Και η κρίση συνεχίζεται στη Μέση Ανατολή!

 

Στέφανος Κωνσταντινίδης

 Υπό μια έννοια η Μέση Ανατολή είναι σε μόνιμη κρίση! Και με λίγο χιούμορ θα μπορούσε να προσθέσει κανείς από αρχαιοτάτων χρόνων! Το σκεφτόμουνα με όσα συμβαίνουν στην περιοχή αυτές τις μέρες, με το Ιράν πάντα στην πρώτη γραμμή, το πετρέλαιο και τη Σαουδική Αραβία, τις αμερικάνικες απειλές για επίθεση στο Ιράν και φυσικά τον μόνιμο ταραξία της περιοχής, την Τουρκία, να απειλεί για πολλοστή φορά με στρατιωτική επέμβαση στη Συρία. Προηγήθηκε η συνάντηση στην Άγκυρα των Πούτιν - Ροχανί - Ερντογάν που συζήτησαν για ακόμη μια φορά την ειρήνευση στη Συρία, αλλά, λέει, και την υιοθέτηση συντάγματος για τη χώρα αυτή. Χωρίς τη Συρία φυσικά! Αποφασίζουν οι κηδεμόνες. Που κατά βάθος έχουν διαφορετικά συμφέροντα στη χώρα αυτή και ο καθένας προσπαθεί να προωθήσει όσο μπορεί τα δικά του. Η δε Τουρκία συζητά ταυτόχρονα για τη Συρία και με τους Αμερικανούς. Από τους οποίους χρειάζεται το πράσινο φως για τη δημιουργία της περιβόητης ζώνης ασφαλείας στα σύνορά της σε βάθος του συριακού εδάφους που κατέχουν οι Κούρδοι. Η κατάσταση περιπλέκεται από το γεγονός ότι παρά τις παλινωδίες Τραμπ, οι Αμερικανοί δεν θέλουν να εγκαταλείψουν εντελώς τον μόνο σύμμαχο που έχουν στη Συρία, τους Κούρδους.

Τα πράγματα περιπλέκονται ακόμη περισσότερο από την πολιτική αβεβαιότητα στο Ισραήλ μετά τις πρόσφατες εκλογές. Ανεξάρτητα όμως από την παραμονή ή όχι του Νετανιάχου στην εξουσία, το βέβαιον είναι ότι το Ισραήλ στο θέμα της Συρίας διαλέγεται και θα συνεχίσει να διαλέγεται με τη Μόσχα, η οποία ασκεί έλεγχο τόσο στον Ασάντ και το συριακό καθεστώς όσο και στην τουρκική παρουσία στην περιοχή. Ακόμη η Μόσχα με την παρουσία της μετριάζει τον ρόλο του Ιράν τόσο στη Συρία όσο και στον Λίβανο. Εν ολίγοις υπάρχει μεταξύ Ισραήλ και Ρωσίας μια μόνιμη επαφή και διάλογος για τα προβλήματα της περιοχής, χωρίς να σημαίνει ότι συμφωνούν σε όσα εξελίσσονται στην περιοχή.

Η κατάσταση είναι πολύ διαφορετική για τις ΗΠΑ και την αμερικάνικη Διπλωματία. Η καταγγελία της συνθήκης για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν απέκοψε τις ΗΠΑ από αυτή τη χώρα και δημιούργησε ρωγμές στις σχέσεις της με την Ευρώπη. Οι σχέσεις με την Τουρκία παραμένουν μεν δύσκολες, αλλά η Ουάσινγκτον δεν θα αποτολμήσει σοβαρές κυρώσεις εναντίον της Άγκυρας. Ο μόνος σταθερός σύμμαχος των Αμερικανών στην περιοχή, εκτός του Ισραήλ, παραμένει η Σαουδική Αραβία. Γενικά οι ΗΠΑ έχουν χάσει την πρωτοβουλία στη Μέση Ανατολή και ενεργούν σπασμωδικά σε όλα τα προβλήματα που ανακύπτουν, αντίθετα με τη Μόσχα που ενεργεί στη βάση ενός πετυχημένου στρατηγικού  σχεδιασμού, που την επανέφερε κυρίαρχο στο μεσανατολικό παιχνίδι.
Ο μεγαλύτερος κίνδυνος αυτή τη στιγμή είναι μια σύρραξη ανάμεσα στις ΗΠΑ και το Ιράν, κάτι που πολύ θα ήθελαν το Ισραήλ και η Σαουδική Αραβία, αλλά που θα ήταν ουσιαστικά μια καταστροφική εξέλιξη για τα αμερικάνικα συμφέροντα στην περιοχή. Διότι θα ενίσχυε ακόμη περισσότερο τη ρωσική επιρροή και τον ρόλο της Μόσχας στη Μέση Ανατολή. Η αλλοπρόσαλλη πολιτική Τραμπ στην περιοχή, όπου χαϊδεύει τον Ερντογάν και κινδυνεύει να χάσει τους Κούρδους, δεν προμηνύει ασφαλώς κάτι θετικό και για την ελληνική πλευρά.

