Η κρίση στην Ευρωζώνη και η Ελλάδα

Ευρωζώνη: ενοποίηση ή διάλυση

Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΤΣΙΟΔΡΑ tsiodras@enet.gr

Οι αριθμοί δεν βγαίνουν.

Ακόμη κι αν τηρηθούν κατά γράμμα οι προβλέψεις του μνημονίου, με χρέος που θα ανέρχεται στο 150% του ΑΕΠ το 2013 και τη διάθεση ενός πολύ σημαντικού τμήματος του ΑΕΠ (6,8% ή 15,8 δισ. ευρώ το 2011) μόνο για τόκους, το πρόβλημα δεν είναι διαχειρίσιμο, ακόμη και αν οι προβλέψεις για θετικό ρυθμό ανάπτυξης από το 2012 και πρωτογενές πλεόνασμα στη συνέχεια, επιβεβαιωθούν. Η Ελλάδα δεν μπορεί να βγει στις αγορές με 150% χρέος, όταν οι πιο σοβαρές μελέτες (Κ. Rogoff & C. Reinhart, «This Time is Different») δείχνουν ότι με χρέος πάνω από 80% η κατάσταση είναι πολύ προβληματική. Επειδή αυτό δεν το ξέρουμε μόνο εμείς, βλέπουμε ότι παρ' όλα τα μέτρα που λαμβάνονται, η πιστοληπτική ικανότητα της χώρας υποβαθμίζεται και τα spreads εξακολουθούν να κινούνται σε δυσθεώρητα ύψη. Τι θα γίνει λοιπόν; Η απάντηση δεν μπορεί να δοθεί μόνο στο πλαίσιο μιας χώρας της ευρωζώνης. Το πρόβλημα του χρέους και των ελλειμμάτων, σε διαφορετικό βαθμό, πλήττει την Ιρλανδία, την Πορτογαλία, την Ισπανία, την Ιταλία, το Βέλγιο και απειλεί την ίδια την ύπαρξη του κοινού νομίσματος. Η πιστοληπτική ικανότητα χωρών μειώνεται, το κόστος δανεισμού αυξάνεται και τα προγράμματα λιτότητας οξύνουν ακόμη περισσότερο την ύφεση.

