Η Αθήνα που αγαπήσαμε

Το ροζ κτίριο του πολιτισμού

 

 

Το κτίριο αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της αθηναικής αρχιτεκτονικής | Φωτ. Βασίλης Μαθιουδάκης

 

Χαρά Τζαναβάρα

Με το ροζ χρώμα του προσδίδει μια ιδιαίτερη πινελιά στην πολύβουη οδό Ακαδημίας.
Ορισμένοι όμως κάνουν λόγο για χρωματική «παραφωνία», προσθέτοντας άλλη μια αφορμή για διαξιφισμούς που αφορούν το συγκεκριμένο κτίριο.
Βρίσκεται στη διασταύρωση με την οδό Σίνα και στην αρχή ήταν τρίφατσο, αφού διέθετε πρόσοψη και επί της οδού Μασσαλίας, η οποία πεζοδρομήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και δημιούργησε ένα νέο οικοδομικό τετράγωνο με το γειτονικό Πνευματικό Κέντρο, που φτάνει ώς την Ασκληπιού και τη Σόλωνος.
Στο κέντρο της πρωτεύουσας σήμερα, η περιοχή ήταν αδόμητη ώς τα μέσα του 19ου αιώνα.
Εντάχθηκε στο σχέδιο το 1865 και ακολούθησαν διαδοχικές επεκτάσεις που οδήγησαν στη νέα συνοικία, τη Νεάπολη.
Το κτίριο περιλαμβάνεται στα κορυφαία δείγματα του αθηναϊκού στιλ στην αρχιτεκτονική, που κυριάρχησε τα πρώτα χρόνια του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, αλλά στη συνέχεια υπέκυψε στον κλασικισμό κάτω από την επέλαση σπουδαίων δημιουργών από το εξωτερικό, με πιο χαρακτηριστική την περίπτωση του Ερνέστου Τσίλερ.

Μέσα από αυτή τη σύγκρουση, το κτίριο έχει δύο... πατέρες!
Να πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Το κτίριο κατασκευάστηκε την περίοδο 1856-1857 για να καλύψει τις στεγαστικές ανάγκες ενός ιδιωτικού λυκείου.
Πρόκειται για το «Ελληνικόν Εκπαιδευτήριον», που είχε δημιουργήσει ο Γρηγόριος Παπαδόπουλος (1819-1873).
Είχε γεννηθεί στη Θεσσαλονίκη και είχε κάνει σπουδές στη Σχολή Λαζαριστών στην Αίγυπτο, το Παρίσι και τη Σύρο, ενώ δούλεψε ως δάσκαλος σε σχολεία της Αθήνας και στο Πολυτεχνείο.
Το 1849 αποφάσισε να ιδρύσει ιδιωτικό εκπαιδευτήριο, το οποίο στην αρχή στεγάστηκε σε κτίριο κοντά στην πλατεία Συντάγματος.

Ο Κλεάνθης

 

