Σε τι μπορεί να ελπίζουν Ελλάδα και Κύπρος από τα αμερικάνικα σχέδια ασφάλειας στην Ανατολική Μεσόγειο και την ευρύτερη Μέση Ανατολή;

Το σχέδιο των ΗΠΑ και ο ρόλος της Ελλάδας

ΒΑΣΙΛΗΣ ΝΕΔΟΣ

• 

Οι συνεκπαιδεύσεις ελληνικών και αμερικανικών Ενόπλων Δυνάμεων αυξάνονται ραγδαία. Τον Δεκέμβριο αναμένεται να ολοκληρωθεί η άσκηση ειδικών δυνάμεων «Jackal Stone». Στη φωτογραφία, Αμερικανοί κομάντος.

Ενας οργανισμός συνεργασίας για την ασφάλεια στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή με τη συμμετοχή των ΗΠΑ βρίσκεται πλέον σε τροχιά συγκρότησης. Μια τέτοια δομή πιθανώς θα βασιστεί στα τριμερή σχήματα συνεργασίας που έχουν συγκροτήσει τα προηγούμενα χρόνια στην περιοχή η Ελλάδα και η Κυπριακή Δημοκρατία με το Ισραήλ, την Ιορδανία και την Αίγυπτο. Ο τομέας της ενέργειας αποτελεί εξ ορισμού πτυχή της ασφάλειας, καθώς συνδέεται με τις γενικότερες προσπάθειες των Αμερικανών να προωθήσουν την ενεργειακή διαφοροποίηση για την Ευρώπη. Οι πρώτες δοκιμές για το αν το συγκεκριμένο, αμερικανικής έμπνευσης, σχέδιο μπορεί να προχωρήσει άμεσα θα φανεί τον επόμενο μήνα, οπότε είναι προγραμματισμένες να πραγματοποιηθούν οι τριμερείς σύνοδοι ανάμεσα σε Ελλάδα, Κυπριακή Δημοκρατία και Ιορδανία (στη Λευκωσία στις 19 Δεκεμβρίου) και στο Ισραήλ (στην Ιερουσαλήμ στις 20 Δεκεμβρίου). Οι προσπάθειες που γίνονται αυτήν τη στιγμή αποσκοπούν στην υιοθέτηση μιας ατζέντας των συγκεκριμένων τριμερών συναντήσεων, με επίκεντρο την ασφάλεια, η οποία αφορά κατά προτεραιότητα την Ουάσιγκτον. Εφόσον οι διεργασίες τελεσφορήσουν, τις ΗΠΑ θα εκπροσωπήσει ο υφυπουργός Εξωτερικών για την Ευρώπη και την Ευρασία Γουές Μίτσελ, ο οποίος άλλωστε αποτελεί και τον θεωρητικό των «frontier states» (συνοριακών κρατών γύρω από την Ευρασία) του Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Εφόσον προχωρήσει ένα τέτοιο σενάριο, είναι σαφές ότι θα μπορούσε να αναβαθμιστεί άμεσα σε επίπεδο ηγετών, καθώς σε Ελλάδα και Ισραήλ τα πρόσωπα του πρωθυπουργού και του υπουργού Εξωτερικών ταυτίζονται.

