Για τη μεγάλη ελληνίστρια

                                             ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ

                        

                       Ζακλίν ντε Ρομιγί (Jacqueline de Romilly)

Του Στέφανου Κωνσταντινίδη*

Η Ζακλίν ντε Ρομιγί, η μεγάλη αυτή ελληνίστρια που μας έφυγε αυτές τις μέρες, επάξια απέκτησε τον τίτλο της Ελληνίδας με την συμμετοχή της στην ελληνική παιδεία που μεταλαμπάδευσε σε χιλιάδες ανθρώπους μέσα από την πολύχρονη διδασκαλία της και μέσα από τα βιβλία της, πολύ πριν η ελληνική Πολιτεία  την αναγορεύσει έλληνα πολίτη και πρέσβειρα του Ελληνισμού. Αυτό που λατρεύω στα ελληνικά κείμενα, έλεγε η ίδια, είναι η συνάντηση με τη γέννηση της έλλογης σκέψης, η έκρηξη φωτός που πρωτοφάνηκε σε έναν κόσμο αμήχανο και σκοτεινό. Η μεγάλη της αγάπη ήταν ο Θουκυδίδης και δίκαια θεωρείται ο κορυφαίος σύγχρονος μελετητής του, αυτή που έδωσε την πιο ρωμαλέα ερμηνευτική ανάλυση του έργου του. Δεν στάθηκε όμως μόνο στον Θουκυδίδη. Βαθυστόχαστες μελέτες και αναλύσεις παρουσίασε για το σύνολο σχεδόν της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Όμως μετά τον Θουκυδίδη, ξεχωριστή αγάπη έδειξε για τον Όμηρο και τους τραγικούς ποιητές, τον Αισχύλο, τον Σοφοκλή και τον Ευριπίδη. Την γοήτευε η Αθήνα του 5^ου αιώνα.

 

Όταν την άκουες είχες την αίσθηση πως κυκλοφορούσε άνετα ανάμεσα στους Αθηναίους πολίτες  του χρυσού αυτού αιώνα και αφουκραζόταν τον Θουκυδίδη, τον Περικλή, τον Σωκράτη, τους σοφιστές, τον Αλκιβιάδη... Ένοιωθε μια απέραντη ευτυχία να περιπλανιέται μέσα στα αρχαία κείμενα και κάθε φορά να έχει κάτι καινούργιο ανιχνεύσει, να έχει κάτι νέο να μεταφέρει μέσα από την ρωμαλέα φιλοσοφική και πολιτική σκέψη των συγγραφέων τους.

Άνθρωπος γενναιόδωρος, προσωπικότητα σαγηνευτική, ουμανίστρια, έδειξε ένα πάθος για την ελληνική γλώσσα και τις ανθρωπιστικές σπουδές και επέμενε πως ο λόγος όπως εκπορευόταν μέσα από την ελληνική σκέψη μπορούσε να προφυλάξει από τη βία και να οδηγήσει στην ελευθερία και τη δημοκρατία όχι ως επιβολή αλλά ως επιλογή. Μέχρι την τελευταία στιγμή της ζωής της, τυφλή πια, δεν σταμάτησε να στοχάζεται και να υπαγορεύει τα βιβλία της που βρήκαν μια μεγάλη ανταπόκριση και στο ευρύ κοινό. Έδειξε θάρρος και παρέμεινε ως το τέλος, μέσα από την αντιξοότητα, σημαιοφόρος των αξιών στις οποίες αφιέρωσε την ζωή της. Παθιασμένη με την αρχαιότητα καθόλου δεν αποστρεφόταν την σημερινή Ελλάδα για την οποία έδεχνε πάντα ενδιαφέρον και αγάπη.

Το έργο της παραμένει πάντα επίκαιρο. Μελετώντας ειδικά τον Θουκυδίδη και την τύχη της αθηναϊκής αυτοκρατορίας, μας θυμίζει  οικεία κακά στο σημερινό πλανητικό χωριό μας. Μας θυμίζει πως η Ύβρις της τυφλής δύναμης, της έπαρσης και της υπεροψίας πλανιέται πάντα πάνω από τα κεφάλια μας. Αλλά καθώς είναι γνωστό από την τύχη της αθηναϊκής αυτοκρατορίας, η Ύβρις επιφέρει την Νέμεση. Και καμια αυτοκρατορία που αναγάγει την Ύβρη σε κανόνα δεν αποφεύγει στο τέλος την Νέμεση.

Προσωπικά είχα την καλή τύχη και την ευτυχία να είμαι μεταπτυχιακός φοιτητής της σε δύσκολα χρόνια, με την δικτατορία στην Ελλάδα και αργότερα το πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Γενναιόδωρη και στοχαστική, απλή και καταδεκτική,  έδειξε πάντα τον ανθρώπινο χαρακτήρα της και στα καθημερινά, πέρα από τον ρωμαλέο λόγο της στις αίθουσες διδασκαλίας. Γνώριζε το μέτρο και ήταν ικανή να κατεβαίνει από τον  Όλυμπο στη γη. Ήταν δάσκαλος με ανθρώπινο χαρακτήρα. Κάτι το εντυπωσιακό για όσους είχαμε τότε τις κακές εμπειρίες της ελλαδικής καθηγητικής υπεροψίας παρόλο που δεν έλειπαν και οι λαμπρές εξαιρέσεις.

Ο Ελληνισμός,  στο πρόσωπο της Ζακλίν ντε Ρομιγί, χάνει ένα  πολύτιμο φίλο, ένα άνθρωπο που πονούσε πραγματικά την Ελλάδα, που στεκόταν πάντα δίπλα της. Η απώλεια της είναι ακόμη πιο μεγάλη γιατί συμπίπτει με το θολό τοπίο της ομίχλης μέσα από το οποίο περνά η χώρα. Όμως το έργο και το παράδειγμα ζωής που μας αφήνει είναι πάντα φωτεινό και ζωντανό.

Υ.Γ.

Ευχαριστώ όσους είχαν την καλοσύνη να μου γράψουν τις σκέψεις τους για το προηγούμενο άρθρο μου  στο θέμα της μετάλλαξης του κυπριακού κοινωνικού σχηματισμού. Το θέμα είνα αρκετά ευρύ και ελπίζω να μου δοθεί η ευκαιρία να επανέλθω.

Σε όλους καλές γιορτές, θερμές ευχές για ότι καλύτερο.

Ο Στέφανος Κωνσταντινίδης είναι καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Κεμπέκ του Καναδά και επιστημονικός συνεργάτης του Πανεπιστημίου Κρήτης.

* .E-mail   stephanos.constantinides@gmail.com