Η επιβλητική είσοδος που ανακαινίστηκε υποδειγματικά | Φωτ. Βασίλης Μαθιουδάκης

Οι περισσότεροι μελετητές της ιστορίας της Αθήνας αποδίδουν τα σχέδια του ιδιωτικού σχολείου στην οδό Ακαδημίας στον Σταμάτη Κλεάνθη, τον πρώτο Ελληνα αρχιτέκτονα της εποχής, ο οποίος το 1833 μαζί με τον Ε. Σάουμπερτ εκπόνησαν το πολεοδομικό σχέδιο της νέας πρωτεύουσας, που έμελλε να οδηγηθεί στις γνωστές καλένδες, γιατί προέβλεπε δρόμους και πλατείες, αλλά έθιγε τα συμφέροντα μεγαλοϊδιοκτητών γης.
Επικαλούνται αρχιτεκτονικά στοιχεία του κτιρίου που χρησιμοποιούσε ο Στ. Κλεάνθης, ο οποίος είχε αναλάβει την κατασκευή πολλών αρχοντικών και ήταν ο σταθερός συνεργάτης της δούκισσας της Πλακεντίας.
Στη δίτομη έκδοση του Δήμου Αθηναίων για το έργο του Σταμάτη Κλεάνθη (1802-1862), η συγγραφέας του, Ολγα Μπαδήμα-Φουντουλάκη, περιλαμβάνει το κτίριο στον κατάλογο των έργων που αποδίδονται στον σπουδαίο αρχιτέκτονα, αλλά σημειώνει ότι δεν αναφέρεται το όνομά του στα σχέδια του Εκπαιδευτηρίου.
Εμμέσως αμφισβητεί την εκδοχή πως ανήκουν σε αυτόν και επικαλείται αναφορά του Λύσανδρου Καυταντζόγλου με τον οποίο ο Κλεάνθης ήταν «στα μαχαίρια» γιατί τον είχε απομακρύνει από τον σχεδιασμό του Αρσακείου, τη σημερινή έδρα του Συμβουλίου της Επικρατείας στην οδό Πανεπιστημίου.
Διακρίνει στοιχεία, όπως η σκάλα με το πλατύσκαλο, που χρησιμοποιούσε ο Κλεάνθης, αλλά παρατηρεί ότι ο συγκεκριμένος αρχιτέκτονας δεν ακολουθούσε την δεδομένη διάταξη των ακραίων στοιχείων και δεν χρησιμοποιούσε τις παραστάδες της κεντρικής εισόδου που ήταν επί της οδού Ακαδημίας.
Επισημαίνει, τέλος, ότι ο Κλέάνθης είχε αποσυρθεί από την οικοδομική από το 1850.
Πιο ξεκάθαρη θέση διατυπώνει ο Σόλων Κυδωνιάτης (1906-2001). Ακαδημαϊκος και καθηγητής του Πολυτεχνείου, έχει διακριθεί και στην αρχιτεκτονική, ενώ έχει σημαντικό έργο στην ανακαίνιση ιστορικών κτιρίων.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, με απόφαση της Συγκλήτου του Πανεπιστημίου της Αθήνας, ανέλαβε την πρώτη μελέτη για τη διαμόρφωση ολόκληρου του χώρου γύρω από το πρώην ιδιωτικό εκπαιδευτήριο.
Από αυτή την άποψη έχουν ιδιαίτερη αξία τα στοιχεία που παραθέτει στο βιβλίο του «Αθήναι, παρελθόν και μέλλον».
Αναφέρει ότι το ημιτριώροφο κτίσμα είναι έργο του αρχιτέκτονα Κώστα Δεινοκράτη, για τον οποίο δεν υπάρχουν περισσότερα στοιχεία.
Το οικόπεδο επιφάνειας 5.000 τετραγωνικών πήχεων, που έως τότε ήταν... αλώνι, είχε αγοραστεί από τους αδελφούς Στάμο και Φίλιππο Σκλέπα.
Το 1870, όμως, ο Γ. Παπαδόπουλος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το λύκειό του λόγω μεγάλων χρεών.
Το ακίνητο περιήλθε στην Εθνική Τράπεζα και ύστερα από πλειστηριασμό αγοράστηκε με τίμημα 150.000 δραχμών από το Πανεπιστήμιο Αθηνών, το οποίο στη συνέχεια έγινε ιδιοκτήτης του διπλανού ακινήτου, επιφάνειας 1.000 πήχεων.
Οι προσθήκες νέων κτισμάτων, συνήθως πρόχειρων, ξεκίνησαν το 1872 για να καλύψουν τις ανάγκες σχολών του πανεπιστημίου.
Στους χώρους του λειτουργούσαν τα εργαστήρια Ανατομίας, Φυσιολογίας, Χημείας, Γεωλογίας και Εγκληματολογίας, καθώς και το Νεκροτομείο.
Λόγω του τελευταίου, το κτίριο μνημονεύεται και ως Νεκροτομείο, χρήση που διατηρήθηκε και στην περίοδο της γερμανικής κατοχής, όταν στους χώρους τους γινόταν η αναγνώριση των πτωμάτων των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης.
Με την ολοκλήρωση της Πανεπιστημιούπολης στα Ιλίσια, τα κτίρια εγκαταλείφθηκαν και το 1972 η χουντική κυβέρνηση αποφάσισε να τα κατεδαφίσει και να κατασκευάσει πολυώροφη οικοδομή για τις ανάγκες του υπουργείου Παιδείας που στεγαζόταν σε κτίριο της οδού Μητροπόλεως, πληρώνοντας ενοίκιο στην Εκκλησία.
Στα σχέδια αντέδρασαν η Σύγκλητος του Πανεπιστημίου, ο ζωγράφος Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, οι αρχιτέκτονες Παύλος Μυλωνάς και Κίμων Λάσκαρης.
Το κτίριο σώθηκε και το 1984, χάρη στη δωρεά του ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Δημήτριου Αντωνόπουλου, ξεκίνησαν τα έργα ανακαίνισης που ολοκληρώθηκαν το 1987, με σχέδια και επίβλεψη του Σ. Κυδωνιάτη.
Η κατεδάφιση των κακότεχνων χαμηλών κτισμάτων ανέδειξε το βασικό οικοδόμημα, που ανακαινίστηκε πάλι την περίοδο 2002-2004 για να πάρει την οριστική μορφή του και να εξελιχθεί σε πολιτιστικό κέντρο-εντευκτήριο για την πανεπιστημιακή κοινότητα.

1. Το όνομα

Με την τελευταία ανακαίνιση το κτίριο απέκτησε το αρχικό του χρώμα που ήταν πολύ δημοφιλές στα πρώτα αθηναϊκά σπίτια του 1830, αλλά αργότερα εκτοπίστηκε από την κλασική ώχρα. Το «ροζ» ξένισε στην αρχή, αλλά στη συνέχεια έγινε αποδεκτό και έδωσε το... παρατσούκλι στο κτίριο, το οποίο φέρει από το 1985 το όνομα «Κωστής Παλαμάς». Ο μεγάλος μας ποιητής δεν ήταν ένοικός του, αλλά η Σύγκλητος θέλησε με αυτόν τον τρόπο να τον τιμήσει γιατί επί τριάντα χρόνια (1897-1928) υπήρξε ο γενικός γραμματέας του Πανεπιστημίου της Αθήνας.

2. Ο περίβολος

Στον περίβολο του κτιρίου, όπως προέβλεπε η μελέτη του Σ. Κυδωνιάτη, διαμορφώθηκε το μνημείο πεσόντων φοιτητών, καθηγητών και εργαζομένων στο Πανεπιστήμιο. Είναι έργο του γλύπτη Γ. Νικολαΐδη και τοποθετήθηκε στη θέση του το 1991.

3. Η Σίνα

Ο δρόμος που διασταυρώνεται με την Ακαδημίας φέρει το όνομα του Σίμωνα Σίνα (1810-1870). Ηταν γιος του εθνικού ευεργέτη Γ. Σίνα, που γεννήθηκε και έζησε στη Βιέννη, αλλά βοήθησε την Ελλάδα, κυρίως στην κατασκευή του γειτονικού Οφθαλμιατρείου.

ΠΗΓΗ : Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ, 23 Οκτωβρίου 2016