Η κρίση στις ΗΠΑ

Στέφανος Κωνσταντινίδης

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Αυτά που συμβαίνουν στις ΗΠΑ με αφορμή τη δολοφονία του Αφροαμερικανού Τζορτζ Φλόιντ είναι η κορυφή του παγόβουνου. Eξηγούνται βέβαια από την κουλτούρα ρατσισμού που είναι διάχυτη σε αυτή τη χώρα, ακόμη και στους θεσμούς της, εξηγούνται από έναν ρατσισμό που έχει και μια κοινωνική διάσταση, αλλά η εξήγηση αυτή δεν αρκεί σήμερα. Το πιο ουσιαστικό πρόβλημα της χώρας είναι αυτό της κρίσης ταυτότητας. Η Αυτοκρατορία κλονίζεται επειδή απειλείται η εξουσία της κυρίαρχης ομάδας των WASP-White Anglo-Saxon Protestant. Πρόκειται για το μπλοκ εξουσίας που πάντα κυριαρχούσε στις ΗΠΑ. Και που κατάφερνε, είτε να ενσωματώνει, είτε να καθυποτάσσει μέρος τουλάχιστον των κοινωνικών και εθνοτικών δυνάμεων της περιφέρειας για να συντηρεί τη δική του εξουσία. Αυτή η δυναμική φαίνεται να χάνεται με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Οι δυνάμεις της περιφέρειας και κυρίως οι Ισπανόφωνοι και οι Αφροαμερικανοί απειλούν την εξουσία των WASP. Η άνοδος του Τραμπ με τη ριζοσπαστικοποίηση των πιο ακροδεξιών στοιχείων της αμερικανικής κοινωνίας είναι η έκφραση αυτής της αγωνίας των WASP. Η κατάσταση θυμίζει λίγο τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και την εποχή της αγωνίας της από τις "βαρβαρικές" επιδρομές. Μόνο που στην περίπτωση των ΗΠΑ ο "εχθρός" είναι εντός των τειχών. Αυτό δεν σημαίνει κατ΄ανάγκη  διάλυση της Αυτοκρατορίας. Σημαίνει όμως ότι αργά ή γρήγορα θα υπάρξει ανακατανομή της εξουσίας και ότι το μονοπώλιο άσκησης της από τους WASP πλησιάζει προς το τέλος του. Κανένας Τραμπ με την όποια στήριξη ακροδεξιών στοιχείων δεν μπορεί να τη διασώσει. Έστω και αν ακόμη κερδίσει και αυτές τις εκλογές.

Οι ΗΠΑ δεν είναι έθνος με την κοινωνιολογική-εθνοτική έννοια που προσδιορίζεται το έθνος στην Ευρώπη, αλλά και αλλού. Ο αγγλικός όρος nation που χρησιμοποιείται για τις ΗΠΑ έχει περισσότερο την έννοια της κοινής πολιτικής κοινότητας, του κοινού πολιτικού κράτους. Για civil nation μιλούν οι ίδιοι οι Αμερικανοί. Η χώρα αποτελείται από δεκάδες εθνοτικές ομάδες που η πολιτική της αφομοίωσης απέτυχε να εξαφανίσει. Ακόμη και η ενσωμάτωση της δεύτερης και των επόμενων γενεών δεν καταφέρνει να εξαφανίσει την εθνοτική ταυτότητα, είτε επειδή οι εθνικές κοινότητες ενισχύονται από νέους μετανάστες, είτε λόγω της ύπαρξης ενός συστημικού ρατσισμού. Στην περίπτωση δε των Ισπανόφωνων, φοβικές φωνές κάποιων κοινωνιολόγων, δημογράφων και πολιτικών αναλυτών έκαναν λόγο για «ισπανοποίηση» μέσα σε μισό αιώνα, ειδικά της Καλιφόρνιας και της Φλόριδας. Αυτές οι φοβικές φωνές έφεραν τον Τραμπ στην εξουσία και είναι αυτός ο λόγος που θέλει να χτίσει το περίφημο τείχος για να ανακόψει τη μετανάστευση.

Το βαθύτερο πρόβλημα βέβαια αφορά τον αποκλεισμό των ομάδων αυτών από την εξουσία. Αυτό έχει και την κοινωνική του διάσταση αφού είναι στους Αφροαμερικανούς και τους Ισπανόφωνους που συναντιούνται οι μεγαλύτερες ανισότητες και οι μεγαλύτερες νησίδες φτώχειας και αποκλεισμού. Ακόμη και με τον κορωνοϊό  είναι στις ομάδες αυτές που υπήρξαν αναλογικά τα περισσότερα θύματα. Αναλογικά το ποσοστό θανάτων σε αυτές τις κοινότητες είναι γύρω στο 10% μεγαλύτερο του γενικού  ποσοστού. Υπάρχουν και ακραίες περιπτώσεις όπως αυτή του Μίτσιγκαν: το 40% των θυμάτων του κορωνοϊού είναι Αφροαμερικανοί αν και αποτελούν μόλις το 14,1% του πληθυσμού. Το 23% των Αφροαμερικανών  βρίσκεται επίσημα σε κατάσταση φτώχειας και  οι άστεγοι είναι διπλάσιοι απ΄ ό,τι στις άλλες ομάδες του πληθυσμού. Οι μαύροι άνδρες αποτελούν το 13% του πληθυσμού, αλλά το 33% του πληθυσμού των φυλακών. Βρίσκονται πολύ περισσότεροι στις φυλακές απ΄ ό,τι σε Κολέγια. Tο μέσο ετήσιο εισόδημα σε ένα μαύρο νοικοκυριό είναι 35.481 δολάρια, όταν ο εθνικός μέσος όρος είναι 53.657 δολάρια. Ενας μαύρος βγάζει την εβδομάδα 652 δολάρια, όταν όλοι οι άλλοι κερδίζουν 889. 

Βεβαίως  η υποχώρηση παραδοσιακών τομέων της οικονομίας δημιουργεί πρόβλημα φτώχειας και ανεργίας και στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα των λευκών με αποτέλεσμα να νιώθουν ότι απειλούνται από τους νέους μετανάστες. Αυτό είναι που εκμεταλλεύονται ακροδεξιές ομάδες, με θρησκευτικό υπόστρωμα τις περισσότερες φορές -περίπτωση ισχυρών ομάδων ευαγγελιστών- στις οποίες στηρίχτηκε και στηρίζεται ο Τραμπ.

Η αμερικανική κοινωνία είναι κατατεμαχισμένη και οι WASP αδυνατούν να ελέγξουν πλέον την κατάσταση. Βεβαίως υπάρχει πάντα ο ενωτικός ιστός της αγγλοσαξονικής κουλτούρας, όπως και αυτός του κοινού «πολιτικού έθνους» αλλά δεν αρκούν όταν κυριαρχούν οι ανισότητες, όταν κυριαρχεί η φτώχεια και η ανεργία. Είναι όμως αυτός ο ιστός που θα μπορούσε να διασώσει την Αυτοκρατορία, με τίμημα πάντως την ανακατανομή της εξουσίας και μια διαφορετική κοινωνική πολιτική.

*Πανεπιστημιακός, διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Ερευνών Καναδά-ΚΕΕΚ, συγγραφέας της μυθιστορηματικής τριλογίας ΝΟΜΑΔΑΣ, Αθήνα, Εκδόσεις Βακχικόν, 2017-2019
 

stephanos.constantinides@gmail.com

  Στέφανος Κωνσταντινίδης