Κύπρος: Αυτοί που φεύγουν. Ήβη Μελεάγρου, Νίκος Μούγιαρης

Στέφανος Κωνσταντινίδης

Έφυγαν από κοντά μας την περασμένη εβδομάδα δύο άνθρωποι με μεγάλη προσφορά στην Κύπρο  και με ευρύτερη αναγνώριση  στον ευρύτερο ελληνικό χώρο.  Αναφέρομαι στη  συγγραφέα Ήβη Μελεάγρου και τον Νίκο Μούγιαρη ένα από τους πολλούς διαπρέψαντες και διαπρέποντας  στη διασπορά Κυπρίους. Λάμπρυναν και οι δύο με το πέρασμα τους τον κόσμο μας, είναι άνθρωποι που αφήνουν το έργο τους παρακαταθήκη και για μας και για τις μελλούμενες γενιές.

Η Ήβη Μελεάγρου, γεννημένη στη Λευκωσία με καταγωγή από τη Μόρφου, οικογένεια Ακρίτα, ήταν μια ξεχωριστή μορφή των Κυπριακών Γραμμάτων με ευρύτερη απήχηση στον ελληνικό χώρο. Η Μελεάγρου είναι μια από τις πιο σημαντικές μορφές της κυπριακής πεζογραφίας. Με δύο εμβληματικά μυθιστορήματα την «Ανατολική Μεσόγειο» (1969) και την «Προτελευταία Εποχή» (1981) εισάγει ουσιαστικά το μοντερνισμό στο κυπριακό μυθιστόρημα που γράφεται τον 20ο αιώνα. Όταν κυκλοφόρησε το 1969 η «Ανατολική Μεσόγειος» που αποτελεί τομή για την κυπριακή πεζογραφία, έγινε δεκτή «με υπερβολική άρνηση, με ενστάσεις και επιφυλάξεις, παρόλο που δεν έλειψαν και οι θετικές κριτικές»,σημειώνει ο Λευτέρης Παπαλεοντίου στην εισαγωγή του της επανέκδοσης του μυθιστορήματος το 2011.
Είχα μια μακρόχρονη συνεργασία με τη συγγραφέα την περίοδο της δικτατορίας στην Ελλάδα και του πραξικοπήματος και της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο. Ήταν η εποχή που μαζί με τον Χριστάκη Γεωργίου διεύθυνε το περιοδικό «Κυπριακά Χρονικά».
Στο περιοδικό αυτής της περιόδου βρίσκονται άλλωστε δημοσιευμένα ποιήματα , διηγήματα και κριτικά σημειώματα μου, αποτέλεσμα μιας γόνιμης συνεργασίας και με την ίδια καθώς και με την προοδευτική ομάδα διανοουμένων και λογοτεχνών που συγκεντρώθηκαν γύρω από αυτό. Άλλωστε η πρώτη μου ποιητική συλλογή «Επένδυση στο χρόνο ενός ονείρου και κάποιων μαρτυριών», το 1969, είναι έκδοση των «Κυπριακών Χρονικών».

Είμαι ευτυχής γιατί στην κριτική μου για την «Ανατολική Μεσόγειο» της Ήβης Μελεάγρου που δημοσιεύτηκε στα «Κυπριακά Χρονικά», τεύχος 62, Μάρτης-Απρίλης 1970, ήμουν ένας από τους λίγους κριτικούς της εποχής εκείνης που το αντιμετώπισα θετικά. Όπως σημείωσε ο Λευτέρης Παπαλεοντίου στην εισαγωγή του της επανέκδοσης του μυθιστορήματος το 2011, στην κριτική αυτή αναφέρτηκα στην εισαγωγή της μοντερνίστικης μυθιστορηματικής γραφής στην Κύπρο από την Ήβη Μελεάγρου: «Ο Στ. Κωνσταντινίδης σχολίασε ότι η Ανατολική Μεσόγειος ξεφεύγει από την ‘παραδοσιακή τεχνοτροπία, ακολουθώντας τους καινούργιους δρόμους της πεζογραφίας’· και επισήμανε ως νεότροπα χαρακτηριστικά του μυθιστορήματος την ‘εξωτερική αρρυθμία’, την ‘παράλληλη δράση των ηρώων, με εναλλασσόμενες ψυχολογικές καταστάσεις και συγκρουόμενα συναισθήματα’, τη ‘διάσπαση’ και την ‘αποσύνθεση’. Μάλιστα, υποστήριξε ότι ‘διάσπαση, αποσύνθεση και σύγχυση είναι το αποτέλεσμα της μη δικαίωσης εθνικών προσανατολισμών και εθνικών στόχων'». Κάποια στιγμή θα αναδημοσιεύσω ολόκληρη αυτή την κριτική για την "Ανατολική Μεόγειο"