ΗΕ.Ε. αντιμετωπίζει τα προβλήματα αποσπασματικά κι εκ των υστέρων. Η κρίση αντιμετωπίζεται μόνο ως κρίση χρέους, ενώ είναι πολύ βαθύτερη και αφορά τον τρόπο με τον οποίο είχε από την αρχή οικοδομηθεί το ευρώ. Λάθος από την αρχή, που αντιμετωπίζεται με άλλα λάθη. Οι δύο πυλώνες του ενιαίου νομίσματος ήταν η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, που θα ασκούσε τη νομισματική πολιτική, και το Σύμφωνο Σταθερότητας, που θα επέβαλλε στις κυβερνήσεις δημοσιονομική πειθαρχία. Από την πρώτη στιγμή και από πολλές πλευρές είχε επισημανθεί ότι η ευρωζώνη δεν πληρούσε τις προϋποθέσεις να λειτουργεί αποτελεσματικά ως βέλτιστη περιοχή κοινού νομίσματος (Optimum Currency Area) κυρίως για τρεις λόγους: Μη ύπαρξη ενιαίας πολιτικής διεύθυνσης, απουσία κοινής δημοσιονομικής πολιτικής, ελευθερία κίνησης κεφαλαίων δίχως ελεύθερη κίνηση εργασίας. Οι αρχιτέκτονες της ευρωζώνης παρέβλεψαν τα παραπάνω.
Κι όχι μόνο αυτό. Η Γερμανία και η Γαλλία ήταν οι πρώτες χώρες που το 2002 παρέβησαν τον όρο περί δημοσιονομικών ελλειμμάτων, δίχως να υποστούν κυρώσεις. Ετσι, λοιπόν, ούτε καν οι μίνιμουμ προϋποθέσεις τηρήθηκαν. Οι διαρθρωτικές αδυναμίες των χωρών της περιφέρειας (που τις είχαν οδηγήσει στο παρελθόν σε συνεχείς υποτιμήσεις νομισμάτων) παρέμεναν και ο ανταγωνισμός συνεχιζόταν, αποφέροντας πλεονάσματα στο Βορρά και ελλείμματα στο Νότο. Ολα αυτά περνούσαν σε δεύτερη μοίρα στις εποχές των «παχειών αγελάδων».
Δυστυχώς όμως ακόμη και σήμερα, στη δίνη της κρίσης, το πρόβλημα της ευρωζώνης αντιμετωπίζεται με την παλιά οπτική και όχι ως δομική αδυναμία. Αν δεν αλλάξει αυτή η προσέγγιση, τότε το μέλλον του ευρώ δεν προβλέπεται ευοίωνο. Για να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά τα προβλήματα, χρειάζονται λύσεις σε τρία επίπεδα:
*Αμεσα μέτρα για την αντιμετώπιση της κρίσης χρέους, που θα ηρεμεί τις αγορές και θα δείχνει ότι το «ευρώ ήρθε για να μείνει». Το πιο αποφασιστικό μέτρο σε αυτή την κατεύθυνση είναι το ευρωομόλογο. Οταν η κατάσταση ομαλοποιηθεί, πρέπει να γίνει συνολική αναδιάρθρωση χρεών.
*Μέτρα προς την κατεύθυνση της υιοθέτησης ενιαίας δημοσιονομικής πολιτικής σε επίπεδο ευρωζώνης, που θα περιλαμβάνει τον τομέα της φορολογίας, τη μεταβίβαση πόρων μέσω της αύξησης του κοινοτικού προϋπολογισμού, τον έλεγχο στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Η πολιτική ενοποίηση είναι πολύ δύσκολο να προχωρήσει σε επίπεδο Ε.Ε., αφού υπάρχουν χώρες (π.χ. Βρετανία) που δεν την επιθυμούν.
*Διαρθρωτικές αλλαγές στις χώρες της περιφέρειας, έτσι ώστε οι οικονομίες τους να γίνουν περισσότερο ανταγωνιστικές και να συγκλίνουν με αυτές των βόρειων χωρών. Ακόμη και αν υποθέσουμε ότι σήμερα παραγραφόταν το ελληνικό χρέος, σε λίγα χρόνια θα βρισκόταν στο ίδιο επίπεδο, αν δεν γίνουν αλλαγές στον τρόπο που λειτουργεί, πρώτα από όλα, το πολιτικό σύστημα και στη συνέχεια στις δομές της ελληνικής οικονομίας, ώστε να παράγονται προϊόντα που θα έχουν ζήτηση.
Η λύση δεν μπορεί να έρθει με αποφάσεις σε ένα μόνο επίπεδο. Οσα μέτρα και να πάρουμε, αν δεν λειτουργήσει διαφορετικά η ευρωζώνη, δεν έχουμε τύχη. Αντιστρόφως, αν αποφάσιζε να λειτουργήσει διαφορετικά η ευρωζώνη κι εμείς συνεχίζαμε το ίδιο βιολί, στο ίδιο χάλι θα καταλήγαμε. Το ευρώ έχει δέσει τις ευρωπαϊκές οικονομίες με ένα δίχτυ συμφερόντων, η απεμπλοκή από το οποίο έχει τεράστιο κόστος για όλους. Η ευρωζώνη έχει δυο επιλογές: ή να προχωρήσει με αποφασιστικότητα μπροστά ή να διαλυθεί. Το μόνο αποτέλεσμα των ημίμετρων και της καθυστέρησης είναι να δημιουργούνται χειρότεροι όροι για την αντιμετώπιση του προβλήματος.