Λογοτεχνικοί ατζέντηδες και λογοτεχνικά πρακτορεία

Στη φωλιά του «Τσακαλιού»

ΣΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ

• 
  «Η ανάδειξη νέων συγγραφέων από την Αφρική ήταν η σημαντικότερη εξέλιξη τα τελευταία 20 χρόνια», λέει ο Aντριου Γουάιλι.

Με την άκρη του ματιού μου τον παρατηρούσα να μην κάθεται ήσυχος ούτε ένα λεπτό. Μπροστά μου, στο μικρό τραπεζάκι της Διεθνούς Εκθέσεως Βιβλίου της Φρανκφούρτης τον περασμένο Οκτώβριο, η Αννα Πατάκη και ο Τσαρλς Μπάκαν του «The Wylie Agency», του διασημότερου λογοτεχνικού πρακτορείου στον κόσμο, συζητούσαν για συγγραφείς που ίσως κυκλοφορήσουν στα ελληνικά στο κοντινό μέλλον. Ηθελα να πάρω μια μυρωδιά από αυτού του είδους τις κλειστές συναντήσεις, αλλά το βλέμμα μου ξέφευγε στον ίδιο τον λογοτεχνικό ατζέντη των μεγάλων αστέρων που τακτοποιούσε βιβλία και καταλόγους, έδινε χειραψίες συνεχώς και έτεινε το αυτί για να μάθει τι συμβαίνει στην παγκόσμια εκδοτική βιομηχανία.

