Στέφανος
Κωνσταντινίδης
Ποικίλες είναι οι ερμηνείες για τη δήλωση του Τούρκου Προέδρου Ταγίπ Ερντογάν αναφορικά με τη Συνθήκη της Λωζάννης. Δύο όμως είναι οι κυρίαρχες από αυτές και διασυνδέονται η μία με την εσωτερική διάσταση των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η Τουρκία και η δεύτερη με την εξωτερική της πολιτική. Η αναφορά Ερντογάν στη Συνθήκη της Λωζάννης ως άδικης για την Τουρκία στρέφεται εναντίον του κεμαλικού κατεστημένου και για πρώτη φορά ο Τούρκος Πρόεδρος βάλλει ευθέως κατά του ιδρυτού του σύγχρονου τουρκικού κράτους, του Μουσταφά Κεμάλ. Πολλοί αναλυτές πιστεύουν ότι είναι η απαρχή αποδόμησης και αποκαθήλωσης του ιερού συμβόλου της νέας Τουρκίας που μέχρι σήμερα ήταν ταμπού. Στόχος είναι η αποκοπή της σημερινής Τουρκίας από τον κεμαλισμό και η επανασύνδεσή της με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που ο Ερντογάν αναφέρεται συχνά στους Οθωμανούς σουλτάνους με τους οποίους προσπαθεί να συνδέσει το καθεστώς που ο ίδιος οικοδομεί. Αν η αναθεώρηση αυτή πετύχει, θα διαγραφεί όχι μόνο ο Μουσταφά Κεμάλ ως Ατατούρκ –πατέρας των Τούρκων– αλλά και το κίνημα των Νεοτούρκων του 1908 που ήταν η απαρχή της κατάλυσης του σουλτανάτου στην Τουρκία. Υποστηρίζεται ότι ο Ερντογάν θέλει να συνδέσει το καθεστώς του με τον σουλτάνο Αμπντούλ Χαμίτ (1876-1909) που εκθρονίστηκε από τους Νεοτούρκους. Αυτή την εποχή μάλιστα οργανώνονται από το ισλαμικό καθεστώς εκδηλώσεις και συνέδρια που εξυμνούν τον Χαμίτ και τον αποκαθιστούν ιστορικά.
Επανασυνδέεται έτσι ιδεολογικά ο τουρκικός νεο-οθωμανισμός με το σουλτανάτο και ο τουρκικός ισλαμισμός με το χαλιφάτο που εκπροσωπούσε ο σουλτάνος αυτός και παρουσιάζεται ο κεμαλισμός να αντιπροσωπεύει την ήττα με την κατάλυση της αυτοκρατορίας. Μένει βεβαίως να φανεί αν ο Ερντογάν θα πετύχει αυτό το εγχείρημα και θα παρουσιαστεί ο κεμαλισμός ως μια παρένθεση στην Ιστορία της Τουρκίας.