Πριν πραγματοποιηθούν οι νέες αυτές συναντήσεις, στην Αθήνα θα υπάρχει μια πολύ καθαρή άποψη για τις προθέσεις των Αμερικανών, καθώς στις 13 Δεκεμβρίου θα πραγματοποιηθεί στην Ουάσιγκτον ο πρώτος στρατηγικός διάλογος Ελλάδας - ΗΠΑ. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα κρίσιμη εξέλιξη, καθώς για πρώτη φορά η Ουάσιγκτον και η Αθήνα ανοίγουν μια θεσμική «ομπρέλα» πάνω από τα ζητήματα που τις συνδέουν. Κατά μείζονα λόγο, πρόκειται για τα ζητήματα ασφάλειας και, ακολούθως για τα ενεργειακά. Η πλέον σημαντική διάσταση για την Αθήνα είναι η στρατηγική. Και τούτο διότι στην Ελλάδα επιθυμούν μια στενότερη σχέση, η οποία θα μπορεί να παρέχει στην Αθήνα διασφαλίσεις για σειρά από πιθανές εξελίξεις στο μέλλον. Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η άσκηση κυριαρχίας στις θαλάσσιες ζώνες της με σκοπό την εκμετάλλευση υδρογονανθράκων και όχι μόνο. Από την πλευρά της Ουάσιγκτον είναι σαφές πως επιθυμεί την ευρύτερη και στενότερη στρατιωτική συνεργασία, κάτι που ήδη εξελίσσεται απρόσκοπτα. Την Ελλάδα θα εκπροσωπεί ο υπουργός αναπληρωτής Εξωτερικών Γιώργος Κατρούγκαλος, ενώ θα συνοδεύεται από τον αρχηγό ΓΕΕΘΑ Ευάγγελο Αποστολάκη. Εκείνη την ημέρα, ο καθ’ ύλιν αρμόδιος πρωθυπουργός και υπουργός Εξωτερικών Αλέξης Τσίπρας θα βρίσκεται στη Σύνοδο Κορυφής της Ε.Ε. στις Βρυξέλλες.
Αποτελούσε κοινό μυστικό στον περιορισμένο κύκλο όλων όσοι ασχολούνται με την ολοένα και στενότερη ελληνοαμερικανική σύνδεση η ιδιαίτερη προτίμηση και η έντονη στήριξη της Ουάσιγκτον για τα τριμερή και τετραμερή σχήματα συνεργασίας της Ελλάδας στην Ανατολική Μεσόγειο και στα Βαλκάνια. Για την Ουάσιγκτον, αυτά τα ανοίγματα συμβάλλουν στη σταθερότητα της περιοχής, δημιουργώντας ένα πλέγμα άμεσων και έμμεσων σχέσεων ακόμη και ανάμεσα σε κράτη που δεν έχουν άμεσες σχέσεις, όπως το Ισραήλ και η Αίγυπτος.

