Η Τουρκία, ο κόσμος και εμείς

      

Του Στέφανου Κωνσταντινίδη*

                  
Μετά το δημοψήφισμα η Τουρκία εισέρχεται σε μια νέα εποχή, διχασμένη γεωγραφικά, κοινωνικά και εθνοτικά. Η χώρα είναι ουσιαστικά τριχοτομημένη σε γεωγραφικό, κοινωνικό και εθνοτικό επίπεδο. Η αστική Τουρκία, Κωνσταντινούπολη, Άγκυρα, Σμύρνη, ψήφισε ΟΧΙ. Το ίδιο τα Μικρασιατικά παράλια, η Θράκη και οι κουρδικές περιοχές. Οι εργατικές συνοικίες στις μεγάλες πόλεις ψήφισαν ΟΧΙ. Τελικά ο Ερντογάν επικράτησε οριακά με τις ψήφους κυρίως της Ανατολίας και των πιο συντηρητικών στρωμάτων.  Χωρίς την τρομοκρατία  και τη νοθεία θα είχε χάσει το στοίχημα του. Η κρίση και η αστάθεια θα βαθαίνει  όσο θα περνά ο καιρός και θα αμφισβητείται η νομιμότητα του νέου αυταρχικού  καθεστώτος που εγκαθιδρύεται.  Κάποιοι μιλούν ήδη για πιθανότητα εμφυλίου πολέμου στην Τουρκία. Δεν νομίζω να υπάρχει τέτοιο ενδεχόμενο. Οι αντιπολιτευόμενοι τον Ερντογάν είναι διαιρεμένοι. Η μόνη δύναμη που θα μπορούσε να  ανατρέψει τη νέα κατάσταση πραγμάτων  παραμένει ο στρατός, παρά τον ευνουχισμό του.

Σε κάθε περίπτωση το μέλλον της δημοκρατίας στην Τουρκία διαγράφεται ζοφερό. Οι διώξεις και οι φυλακίσεις των αντιφρονούντων θα συνεχιστούν στους ίδιους ρυθμούς. Ο πόλεμος εναντίον των Κούρδων θα ενταθεί και το θέμα της ενότητας της χώρας θα είναι ένα από τα δύσκολα θέματα που θα έχει να διαχειριστεί ο Ερντογάν. Πολλά θα κριθούν επίσης από την κατάσταση της οικονομίας της χώρας η οποία τον τελευταίο καιρό αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα.

Οι σχέσεις της χώρας με τον υπόλοιπο κόσμο θα παραμείνουν επίσης προβληματικές. Έχει πρώτα να αντιμετωπίσει το κουρδικό πρόβλημα με τις νέες διαστάσεις που πρισλαμβάνει στη Συρία και όπου εδραιώνεται η κουρδική αυτονομία. Πιθανες είναι επίσης οι εξελίξεις στο Βόρειο Ιράκ, όπου οι Κούρδοι θα μπορούσαν να κάνουν βήματα προς τν ανεξαρτησία. Εκτός των Κούρδων, δύσκολες παραμένουν και οι σχέσεις με το Ιράν και με ορισμένες αραβικές χώρες, ενώ και με το Ισραήλ οι σχέσεις παραμένουν παγοποιημένες. Ένταση επικρατεί και θα συνεχιστεί και στο μέλλον και στις ευρωτουρκικές σχέσεις. Εντούτοις παρά την αντιευρωπαϊκή ρητορική  του, ο Ερντογάν έχει ανάγκη την Ευρώπη. Γι΄αυτό δεν πρόκειται να εγκαταλείψει τον προθάλαμο της. Η τουρκική οικονομία είναι εν πολλοίς εξαρτημένη από την Ευρώπη και εναλλακτικές προοπτικές απεξάρτησης της δεν διαγράφονται. Λόγω και των ευρωπαϊκών συμφερόντων στην Τουρκία, οικονομικών και γεωπολιτικών, η συνεργασία των δύο πλευρών θα συνεχιστεί, έστω και αν θα συνεχίζονται και οι αντιπαραθέσεις ανάμεσα τους, περισσότερο για εσωτερικούς λόγους και για τις δύο πλευρές. Όσον αφορά τις σχέσεις με τις ΗΠΑ, ο Ερντογάν είναι πολύ προσεκτικός και μετά την εκλογή Τραμπ έχει σταματήσει η αντιαμερικανική ρητορική. Οι σχέσεις όμως ανάμεσα στις δύο χώρες  παραμένουν δύσκολες, λόγω της αμερικανικής στήριξης στους Κούρδους της Συρίας. Όσον αφορά τις ρωσοτουρκικές σχέσεις επικρατεί καχυποψία και από τις δύο πλευρές αλλά τα κοινά συμφέροντα επιβάλλουν την διατήρηση τους σε ένα υποφερτό επίπεδο. Τα συμφέροντα είναι οικονομικά, ειδικά για την Άγκυρα, ενώ η Μόσχα αποβλέπει και σε μιας μορφής διάσταση  της Τουρκίας από  τους δυτικούς συμμάχους της για γεωπολιτικούς λόγους.

