Ένας νομάδας στο διάβα της Ιστορίας

Συνέντευξη στο κυριακάτικο "Φιλελεύθερο" με την Μαρία Παναγιώτου

• 
  

Από την Πενταλιά της Πάφου, ο ήρωας του Στέφανου Κωνσταντινίδη ταξιδεύει από τόπο σε τόπο όμοια με τον ίδιο τον συγγραφέα του, σε μια αλληλουχία εικόνων και βιωμάτων. Η πορεία του αυτή είναι μια αφορμή για να μιλήσει και να σχολιάσει τα ιστορικά γεγονότα μιας μεγάλης περιόδου, από την οπτική γωνία της λογοτεχνίας και με την ελευθερία που μπορεί αυτή να δώσει.

Ο συγγραφέας, καθηγητής και δημοσιογράφος επίσης –άρθρα του δημοσιεύονται εδώ και πολλά χρόνια κάθε Κυριακή στον «Φιλελεύθερο»– μετά το πτυχίο του από τη Φιλοσοφική του Πανεπιστημίου Αθηνών και τα μεταπτυχιακά του στην Κοινωνιολογία και τις Πολιτικές Επιστήμες στη Σορβόνη,  στο Παρίσι, δίδαξε Πολιτικές Επιστήμες και Ιστορία στον Καναδά, στα Πανεπιστήμια του Λαβάλ, του Κεμπέκ και του Μόντρεαλ. Από το 1997 είναι επιστημονικός συνεργάτης του Πανεπιστημίου Κρήτης στο πρόγραμμα «Παιδεία Ομογενών».

Ο Στέφανος Κωνσταντινίδης ενδιαφέρεται ενεργά για τα κοινά, δραστηριοποιούμενος ιδιαιτέρως στα της ομογένειας: Εκτός από τις πολλές δημοσιεύσεις άρθρων, κριτικών και δοκιμίων του σε περιοδικά και στον Τύπο, διευθύνει το Κέντρο Ελληνικών Ερευνών Καναδά-ΚΕΕΚ, ενώ εκδίδει και διευθύνει, από το 1983, το επιστημονικό περιοδικό «Etudes Hellenic/Hellenic Studies», με πάμπολλα αφιερώματα στη λογοτεχνία της διασποράς, την κυπριακή λογοτεχνία ή την ελληνική εκπαίδευση, όπως και σε θέματα διεθνών σχέσεων. Έχει εκδώσει επτά βιβλία Πολιτικής Επιστήμης, Ιστορίας και Κοινωνιολογίας, και έχει πολλαπλές συμμετοχές σε συλλογικά έργα. Έχει επίσης εκδώσει  έξι ποιητικές συλλογές, δύο συλλογές διηγημάτων και τρία μυθιστορήματα της τριλογίας ΝΟΜΑΔΑΣ. Τα δύο προηγούμενα βιβλία της τριλογίας «Νομάδας», που κυκλοφορούν ήδη από τις εκδόσεις Βακχικόν, είναι «Η Έξοδος» (2017), τα «Εκβάτανα» (2018), με το τελευταίο του φέτος, «Μετά τα Εκβάτανα». 

- Ποιο είναι το πιο δύσκολο κομμάτι της συγγραφής –γενικότερα, αλλά και ειδικά, όπως το αντιμετωπίσατε στην τριλογία του «Νομάδα»;
Κάθε σελίδα έχει τις δικές της δυσκολίες. Όμως το πιο δύσκολο είναι η αρχή και το τέλος. Περισσότερο θα έλεγα το τέλος. Χρειάζεται μια σχετική ευρηματικότητα στο πώς θα κλείσεις ένα μυθιστόρημα. Και περισσότερο ακόμη, στο πώς κλείνεις μια τριλογία.