Ελλάδα και Κύπρος είναι υποχρεωμένες να κινούνται μέσα σε αυτό το ρευστό μεσανατολικό περιβάλλον, αντιμέτωπες με τη νέο-οθωμανική ισλαμική Τουρκία που ενεργεί με σχέδιο τόσο στην Ανατολική Μεσόγειο όσο και στο Αιγαίο. Η Άγκυρα ενεργεί σε δύο επίπεδα: αυτό της ισχύος και αυτό της πολυεπίπεδης διπλωματίας. Και στα δύο επίπεδα παρουσιάζει επιτυχίες αλλά δεν είναι άτρωτη. Η δύναμή της είναι περισσότερο η έλλειψη στρατηγικής και προοπτικής από πλευράς Αθήνας και Λευκωσίας. Στην Κύπρο το εσωτερικό μέτωπο είναι πολυδιασπασμένο, στην Αθήνα δεν φαίνεται να συνειδητοποιούν τους κινδύνους από τη γενικευμένη τουρκική επίθεση, ακόμη και στο μεταναστευτικό. Όπως και η προηγούμενη κυβέρνηση, όλα τα αυγά μπήκαν στο αμερικάνικο καλάθι. Διαβάζω πως κάποιοι μάλιστα επενδύουν στην προγραμματισμένη συνάντηση Μητσοτάκη-Τραμπ. Αν είναι δυνατόν! Ασφαλώς και η επένδυση στις καλές σχέσεις με την Ουάσινγκτον δεν είναι κάτι αρνητικό. Το θέμα είναι ότι, όπως και με την προηγούμενη κυβέρνηση, δίνουμε τα πάντα και παίρνουμε ψίχουλα. Το ίδιο συμβαίνει και στην Κύπρο. Η πολυεπίπεδη πολιτική έχει ξεχαστεί. Εξάλλου με τον Τραμπ να έχει σε ψηλή εκτίμηση τον Ερντογάν, όποιες υποσχέσεις και να μαζεύουν σε κατώτερο αμερικάνικο επίπεδο Αθήνα και Λευκωσία εξαερώνονται. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο έχουν αφεθεί όλα στον αυτόματο πιλότο.
Κανείς δεν λέει ότι τα πράγματα είναι εύκολα. Αλλά χρειάζεται και η υιοθέτηση μιας δομημένης κοινής πολιτικής από την Αθήνα και τη Λευκωσία με διαφορετικούς στρατηγικούς άξονες από τους σημερινούς. Η πολιτική που ακολουθήθηκε τα τελευταία 45 χρόνια απέτυχε! Εδραίωσε απλώς τα κατοχικά δεδομένα στην Κύπρο και γκριζοποίησε το Αιγαίο. Έτοιμη συνταγή δεν υπάρχει. Και δεν θα υπάρξει όσο κατεχόμενοι από τα φοβικά σύνδρομα, αυτοί που διαχειρίζονται το Κυπριακό και τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, αρνούνται να ανοίξουν ένα διάλογο με την κοινωνία για μια διαφορετική πορεία. Μια πορεία που θα λαμβάνει υπόψη τα δεδομένα όπως διαμορφώνονται στην Ανατολική Μεσόγειο και την ευρύτερη Μέση Ανατολή. Και που έγινε μια προσπάθεια στην αρχή αυτού του άρθρου να σκιαγραφηθούν. Έχω την αίσθηση πως δεν υπάρχει πιο στατική πολιτική από τη δική μας στην περιοχή! Ο Ηράκλειτος εντούτοις που μας δίδαξε ότι «Τα πάντα ρει» ήταν Έλληνας φιλόσοφος και γεννήθηκε σε αυτή την περιοχή.

*Πανεπιστημιακός, διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Ερευνών Καναδά-ΚΕΕΚ και μέχρι πρόσφατα  επιστημονικός συνεργάτης του ΕΔΙΑΜΜΕ στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.
* .E-mail   stephanos.constantinides@gmail.com