«Για παράδειγμα μάθαμε τότε για την κακή κατάσταση στις μεγάλες αλυσίδες βιβλιοπωλείων της Βραζιλίας και είχαμε τη δυνατότητα να συζητήσουμε εγκαίρως τις επιπτώσεις με εκδότες και συγγραφείς στη χώρα. Δύο τέτοιες αλυσίδες χρεοκόπησαν μόλις χθες», μου λέει ο Αντριου Γουάιλι καθισμένος στο γραφείο του στην καρδιά του Μανχάταν της Νέας Υόρκης, όπου τον συναντώ λίγους μήνες μετά, μιλώντας υποθέτω για τα βιβλιοπωλεία Saraiva και Cultura που έχουν φτάσει στο χείλος της καταστροφής.
Οι αμερικανικές αλυσίδες, όπως η Barns & Noble, δεν είναι σε καλύτερη κατάσταση, μου λέει, αλλά την ίδια στιγμή «ανθίζουν» τα ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία που ανοίγουν σε γειτονιές, προσφέροντας επιλεγμένες εκδόσεις και ποιοτικές υπηρεσίες στους πελάτες τους. Αυτό είναι ενδιαφέρον να το λέει ένας από τους πιο ισχυρούς λογοτεχνικούς ατζέντηδες που εκπροσωπεί συγγραφείς, όπως τον Φίλιπ Ροθ, τον νομπελίστα Β. Σ. Νάιπολ, τον Σαλμάν Ρουσντί αλλά και νεότερους, όπως την 27χρονη Ιρλανδή Σάλι Ρούνεϊ, το νέο «αστέρι» του, όπως τη χαρακτηρίζει.
Ο Τραμπ
Στο Colombus Circle, εθελοντές των Δημοκρατικών γύριζαν γύρω από τη μικρή πλατεία, προτρέποντας τον κόσμο να ψηφίσει στις ενδιάμεσες εκλογές, διαβάτες περπατούσαν βιαστικοί με ομπρέλες, κινητό στο χέρι και μεγάλα old school ακουστικά στα αυτιά, τα κίτρινα νεοϋορκέζικα ταξί κάτω από τους ουρανοξύστες έκαναν μέχρι και το μποτιλιάρισμα να φαίνεται ελκυστική εικόνα, αλλά η βοή του δρόμου εξαφανίστηκε μόλις μπήκα στο γραφείο του Αντριου Γουάιλι με την παχιά μοκέτα και τις βιβλιοθήκες στους τοίχους. «Ψηφίσατε;». «Φυσικά», απαντάει και, όπως έγινε, δεν πίστευε ότι θα αλλάξει και πολύ η γενική εικόνα. Οπως θα περίμενε κάποιος, οι πωλήσεις στα μυθιστορήματα έχουν πέσει, σε σχέση με τα δοκιμιακά έργα, σε μια προσπάθεια, μου λέει, να κατανοήσει ο κόσμος την ανάδειξη του Ντόναλντ Τραμπ στην εξουσία. «Οι συγγραφείς και οι ατζέντηδες έχουν ευθύνη να είναι ενεργοί στην κοινωνία. Δεν πιστεύω ότι είναι προαπαιτούμενο να εκφράζουν τις πολιτικές τους απόψεις. Για παράδειγμα, ο Φίλιπ Ροθ δεν μιλούσε πολύ γι’ αυτά, αλλά έκανε μία εξαίρεση για τον Τραμπ».
Στα 38 χρόνια που βρίσκεται στον χώρο του βιβλίου υπάρχουν άνθρωποι που τον λατρεύουν και εκείνοι που τον απεχθάνονται. Αρκετοί αμφισβητούν τη στρατηγική του με την οποία κατάφερε να διεκδικήσει και να κερδίσει μεγάλους συγγραφείς από ανταγωνιστές του, ακόμη και από πρώην συνεργάτες του, αποδίδοντάς του το προσωνύμιο «Τσακάλι». Για τον ίδιο όλα ξεκίνησαν με την ιδέα να εκπροσωπεί συγγραφείς που θαύμαζε και βιβλία που θα ήθελε να διαβάζει. «Δεν θέλω να ξυπνάω το πρωί και να πρέπει να διαβάσω βιβλία που δεν θαυμάζω. Αν είναι να κάνω κάτι τέτοιο, καλύτερα να γινόμουν τραπεζίτης και να έβγαζα σοβαρά λεφτά», μας λέει και δεν είναι τυχαίο ότι οι πελάτες του είναι εκπρόσωποι της «σοβαρής» πεζογραφίας (literary fiction). Παραμένει σθεναρά μακριά από τις σειρήνες των «ευπώλητων βιβλίων» (commercial writing) και των υψηλότερων κερδών που μπορούν να αποφέρουν, ειδικά όσα βιβλία είναι «γραμμένα» εξαρχής για να μεταφερθούν στο σινεμά ή στην τηλεόραση. «Νομίζω η σοβαρή γραφή δεν λαμβάνει υπ’ όψιν της το ενδεχόμενο του κινηματογράφου ή της τηλεόρασης, διότι οι μεταφορές δεν μπορούν να συλλάβουν το ξεχωριστό της γραφής. Βλέπετε ότι ο Ροθ έγραψε υπέροχα βιβλία, αλλά οι ταινίες που έγιναν ήταν αίσχος».

Το πρακτορείο The Wylie Agency άλλαξε την εκδοτική βιομηχανία, εκπροσωπώντας απευθείας συγγραφείς σε όλο τον κόσμο.