- Στα βιβλία σας της σειράς «Νομάδας» έχει κανείς την εντύπωση πως χρησιμοποιείτε βιογραφικά στοιχεία για να μιλήσετε για ιστορικά γεγονότα, πολύ συχνά με άγνωστες λεπτομέρειες. Έτσι είναι ή το αντίθετο;
Τα βιογραφικά στοιχεία είναι δευτερεύοντα. Είναι η αφορμή για το πέρασμα στο συλλογικό. Γράφω μυθιστόρημα, όχι βιογραφία. Τα ιστορικά γεγονότα είναι ιδωμένα από την οπτική γωνία της λογοτεχνίας και είναι γεγονός ότι καταγράφονται άγνωστες λεπτομέρειές τους ή ακόμη και σημαντικές πτυχές τους που έμειναν στο περιθώριο της επίσημης Ιστορίας. Σημαντική επίσης παραμένει και η ερμηνεία των γεγονότων, καθώς η Ιστορία δεν είναι μόνο γεγονότα αλλά και η ερμηνεία τους.
- Ξεκινήσατε τη ζωή σας από την Πενταλιά, ένα χωριό της Πάφου, και έπειτα συνεχίσατε ως νομάδας στην Αθήνα, τη Γαλλία, την Αγγλία, την Αμερική, τον Καναδά. Οι έντονες εικόνες από το χωριό σας σάς βοήθησαν να προσαρμοστείτε στα μέρη αυτά ή σας δυσκόλεψε η ανάμνηση του τόπου σας;
Υπάρχει μια αλληλοσύνδεση και μια αλληλουχία εικόνων και βιωμάτων, αυτών της Πενταλιάς με τη μετέπειτα πορεία. Την ίδια ώρα που βρίσκομαι στη Σορβόνη, στο Παρίσι, εμφανίζεται και η εικόνα από το δημοτικό σχολείο της Πενταλιάς. Είναι σημαντικό να είσαι στο Παρίσι, να προσπαθείς να αποκρυπτογραφήσεις τον Θουκυδίδη και την ίδια ώρα να προβάλλει μπροστά σου η εικόνα του σχολείου της Πενταλιάς! Όχι, δεν με δυσκόλεψαν οι έντονες εικόνες του χωριού. Υπάρχει μια αλληλοσυμπλήρωση με το μετέπειτα, υπάρχει μια εξελικτική, θα έλεγα, διαλεκτική πορεία.

- Πείτε μας δυο λόγια για το τρίτο βιβλίο της τριλογίας, το «Μετά τα Εκβάτανα» ή «Μετα-Εκβάτανα», όπως λέτε.
Είναι το τέλος της τριλογίας, το τέλος μιας πορείας. Είναι ο τελευταίος σταθμός. Αν το πρώτο μυθιστόρημα σηματοδοτεί την έξοδο, το τρίτο σηματοδοτεί την επιστροφή.  Προσπάθησα να συνδέσω πρόσωπα φανταστικά ή υπαρκτά, τα οποία αποκτούν την αυθυπαρξία λογοτεχνικών ηρώων στο πλαίσιο μιας μυθιστορηματικής διήγησης.
- Το ταξίδι του νομάδα τελειώνει λοιπόν σ’ αυτό το τρίτο μυθιστόρημα. Μιλάτε για μια «Αλεξάνδρου Επιστροφή», αναφερόμενος στον ήρωά σας. Εσείς ο ίδιος –το alter ego του, υποθέτω– σκοπεύετε να επιστρέψετε, δίνοντας τέλος στη «νομαδική» σας περιπλάνηση;
Η προσωπική μου διαδρομή δεν συνδέεται κατ’ ανάγκη με αυτήν του κεντρικού ήρωα της τριλογίας. Έτσι, η δική του επιστροφή δεν σηματοδοτεί κατ’ ανάγκη και τη δική μου. Εντούτοις, υπάρχει και μια σχετική, προσωπική επιστροφή, με περισσότερο χρόνο στην Κύπρο και την Ελλάδα. Να πω όμως ότι δεν ένιωσα ποτέ να έχω φύγει από τον τόπο μου. Τον ζούσα με την ίδια καθημερινή ένταση και στο Παρίσι, και στο Μόντρεαλ, και όπου αλλού έζησα, όπως θα τον ζούσα στην Πενταλιά, στην Πάφο, στη Λευκωσία, στην Αθήνα.
- «Η μάνα μου στην Πενταλιά θα κυβερνούσε καλύτερα αυτό τον κόσμο. Και ας μην είχε διαβάσει Θουκυδίδη και Μαρξ», γράφετε στα Εκβάτανα. Ενδιαφέρουσα και η σύγκριση του Μαρξ με τον Θουκυδίδη...
Ναι, αυτές οι συγκρίσεις είναι πάντα σαγηνευτικές. Ο Θουκυδίδης, εισηγητής της στρατηγικής σκέψης, αναλυτής των ανθρώπινων παθών, ο Μαρξ με τη βαθιά ανάλυση των κοινωνικών οικονομικών-παραγωγικών σχέσεων και της ανάδειξης της «οικονομικής βάσης» ως του καθοριστικού παράγοντα της Ιστορίας, και η μάνα μου στη μέση... Η αποστροφή βέβαια στο μυθιστόρημα δείχνει την ένδεια της σημερινής πολιτικής, την ένδεια αυτών που κυβερνούν τον κόσμο και πού τον οδηγούν. Είναι μια κραυγή απόγνωσης για όσα συμβαίνουν γύρω μας, και που οδηγούν τον πλανήτη, το ανθρώπινο γένος και κάθε μορφής ζωή και δημιουργία, στον όλεθρο.
- Στον επίλογο των «Εκβατάνων» μιλάτε για την πανουργία της Ιστορίας και την «Κλειωδυναμική», από τη μούσα Κλειώ της Ιστορίας. Υπάρχουν σήμερα Δον Κιχώτες για να της αντιπαρατεθούν;
Πάντα θα υπάρχουν Δον Κιχώτες έτοιμοι να αντιπαρατεθούν σε αυτή την «Κλειωδυναμική» που κινεί τα νήματα της Ιστορίας. Όμως, η παρεμβολή της πανουργίας δεν εξουδετερώνει τη διαλεκτική της Ιστορίας. Η Ιστορία πρέπει να ιδωθεί υπό το πρίσμα της διαλεκτικής κίνησης, φορέα πρωταρχικού που εξηγεί την πορεία τόσο του ανθρώπου όσο και της φύσης. Υπάρχουν όμως πράγματα που δεν προκύπτουν ως αποτέλεσμα αυτής της διαλεκτικής κίνησης της Ιστορίας, αλλά από την τυχαιότητα που εν μέρει την παρακάμπτει. Είναι γι’ αυτό που η φετιχοποίηση της ορθολογικότητας οδηγεί πολλές φορές στην αλαζονεία.