Με την Ελλάδα οι σχέσεις θα παραμείνουν  τεταμένες. Οι τουρκικές διεκδικήσεις στο Αιγαίο είναι μεν πάγιες, αλλά με τον Ερντογάν γίνονται ακόμη πιο δύσκολα διαχειρίσιμες επειδή στις ενέργειες του είναι απρόβλεπτος.  Υπάρχει βεβαίως και η απειλή με το προσφυγικό, αλλά δύσκολα η Άγκυρα θα βάλει σε εφαρμογή τις απειλές της και θα διακινδυνεύσει τον πακτωλό που παίρνει από τις Βρυξέλλες, όχι μόνο για τη διαμονή των προσφύγων στο έδαφος της, αλλά και στο πλαίσιο μιας σειράς άλλων ευρωπαϊκών προγραμμάτων. Ένα θερμό επεισόδιο δεν θα πρέπει να αποκλειστεί κάποια στιγμή στο Αιγαίο  και γι΄αυτό το ελληνικό κατεστημένο θα πρέπει να είναι προετοιμασμένο. Μέχρι το 2020 που ο Ερντογάν θα θέσει σε εφαρμογή την πολιτική και συνταγματική μετάλλαξη της Τουρκίας, θα παραμένει, για εσωτερικούς λόγους, απρόβλεπτος απέναντι στην Ελλάδα, αλλά μάλλον περισσότερο συγκρουσιακός.

Στο Κυπριακό, για τους ίδιους λόγους, όχι μόνο δεν πρόκειται να κάνει υποχωρήσεις, αλλά μάλλον θα υπαναχωρεί και από τα συμφωνηθέντα και θα εγείρει νέα θέματα. Θα παραμείνει δε προκλητικός και θα απειλεί με θερμό επεισόδιο στο θέμα του φυσικού αερίου. Τις απειλές του όμως αυτές θα τις θέσει σε εφαρμογή μόνο με την ανοχή των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ. Ο κίνδυνος βεβαίως βρίσκεται στις πιέσεις που θα δεχτεί η Λευκωσία για νέες υποχωρήσεις.  Και στο γεγονός  ότι οι αντιστάσεις της είναι από μειωμένες έως ανύπαρκτες. Για παράδειγμα, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, το θέμα των τεσσάρων ελευθεριών των Τούρκων πολιτών είναι πια στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Κι όταν ο  Έλληνας ΥΠΕΞ επέκρινε τον Άϊντα γιατί πήγε να το διαπραγματευτεί με τις Βρυξέλλες το θέμα αυτό, η Λευκωσία, σε κατ΄ιδίαν επαφές με διπλωματικούς κύκλους δεν φάνηκε να συμμερίζεται την άποψη Κοτζιά.

Εν κατακλείδι, επίδειξη ισχύος στην Κύπρο και το Αιγαίο εξυπηρετεί τόσο τους μακροπρόθεσμους στόχους και σχεδιασμούς της τουρκικής επεκτατικής πολιτικής, όσον και τους άμεσους στόχους του Ερντογάν για την μετάλλαξη της Τουρκίας σε μια μορφή ισλαμο-νεοοθωμανικής επικράτειας με ένα αυταρχικό καθεστώς που θα επιτρέπει τις φυλακίσεις βουλευτών, αρχηγών κομμάτων, δημοσιογράφων, διανοουμένων αλλά και απλών πολιτών που θα τολμούν να ασκούν κριτική στα έργα της μεγαλοπρέπειας του. Για την Κύπρο, σε κάθε περίπτωση, δεν υπάρχει σωτηρία όσο θα συνεχίζεται η πολιτική της πεπατημένης, των φοβικών συνδρόμων και των ψευδαισθήσεων των οπαδών της όποιας λύσης, πάντοτε σε   αναμονή του «καλού», του «διαλλακτικού» Ερντογάν...

*Πανεπιστημιακός, διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Ερευνών Καναδά-ΚΕΕΚ

 και μέχρι πρόσφατα  επιστημονικός συνεργάτης του ΕΔΙΑΜΜΕ στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.

* .E-mail   stephanos.constantinides@gmail.com

ΠΗΓΗ: Ο Φιλελεύθερος, 23 Απριλίου 2017