρωπαϊκή και η ισπανόφωνη λογοτεχνία ήταν, άλλωστε, όπως έλεγε στην «Εφ.Συν.», αυτές που του χάρισαν την τεχνική του. Δάσκαλοί του πολλοί, από τον Μπέκετ, τον Σελίν, τον Ντοστογιέφσκι και τον Τσέχοφ μέχρι τους Λιόσα, Σάμπατο, Φουέντες και Μάρκες.

Η ζωή του στην Αμερική τού πρόσφερε την ευκαιρία να γνωρίσει μεγάλες μορφές της τέχνης: τον Ουίλιαμ Φόκνερ, του οποίου η «Βοή και η αντάρα» τον είχε συγκλονίσει, τον Αρθουρ Μίλερ με τη Μέριλιν Μονρόε, τον Τενεσί Γουίλιαμς. Αλλά και να συνεργαστεί, παίρνοντας στα χέρια του κείμενά τους για το Harvard Book Review, με εξίσου θρυλικές μορφές, όπως τη Γιουντόρα Γουέλτι.

Η φήμη του Στρατή Χαβιαρά στην Ελλάδα ήταν μεγάλη. Οταν επέστρεψε πριν από περίπου είκοσι χρόνια, μετέφερε όλη την εμπειρία και το ταλέντο του στη διδαχή και καθόρισε με τα μαθήματά του δημιουργικής γραφής τόσο στο ΕΚΕΜΕΛ, όσο και στο ΕΚΕΒΙ και στο Κέντρο Ελληνικών Σπουδών Ελλάδος του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, στο Ναύπλιο, γενιές νέων σπουδαστών και λογοτεχνών. Παράλληλα έγραφε (δημοσιεύτηκαν τα βιβλία «Πορφυρό και μαύρο νήμα» και «Αχνα» από τον Κέδρο, αλλά και ποιήματα στο περιοδικό «Τα Ποιητικά»), ενώ ήταν και μέλος της συντονιστικής επιτροπής του ηλεκτρονικού περιοδικού «Ο αναγνώστης».

Σε συλλυπητήριο μήνυμά της η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη αναφέρει τον Στρατή Χαβιαρά ως «πάντα αισιόδοξο, άνθρωπο των υπερβάσεων και των ανατροπών» και κάνει ειδική μνεία στα βιβλία του και τη διδακτική προσφορά του.