- Λέγεται πως ο Καναδάς, στον οποίο ζείτε τόσα χρόνια, ανήκει στις 5 χώρες του ΟΟΣΑ με τα καλύτερααποτελέσματα στην Παιδεία. Πώς εξελίχθηκε η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που ξεκίνησε πριν 30 χρόνια περίπου, από μια εναλλακτική ομάδα καθηγητών;
Ο Καναδάς, λόγω του ομοσπονδιακού συστήματος διακυβέρνησής του, δεν διαθέτει ενιαίο εκπαιδευτικό σύστημα, ούτε καν υπουργείο Παιδείας. Η παιδεία ανήκει στην αρμοδιότητα των επαρχιών. Εντούτοις, παρά τις διαφορές του συστήματος από επαρχία σε επαρχία, υπάρχουν και τα κοινά στοιχεία, μια μορφή κοινής φιλοσοφίας, που επηρεάζεται και από τη χρηματοδότηση κοινών προγραμμάτων έρευνας από την ομοσπονδιακή Κυβέρνηση, καθώς και από τις ανάγκες της καναδικής κοινωνίας ως ενιαίου συνόλου, ειδικά και λόγω της κινητικότητας που υπάρχει ανάμεσα στις επαρχίες. Το κοινό χαρακτηριστικό των μεταρρυθμίσεων είναι η καινοτομία.
- Είσαστε αισιόδοξος ότι η πολιτική κατάσταση στην Κύπρο μπορεί να αλλάξει θετικά; Ποιες είναι οι προϋποθέσεις για να μην αλλάξει προς το χειρότερο;
Εξαρτάται από το κατά πόσον θα συνεχιστεί η πολιτική της πεπατημένης ή θα επιχειρηθούν τομές, τόσο στο Κυπριακό όσο και στην εσωτερική πολιτική ζωή. Για την ώρα η αισιοδοξία -με τα σημερινά δεδομένα- είναι πολύ περιορισμένη. Και αν δεν υπάρξουν τολμηρές πολιτικές τομές, ο κίνδυνος διολίσθησης προς το χειρότερο είναι ορατός.
- Έχετε στα σκαριά κάποιο νέο βιβλίο, επιστημονικό είτε μυθιστόρημα είτε ποίηση; 
Νομίζω σειρά έχει η ποίηση! Αλλά και η ερευνητική δουλειά, κυρίως στον χώρο της Ιστορίας, παραμένει μια προτεραιότητα. Με τη συμπλήρωση της μυθιστορηματικής τριλογίας «Νομάδας» θα υπάρξει μια ανάπαυλα, όσον αφορά στην πεζογραφική δημιουργία. Με τον έναν όμως ή τον άλλον τρόπο, θα συνεχίσω να αποτυπώνω τη μαρτυρία ενός νομάδα που βρέθηκε τυχαία στο διάβα της Ιστορίας.

  

Μαρία Παναγιώτου