Η αγαμία της διανοίας

  26.01.24   ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

Τάσος Τσακίρογλου

Ο μεγάλος διανοούμενος Αλντους Χάξλεϊ στο βιβλίο του «Διαλέξεις για την ανθρώπινη κατάσταση» (εκδόσεις Αρσενίδη) δίνει τον ορισμό γι’ αυτό που ονομάζει «αγαμία της διανοίας». Λέει, λοιπόν: «Το πρόβλημα με την εξειδικευμένη γνώση είναι ότι πρόκειται για μια σειρά από οργανωμένες αγαμίες. Οι διαφορετικοί επιστημονικοί τομείς διαβιούν στα μοναστικά κελιά τους, ξέχωρα ο ένας από τον άλλο, χωρίς να συνάπτουν γάμους και να τεκνοποιούν, πράγμα που θα όφειλαν να κάνουν. Θα πρέπει λοιπόν να προσπαθήσουμε να συνάψουμε γαμήλιες σχέσεις μεταξύ των διαφορετικών πεδίων, με την ελπίδα ότι θα μας χαρίσουν πολύτιμους απογόνους».

Οι διαφορετικοί επιστημονικοί κλάδοι αναπτύχθηκαν, όπως τα κλαδιά ενός δέντρου, προς διαφορετικές κατευθύνσεις, εκκινώντας από τη φιλοσοφία στην αρχαία Ελλάδα. Η εξέλιξη αυτή ανταποκρινόταν στην ιστορική ανάπτυξη της γνώσης, η οποία απαιτούσε την όλο και μεγαλύτερη εξειδίκευση ανά γνωστικό πεδίο. Σήμερα ωστόσο, υπάρχει μια αδήριτη ανάγκη να ξαναδούμε αυτή την εξελικτική πορεία της επιστήμης και να προσπαθήσουμε, στον βαθμό που αυτό είναι δυνατό, να ενοποιήσουμε αυτούς τους κλάδους, ίσως μέσα από μια «θεωρία των πάντων», χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν θα βρεθούμε μπροστά σε ένα σοβαρό πρόβλημα: ότι κάθε μορφή υψηλότερης γνώσης απαιτεί την εξειδίκευση.

 

Σε κάθε περίπτωση, όπως λέει και ο Χάξλεϊ, «πρέπει να συνάψουμε γάμους ή μάλλον να επαναφέρουμε στον αρχικώς έγγαμο βίο τους τις διαφορετικές περιοχές της γνώσης και του αισθήματος, που έχουν αυθαίρετα διαχωριστεί και καθεμιά τους εγκαταβιοί απομονωμένη στο δικό της μοναστικό κελί (...) Είμαστε ταυτόχρονα πάθη και διάνοια, ο νους μας συλλαμβάνει τόσο την αντικειμενική γνώση του εξωτερικού κόσμου, όσο και την υποκειμενική εμπειρία. Η αίσθησή μου είναι ότι το σημαντικότερο καθήκον της σύγχρονης εκπαίδευσης είναι να ανακαλύψει μεθόδους ώστε αυτοί οι διαζευγμένοι κόσμοι να συγκλίνουν»

Προφανώς εδώ ο σπουδαίος συγγραφέας και φιλόσοφος εννοεί τις ανθρωπιστικές σπουδές, οι οποίες μαραζώνουν εξαιτίας της εισβολής της αγοράς στην εκπαίδευση. Το νεοφιλελεύθερο δόγμα επιτάσσει «να υπάρχει σύνδεση μεταξύ αγοράς και Παιδείας», δηλαδή η Παιδεία να υποτάσσεται στην αγορά. Σ’ αυτή την κατεύθυνση κινούνται οι περισσότερες χώρες, ενώ και στην Ελλάδα αυτό υπηρετεί και η ίδρυση «μη κρατικών, μη κερδοσκοπικών πανεπιστημίων», έκφραση που είναι αντίφαση εν τοις .όροις,όπως λέμε στη φιλοσοφία.

Σε κάθε περίπτωση, όπως λέει και ο Χάξλεϊ, «πρέπει να συνάψουμε γάμους ή μάλλον να επαναφέρουμε στον αρχικώς έγγαμο βίο τους τις διαφορετικές περιοχές της γνώσης και του αισθήματος, που έχουν αυθαίρετα διαχωριστεί και καθεμιά τους εγκαταβιοί απομονωμένη στο δικό της μοναστικό κελί (...) Είμαστε ταυτόχρονα πάθη και διάνοια, ο νους μας συλλαμβάνει τόσο την αντικειμενική γνώση του εξωτερικού κόσμου, όσο και την υποκειμενική εμπειρία. Η αίσθησή μου είναι ότι το σημαντικότερο καθήκον της σύγχρονης εκπαίδευσης είναι να ανακαλύψει μεθόδους ώστε αυτοί οι διαζευγμένοι κόσμοι να συγκλίνουν».Προφανώς εδώ ο σπουδαίος συγγραφέας και φιλόσοφος εννοεί τις ανθρωπιστικές σπουδές, οι οποίες μαραζώνουν εξαιτίας της εισβολής της αγοράς στην εκπαίδευση. Το νεοφιλελεύθερο δόγμα επιτάσσει «να υπάρχει σύνδεση μεταξύ αγοράς και Παιδείας», δηλαδή η Παιδεία να υποτάσσεται στην αγορά. Σ’ αυτή την κατεύθυνση κινούνται οι περισσότερες χώρες, ενώ και στην Ελλάδα αυτό υπηρετεί και η ίδρυση «μη κρατικών, μη κερδοσκοπικών πανεπιστημίων», έκφραση που είναι αντίφαση εν τοις όροις, όπως λέμε στη φιλοσοφία.

Ο Χάξλεϊ γράφει και κάτι άλλο: «Ο νους είναι ο σκλάβος της ζωής: δεν μπορούμε να σκεφτούμε αφηρημένα εάν δεν μετέχουμε στα πράγματα ως πλάσματα της φύσης, ως μέλη της κοινότητας των έμβιων όντων που κατοικούν σε τούτο τον πλανήτη». Εδώ ο συγγραφέας με το «αφηρημένα» εννοεί τη θεωρησιακή και στοχαστική σκέψη που γέννησε όλες τις επιμέρους επιστήμες. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η γνώση έχει κοινωνικό χαρακτήρα και λειτουργεί σωρευτικά από γενιά σε γενιά. Χτίζουμε πάνω στα θεμέλια που έβαλαν οι παλιότεροι και το έργο μας θα το συνεχίσουν τα παιδιά μας. Η γνώση δεν μπορεί να γίνεται εμπόρευμα των κάθε είδους επιχειρηματιών και να τίθεται κάτω από πατέντες, όπως γίνεται συχνά στην εποχή μας, αποτελώντας ιδιοκτησία των υπερπλουσίων.

Η Παιδεία, η γνώση και η εκπαιδευτική διαδικασία πρέπει να είναι δωρεάν και να μοιράζονται. Η εποχή των Homo Universalis έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί. Σήμερα κανείς δεν μπορεί να ενσωματώσει ολόκληρη τη γνώση της εποχής του και γι’ αυτό απαιτούνται συνεργασία και συνέργειες μεταξύ πανεπιστημίων, ερευνητικών κέντρων και χωρών.

https://www.efsyn.gr/stiles/ypografoyn/420061_i-agamia-tis-dianoias