Πέρα από την εσωτερική διάσταση, όμως, η δήλωση Ερντογάν παρουσιάζεται από ορισμένους αναλυτές να έχει μεγαλύτερη σημασία για την τουρκική εξωτερική πολιτική. Καθώς η Τουρκία βρίσκεται σήμερα υπό πίεση με έναν πιθανό επαναπροσδιορισμό των συνόρων της περιοχής, με όσα συμβαίνουν στη Συρία και το Ιράκ, ο Ερντογάν θέλησε να στείλει το δικό του μήνυμα σε όσους συζητούν ή αποβλέπουν σε έναν τέτοιο επαναπροσδιορισμό. Ο φόβος, ιδιαίτερα, της πιθανής δημιουργίας κουρδικού κράτους επαναφέρει τη σκιά της Συνθήκης των Σεβρών η οποία προηγήθηκε αυτής της Λωζάννης και που ήταν σε βάρος της Τουρκίας. Αμφισβητώντας τη Συνθήκη της Λωζάννης ο Ερντογάν εγγράφει υποθήκες για το μέλλον. Με την ίδια λογική που η ίδρυση κουρδικού κράτους θα έθετε υπό αμφισβήτηση τα ανατολικά σύνορα της Τουρκίας, ο Ερντογάν προειδοποιεί για αμφισβήτηση του καθεστώτος των νησιών του Αιγαίου στα δυτικά σύνορα της χώρας του. Με άλλα λόγια προειδοποιεί ότι για την όποια απώλεια εδάφους θα έχει από την τυχόν ίδρυση κουρδικού κράτους, θα πρέπει να ανταμειφθεί με επέκταση στα νησιά του Αιγαίου. Αλλά και πέραν του πιθανού αυτού γεωπολιτικού επαναπροσδιορισμού των συνόρων, ο Ερντογάν θέτει ευθέως θέμα αμφισβήτησης της Συνθήκης της Λωζάννης για το καθεστώς των ελληνικών νησιών. Άμεσα αυτό δεν σημαίνει εδαφικές διεκδικήσεις στο Αιγαίο. Σημαίνει όμως ότι για πρώτη φορά τίθεται υπό αμφισβήτηση το νομικό καθεστώς της περιοχής και τίθεται και αυτό το θέμα στο τραπέζι. Είναι ένας τρόπος άσκησης πίεσης στην Ελλάδα για ευνοϊκή ρύθμιση υπέρ της Άγκυρας των υπολοίπων διεκδικήσεών της στο Αιγαίο, όπως αυτές έχουν σταδιακά παρουσιαστεί από το 1972 και μετά.
Υπάρχει όμως και η αντίληψη ότι η αναφορά στη Συνθήκη της Λωζάννης αποτελεί, πέρα από μια απειλή στο Αιγαίο, και μίας μορφής πίεση στις διεξαγόμενες συνομιλίες για το Κυπριακό. Εν ολίγοις, ο Ερντογάν ασκεί πίεση στην Ελλάδα για υποχωρήσεις στην Κύπρο και ταυτόχρονα διεκδικεί από τη Δύση την άσκηση πιέσεων στη Λευκωσία για κατάληξη των συνομιλιών σύμφωνα με τους τουρκικούς σχεδιασμούς και για ικανοποίηση των τουρκικών γεωπολιτικών συμφερόντων στην Ανατολική Μεσόγειο. Το ερώτημα είναι αν στη Λευκωσία και την Αθήνα συνειδητοποιούν τις τουρκικές προθέσεις και τους τουρκικούς σχεδιασμούς. Δεν υπάρχει όμως αμφιβολία ότι ο δυτικός παράγοντας και ειδικά οι Αγγλοαμερικανοί και το ΝΑΤΟ προσαμόζονται ήδη στις τουρκικές απαιτήσεις και ασκούν πιέσεις στη Λευκωσία για νέες υποχωρήσεις. Αυτό έγινε ιδιαίτερα φανερό τον τελευταίο καιρό με την επιβολή ουσιαστικά οδικού χάρτη στις συνομιλίες, σύμφωνα με τις τουρκικές απαιτήσεις. Για άλλη μια φορά, απειλείται η ίδια υπόσταση της Κυπριακής Δημοκρατίας, καθώς αναδύεται η νέα Τουρκία του Ερντογάν.
Υ.Γ. Όσοι στην Αθήνα πιστεύουν ότι θα σώσουν το Αιγαίο θυσιάζοντας την Κύπρο, πλανώνται πλάνην οικτράν! Η απουσία της Ελλάδας από την Ανατολική Μεσόγειο, που εγκαινίασε ο «εκσυγχρονιστής» Κώστας Σημίτης, θα είναι η απαρχή συρρίκνωσης και στο Αιγαίο. Προπάντων σε μια στιγμή που ο Ερντογάν αμφισβητεί την ίδια τη Συνθήκη της Λωζάννης που ρυθμίζει το καθεστώς των νησιών του Αρχιπελάγους.
*Ο Στέφανος Κωνσταντινίδης είναι καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Κεμπέκ του Καναδά και επιστημονικός συνεργάτης του Πανεπιστημίου Κρήτης.
E-mail: stephanos.constantinides@gmail.com
Στέφανος Κωνσταντινίδης
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire