Περιμένοντας τον Ερντογάν

Στέφανος Κωνσταντινίδης

Στην αρχή σκέφτηκα να δώσω για τίτλο στο σημερινό  άρθρο μου «Περιμένοντας τον Γκοντό» από τον ομώνυμο τίτλο του περίφημου θεατρικού έργου του Μπέκετ... Ύστερα όμως σκέφτηκα πως στο έργο του Μπέκετ δεν έρχεται κανένας στο τέλος, ενώ ο Ερντογάν μάς επισκέπτεται συχνά!  Τώρα τον περιμένουμε, μετά τις εκλογές της 24ης Ιουνίου, επειδή πολλοί πιστεύουν ότι θα μας έρθει με τα νέα δώρα του...

Όλες οι ενδείξεις δείχνουν ότι μετά τις εκλογές οι σχέσεις με τις ΗΠΑ θα βελτιωθούν. Μιας μορφής ένταση ενδεχομένως θα διατηρηθεί αφού κάποια μέτωπα είτε δεν κλείνουν εύκολα, είτε γιατί συμφέρει στην Άγκυρα να παραμένουν ανοιχτά.  Όμως ούτε η  Άγκυρα έχει κανένα συμφέρον να προχωρήσει σε ρήξη με τις ΗΠΑ, ούτε και η Ουάσινγκτον να την σπρώξει προς αυτή την κατεύθυνση. Τα αμοιβαία συμφέροντα είναι πολλά και σημαντικά.

Υπάρχει μια έκθεση της αμερικανικής δεξαμενής σκέψης Center for Strategic International Studies (CSIS) με τίτλο «Restoring the Eastern Mediterranean as a U.S. Strategic Anchor» που εξηγεί πολλά πράγματα. Και μια πρώτη συμφωνία στο θέμα των Κούρδων τόσο της Συρίας όσο και αυτών του Βορείου Ιράκ έγινε στην τελευταία επίσκεψη του Τσαβούσογλου στις ΗΠΑ. Η Τουρκία χτυπά ήδη  τους Κούρδους στο Καντίλ και η συμφωνία για την κουρδική περιοχή του Μανμπίτζ στη Συρία είναι γεγονός. Πρόσφατη δήλωση του Αμερικανού βοηθού υπουργού Εξωτερικών για θέματα Ευρώπης και Ευρασίας, Γουές Μίτσελ, ανέφερε μεταξύ άλλων για την Τουρκία: «Μόνιμη ρήξη σε αυτή τη σχέση θα προκαλούσε ζημιά σε βάθος πολλών γενεών για την εθνική ασφάλεια των ΗΠΑ. Σε μακροπρόθεσμη βάση», σημείωσε ο Μίτσελ, «η Τουρκία είναι η μόνη χώρα στην περιοχή που διαθέτει το ειδικό βάρος να εξισορροπήσει το Ιράν!» Περαιτέρω ο Μίτσελ είπε για την Τουρκία: «Ως σύμμαχος στο ΝΑΤΟ, έχει νομιμοποιημένες ανησυχίες σε θέματα ασφαλείας που πρέπει να τη βοηθήσουμε να αντιμετωπίσει».Υπάρχουν διεργασίες, επαφές και συζητήσεις ανάμεσα στις δύο πλευρές.  Οι Αμερικανοί θέλουν να χρησιμοποιήσουν την Τουρκία ως αντίβαρο του Ιράν στη Συρία αλλά και στην ευρύτερη περιοχή. Ακόμη και το Ισραήλ προτιμά την τουρκική παρουσία στη Συρία, λιγότερον επικίνδυνη για την ασφάλειά του από την αντίστοιχη ιρανική που επεκτείνεται στον Λίβανο με τη Χεζμπολάχ να βρίσκεται στα σύνορά του. Άλλωστε αν οι Αμερικανοί ήθελαν τη ρήξη με την Τουρκία δεν θα κατάγγελλε ο Τραμπ  τη συμφωνία για την πυρηνική ενέργεια με το Ιράν. Δεν υπάρχει καμιά λογική, ούτε και στοιχειώδης αντίληψη της στρατηγικής το επιτρέπει, να βρεθεί η Ουάσινγκτον αντιμέτωπη με τις δύο πιο ισχυρές χώρες στην περιοχή μετά το Ισραήλ. Η δε Τουρκία γνωρίζει καλά ότι δεν μπορεί να ελπίζει σε ρόλο περιφερειακής δύναμης στην περιοχή χωρίς την αμερικάνικη στήριξη ή τουλάχιστον την αμερικανική ανοχή. Πέραν τούτου οι τουρκικές ελίτ, ισλαμικές ή κοσμικές, γνωρίζουν καλά ότι η σχέση με τη Ρωσία δεν στηρίζεται σε γερά θεμέλια λόγω της ύπαρξης γεωπολιτικών ανταγωνισμών ανάμεσα στις δύο χώρες και διότι οικονομικά η σχέση ανάμεσά τους παραμένει πάντα ανισομερής υπέρ της Ρωσίας.
Η αμερικάνικη προσπάθεια είναι να διατηρηθούν βεβαίως σε καλό επίπεδο και οι σχέσεις με την Ελλάδα και γι' αυτό στηρίζουν την ανάπτυξη των σχέσεων της  με το Ισραήλ. Από την άλλη οι ΗΠΑ χρειάζονται την Ελλάδα και στα Βαλκάνια και γι' αυτό την πιέζουν να κλείσει το πρόβλημα των Σκοπίων. Η Ελλάδα μετατρέπεται σταδιακά σε προκεχωρημένο αμερικανικό φυλάκιο τόσο για τα Βαλκάνια όσο και για τη Μέση Ανατολή. Με αυτή την έννοια οι Αμερικανοί έχουν συμφέρον να προστατεύσουν τη νοτιανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ και να εμποδίσουν μια ελληνοτουρκική σύρραξη, πολιτική άλλωστε που ακολουθούν διαχρονικά. Έστω και αν αυτή η πολιτική ευνόησε πάντα την Τουρκία.
Διαφορετικά τίθεται το πρόβλημα με το Κυπριακό. Είναι πολύ πιθανόν ότι δεν θα επιτρέψουν στην Τουρκία να εμποδίσει τις διάφορες εταιρείες να διεξάγουν τις έρευνές τους στην κυπριακή ΑΟΖ. Όμως το έχουν θέσει φανερά ότι όταν φτάσει η ώρα της εμπορευματοποίησης του φυσικού αερίου θα υπάρξει διαμοιρασμός με τους Τουρκοκυπρίους και δεν θα αγνοηθούν τα συμφέροντα της Άγκυρας. Με αυτή τη λογική ως πλαίσιο, η αμερικανική πολιτική στο Κυπριακό παραμένει σταθερή για μια λύση διζωνικής ομοσπονδίας στα γνωστά πλαίσια του Σχεδίου Ανάν. Άλλωστε γιατί να αλλάξει η αμερικανική πολιτική όταν δεν το ζητούν, ούτε το επιδιώκουν οι ίδιοι οι Κύπριοι; Η πολιτική τους ηγεσία δηλαδή, παρά τις άκομψες συγκυριακές πιρουέτες Αναστασιάδη και αυτές περισσότερο κομψές του υπουργού του των Εξωτερικών Νίκου Χριστοδουλίδη. Και όταν οι Αμερικανοί βλέπουν ότι την ίδια πολιτική υποστηρίζει φανατικά και το δεύτερο μεγάλο κυπριακό κόμμα, το κομμουνιστικό, υποτίθεται, ΑΚΕΛ; Θα διεκδικήσουν άλλοι για λογαριασμό μας μια αξιοπρεπή λύση που θα διασώζει την Κυπριακή Δημοκρατία και θα κατοχυρώνει τα ανθρώπινα δικαιώματα όλων των πολιτών της; Όταν μάλιστα η λύση που προωθείται  είναι αμερικανο-ΝΑΤΟϊκής κοπής που θα διασφαλίζει εκτός των τουρκικών συμφερόντων και αυτά των Βρετανών και Αμερικανών; Στο Κυπριακό δεν υπάρχει  άλλος δρόμος σωτηρίας εκτός από αυτόν που θα μας απαγκιστρώσει από τη σημερινή επικίνδυνη πορεία.
Περιμένοντας τον Ερντογάν, ας κρατήσουμε μικρό καλάθι. Και προπάντων ας προσπαθήσουμε να δούμε πως μπορούμε να επωφεληθούμε των σημερινών γεωπολιτικών ισορροπιών στην περιοχή μας με μια διαφορετική πολιτική. Ο χρόνος θα δείξει για πολλά πράγματα. Δεν είμαι σίγουρος ότι Αθήνα και Λευκωσία συμμετέχουν ενεργά στο παιχνίδι που ανακατεύει την τράπουλα στην περιοχή μας! Ειδικά η Λευκωσία με την εμμονή της σε μια λύση που θα φιλανδοποιήσει και θα προτεκτοροποιήσει την Κύπρο.

*Πανεπιστημιακός, διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Ερευνών Καναδά-ΚΕΕΚ
και μέχρι πρόσφατα επιστημονικός συνεργάτης του ΕΔΙΑΜΜΕ στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.