Τον ρωτάμε για τη στρατηγική του και μας λέει ότι οι περισσότεροι λογοτεχνικοί πράκτορες λειτουργούν με ένα δίκτυο «υποπρακτόρων» (sub-agents) που αναλαμβάνουν να διαπραγματευθούν τα έργα των συγγραφέων σε όλον τον κόσμο, χωρίς όμως να επικεντρώνονται πάνω στα έργα με τον ίδιο τρόπο όπως θα έκανε ο κύριος ατζέντης. «Κατάλαβα ότι αυτό το σύστημα ήταν ατελέσφορο για τους συγγραφείς και σκέφθηκα ότι πρέπει να έχουμε παρουσία διεθνώς και γι’ αυτό φτιάξαμε ένα γραφείο στο Λονδίνο, για να χειριζόμαστε απευθείας τα δικαιώματα των πελατών μας σε παγκόσμιο επίπεδο».
Τα δικαιώματα
Το 50% του εισοδήματος για τους συγγραφείς προέρχεται, μου λέει, από τα εγχώρια δικαιώματα, ενώ το υπόλοιπο από τις πωλήσεις τους στον υπόλοιπο κόσμο. «Κατάλαβα ότι είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε τι γίνεται στη Γαλλία, στη Γερμανία, στην Κορέα, στην Κίνα. Το θέμα ήταν να έχουμε πρόσβαση στις αγορές και να ξέρουμε τις καλύτερες επιλογές που θα έχουν οι συγγραφείς μας σε κάθε χώρα εκτός έδρας».
Κάπως έτσι μας λέει κατάφερε να πείσει τον γερμανικό οίκο Fischer Verlag να εκδώσει βιβλία του Νάιπολ –που αρχικά είχε αρνηθεί πριν αναλάβει ο Γουάιλι– να πωλήσει τα δικαιώματα για την αυτοβιογραφία της Μπενεζίρ Μπούτο χωρίς να έχει γραπτό υλικό παρά μόνο τη φωτογραφία της και την προεκλογική της καμπάνια, αλλά και να διαχειριστεί τα δικαιώματα των βιβλίων του Ροθ σε διεθνές επίπεδο. Με τον Ροθ ανέπτυξε στενή φιλική σχέση και μάλιστα ήταν μαζί του στις τελευταίες του στιγμές. «Μας είπε “αφήστε με να φύγω, αφήστε με να φύγω”. Ηταν η στιγμή που είτε θα προσπαθούσαμε να τον κρατήσουμε στη ζωή ή θα τον αφήναμε να φύγει και ήθελε να τον αφήσουμε, οπότε κάναμε αυτό που ζήτησε. Ηταν δύσκολο. Ηξερε ότι αν επιβίωνε θα καθόταν σε μια καρέκλα να κοιτάει έξω από το παράθυρο χωρίς να μπορεί να ζήσει μια κανονική ζωή και για τον Φίλιπ, που ήταν πολύ δραστήριος, ήταν κάτι που δεν ήθελε να υπομείνει».
Σφοδρός πολέμιος της Amazon εδώ και χρόνια, εμμένει στην άποψή του ότι η τεράστια πολυεθνική μπορεί να έχει το μεγαλύτερο στοκ βιβλίων και να κάνει αποστολές γρήγορα και παντού, αλλά η συμπεριφορά τους στην εκδοτική βιομηχανία «είναι ντροπιαστική και είναι πολύ σκληροί στις διαπραγματεύσεις τους», ενώ θεωρεί ότι παίζουν ρόλο στην κατασκευή των μπεστ σέλερ.
Πάντως, αν και η μεγαλύτερη εκδοτική παραγωγή προέρχεται από την Αμερική και τις αγγλοσαξονικές χώρες, ο Αντριου Γουάιλι θεωρεί ότι η πιο σημαντική εξέλιξη στον χώρο προέρχεται από τη Μαύρη Ηπειρο. «Η άνοδος των νέων Αφρικανών συγγραφέων είναι ό,τι πιο ενδιαφέρον έγινε τα τελευταία 20 χρόνια στη λογοτεχνία και νομίζω έχει να κάνει με τις συνθήκες ζωής στην Αφρική. Στη Νιγηρία π.χ. υπάρχει πολλή βία, πολύ συναίσθημα (heart break), πολλή ενέργεια». Δεν είναι τυχαίο ότι η ανερχόμενη Νιγηριανή Tσιμαμάντα Αντίτσι που μίλησε στη φετινή έκθεση της Φρανκφούρτης είναι στη λίστα του.
Ο 71χρονος Αντριου Γουάιλι ξυπνάει στις 6 το πρωί και μετά τη γυμναστική του αφιερώνεται στα βιβλία του και στους 1.300 πελάτες του σε όλον τον κόσμο. Σκέφτεται να αποσυρθεί; «Oχι, μέχρι να πεθάνω».

ΠΗΓΗ: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 17/12/2018