Η Μελεάγρου είχε μια έντονη παρουσία σε όλα τα δρώμενα της κυπριακής κοινωνίας και πέρα από το συγγραφικό της έργο. Με κοινωνικές ευαισθησίες πήρε θέσεις για διάφορα κοινωνικά προβλήματα, στρατεύτηκε για την   προάσπιση των δικαιωμάτων της γυναίκας, συμμετείχε στους  αγώνες για τη δημοκραία και την ελευθερία στην περόδο της δικτατορίας. Μετά την τουρκική εισβολή στρατεύτηκε ενάντια στην κατοχή με πολλαπλές διαλέξεις και παρεμβάσεις τόσο στην Κύπρο όσο και στην Ελλάδα και τη διασπορά. Τη θυμάμαι στο Λονδίνο, δυναμική και αταλάντευτη να μιλά για τη βεβήλωση του ανδριάντα του Λουκή Ακρίτα στη Μόρφου. Ήταν αυτό το σπάνιο είδος για την Κύπρο του δημόσιου διανοουμένου. Είδος άλλωστε που στις μέρες μας βρίσκεται  πια σε παρακμή σε όλο τον κόσμο.

************
Γεννημένος στην Αθηαίνου, ο Νίκος Μούγιαρης έφυγε νέος στις ΗΠΑ όπου μετά τις σπουδές του αναδείκτηκε σε ένα πετυχημένο επιχειρηματία, ξεκινώντας από το τίποτε. 

Με το έργο και την παρουσία του συνεισέφερε πολλαπλά στα εθνικά θέματα και στην κοινωνία. Δεν έλειψε ποτέ από τους αγώνες για την Κύπρο και την Ελλάδα και στήριξε Οργανισμούς και Συλλόγους, με κίνητρο το ίδιο το καλό  της ελληνικής διασποράς, της Ελλάδας και της Κύπρου. Θλίψη για το θάνατο του εξλεφρασαν παράγοντες της ομογένειας καθώς και η ελληνική και η κυπριακή κυβέρνηση, όπως και συλλογικότητες και άτομα σε Κύπρο και Ελλάδα.

Για τον Νίκο Μούγιαρη ό,τι και να γράψει κανείς είναι λίγο! Πολλοί αναφέρονται, και δικαίως, στον επιτυχημένο επιχειρηματία. Αλλά ο Μούγιαρης ήταν κάτι περισσότερο: Ήταν ένας οραματιστής που δεν έμενε στα λόγια αλλά περνούσε στην πράξη. Είχε όραμα για τον ελληνισμό. Και διέθετε ηγετικές ικανότητες. Πρόσφερε με όλες του τις δυνάμεις  ό,τι μπορούσε και στην Κύπρο και στην Ελλάδα. Ηγετική φυσιογνωμία του ελληνισμού των ΗΠΑ, αφήνει ένα δυσαναπλήρωτο κενό. Ευχή το έργο του να βρει μιμητές. Ανθρώπους της πράξης με όραμα, όπως ήταν ο ίδιος.

Υ.Γ. Η Τουρκία, δια του Τσαβούσογλου, μεταθέτει τον χρόνο επανέναρξης των συνομιλιών για το Κυπριακό μετά τον Μάϊο. Όλοι αυτοί που στην ελλήνική πλευρά ήθελαν συνομιλίες χτες και επαινούσαν την Άγκυρα για την προθυμία της να συνομιλήσει κατηγορώντας τη δική μας πλευρά, θα διαμαρτυρηθούν τώρα ή δεν θα θελήσουν να στενοχωρήσουν τον Τσαβούσογλου και τον Ερντογάν; Και είναι δυνατόν μα μη το έχει πει αυτό ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών στον Άντρο Κυπριανού, τον Γ.Γ. του ΑΚΕΛ στη συνάντηση που είχε μαζί του  ή και παλιότερα στον Αναστασιάδη; Γιατί λοπόν όλο αυτό το κακής ποιότητας πολιτικό θέατρο και οι κοκορομαχίες ανάμεσα στο ΑΚΕΛ και το Προεδρικό; Για το «μάντρισμα» των ψηφοφόρων εν όψει ευροεκλογών;

*Πανεπιστημιακός, διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Ερευνών Καναδά-ΚΕΕΚ και μέχρι πρόσφατα  επιστημονικός συνεργάτης του ΕΔΙΑΜΜΕ στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.

 stephanos.constantinides@gmail.com