Η βούληση των ΗΠΑ να δημιουργήσουν μια νέα δομή ασφάλειας στην περιοχή είναι συνδεδεμένη με σειρά από παραδοχές οι οποίες μέχρι πριν από λίγα χρόνια δεν ήταν δεδομένες. Σε αυτό το πλαίσιο δεν μπορεί παρά να υπογραμμιστεί το εξαιρετικά θετικό κλίμα το οποίο συνάντησε στις ΗΠΑ ο υπουργός Εξωτερικών της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκος Χριστοδουλίδης. Είχε διαδοχικές επαφές με τον ομόλογό του Μάικ Πομπέο, τον Γουές Μίτσελ και τον σύμβουλο Εθνικής Ασφάλειας Τζον Μπόλτον. Οι Αμερικανοί αποσαφήνισαν ότι δεν αντιλαμβάνονται πλέον την Κυπριακή Δημοκρατία υπό το πρίσμα των σχέσεών τους με την Τουρκία, ούτε όμως και ως μέρος του κυπριακού προβλήματος. Αντιλαμβάνονται την Κύπρο ως μια χώρα με κομβική σημασία στην Ανατολική Μεσόγειο. Κάτι που, βεβαίως, συνδέεται και με τους σχεδιασμούς ασφάλειας των ΗΠΑ. Αδιαμφισβήτητα, η δήλωση προθέσεων (statement of intent) που υπέγραψε ο κ. Χριστοδουλίδης με τον κ. Μίτσελ παραπέμπει σε αυτόν τον συνειρμό. Οι δύο πλευρές δεν θα μπορούσαν να υπογράψουν μια συμφωνία, καθώς η Κυπριακή Δημοκρατία δεν είναι μέλος του ΝΑΤΟ.
Κόμβος η Κύπρος
Ο κ. Χριστοδουλίδης έγινε, σύμφωνα με πληροφορίες, δέκτης της αμερικανικής πεποίθησης ότι η Κύπρος μπορεί να αποτελέσει έναν πολύ σημαντικό κόμβο για τη διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας της Ευρώπης. Δεδομένου ότι η Exxon/Mobil ξεκινάει πριν από το τέλος της εβδομάδας τη γεώτρηση στο οικόπεδο 10 της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) της Κυπριακής Δημοκρατίας, η στήριξη της Ουάσιγκτον στα συμφέροντα των αμερικανικών εταιρειών θα πρέπει να θεωρείται κάτι φυσιολογικό. Εκείνο που μένει να αποσαφηνιστεί είναι εάν θα εξελιχθεί προς θετική κατεύθυνση η άρση του εμπάργκο πώλησης όπλων που υπάρχει από τις ΗΠΑ προς την Κυπριακή Δημοκρατία.
Ολη αυτή η κινητικότητα εξελίσσεται γύρω από δύο πολύ συγκεκριμένα, σε σημαντικό βαθμό αλληλένδετα ζητήματα: το Κυπριακό και την εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων της Ανατολικής Μεσογείου. Είναι απολύτως σαφές ότι υπάρχουν έντονες πιέσεις προκειμένου να ανοίξει μια νέα διαδικασία διαπραγματεύσεων, με σκοπό, βεβαίως, μια λύση η οποία θα επιτρέψει και την απρόσκοπτη εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων. Οι ρητορικές επιλογές του προέδρου της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, περί απόρριψης κάθε σεναρίου που αφήνει την Αγκυρα έξω από το ενεργειακό παιχνίδι στην Ανατολική Μεσόγειο, είναι ενδεικτικές μιας διπλωματικής πραγματικότητας σε εξέλιξη.
Οι συμβολισμοί της «δέσμευσης» των οικοπέδων 4 και 5 της κυπριακής ΑΟΖ για έρευνες από το «Μπαρμπαρός» και η ταυτόχρονη παρουσία του πλωτού γεωτρύπανου «Φατίχ» στον κόλπο της Αττάλειας είναι πιο ουσιαστικοί απ’ ό,τι φαίνεται. Κατ’ αρχάς το «Μπαρμπαρός» πραγματοποιεί ανεμπόδιστα σεισμικές έρευνες στην περιοχή, που έχει δεσμευθεί έως και την 1η Φεβρουαρίου γι’ αυτόν το σκοπό. Ως προς το «Φατίχ», μπορεί αυτήν τη στιγμή να μην είναι σαφές αν πράγματι μπορεί να προχωρήσει σε γεωτρήσεις μεγάλου βάθους, ωστόσο είναι βέβαιο ότι οι Τούρκοι είναι αποφασισμένοι να επενδύσουν προκειμένου να τα καταφέρουν. Εμπειροι παρατηρητές εκτιμούν ότι με βάση τον τρέχοντα βηματισμό των Τούρκων, η συγκεκριμένη τεχνική δυνατότητα θα μπορούσε να αποκτηθεί το αργότερο έως το 2021. Υπό την προϋπόθεση, βεβαίως, ότι η οικονομική κρίση στην οποία η Τουρκία οδεύει ταχέως, δεν θα επηρεάσει τη δυνατότητά της να επενδύει στους στρατηγικούς τομείς που θεωρεί σημαντικούς, δηλαδή τους εξοπλισμούς και την ενέργεια.
Η στρατιωτική και ναυτική διάσταση
Η στρατιωτική διάσταση είναι εύλογα μια κρίσιμη πτυχή στους σχεδιασμούς της επόμενης περιόδου. Η Αθήνα και η Λευκωσία διανύουν ήδη περίοδο στενότατης συνεργασίας με το Ισραήλ, όπως έχει φανεί από τις τελευταίες ασκήσεις. Οι Ισραηλινοί προχωρούν κανονικά στις διαδικασίες δημιουργίας ενός ραντάρ στην Ανατολική Κρήτη, με σκοπό την επέκταση των δυνατοτήτων τους στην περιοχή. Και η συνεργασία Ελλάδας και Ισραήλ σε στρατιωτικό επίπεδο αναμένεται να ενισχυθεί. Παράλληλα, οι συνεκπαιδεύσεις των ελληνικών και αμερικανικών Ενόπλων Δυνάμεων αυξάνονται ραγδαία. Τον Δεκέμβριο αναμένεται να ολοκληρωθεί η άσκηση ειδικών δυνάμεων «Jackal Stone», ενώ σύντομα θα εξελιχθεί και η εκπαίδευση σε επίπεδο επιθετικών και μεταφορικών ελικοπτέρων. Ωστόσο, εκείνο που βαραίνει την ελληνική πλευρά είναι η ναυτική διάσταση, την οποία έχουν η εκ των πραγμάτων αναβάθμιση και η συμμαχική απαίτηση για διαρκή παρουσία στην Ανατολική Μεσόγειο. Παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα βρίσκεται σε καλή κατάσταση στον τομέα των υποβρυχίων αλλά και των ταχέων σκαφών (οι πυραυλάκατοι τύπου «Ρουσέν» διαθέτουν τεχνολογία που συμβαδίζει με την εποχή), οι απαιτήσεις για παρουσία φρεγατών σε όλο το εύρος της Ανατολικής Μεσογείου ασκεί σημαντική πίεση, καθώς οι φρεγάτες που διαθέτει το Π.Ν. υπολείπονται τεχνολογικά σε σύγκριση με εκείνες της Τουρκίας ή της Αιγύπτου, αλλά και του Ισραήλ, που ναυπηγεί νέες κορβέτες.

ΠΗΓΗ: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 11 Νοεμβρίου 2018