Το 1989 ο Αμερικανός συγγραφέας Φράνσις Φουκουγιάμα έγινε το πρόσωπο της ημέρας, επειδή προφήτευσε το τέλος της Ιστορίας και την αμετάκλητη νίκη του καπιταλισμού και της ελεύθερης αγοράς επί κάθε εναλλακτικού οικονομικού συστήματος. Λίγους μήνες αργότερα, η πτώση του Τείχους του Βερολίνου και η κατάρρευση του σοβιετικού μπλοκ «κλείδωσαν» την υπεροχή του καπιταλισμού ως οικονομικού συστήματος. Είχε προηγηθεί μία δεκαετία νωρίτερα η απόφαση του Ντενγκ Ξιαοπίνγκ, τότε πρόεδρου της Κίνας, να εγκαινιάσει τη στροφή της κινεζικής οικονομίας στην ελεύθερη αγορά. Ετσι, το 1989 ο καπιταλισμός αναδυόταν ως το κάλλιστο δυνατό οικονομικό σύστημα που προσέφερε όχι μόνον την αντιπροσωπευτική δημοκρατία έναντι του σοβιετικού αυταρχισμού, αλλά προπαντός ως το μοναδικό υπόδειγμα που υποσχόταν αξιόπιστα ευημερία και κατανάλωση στο μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού.
Τριάντα χρόνια μετά, το καπιταλιστικό σύστημα διέρχεται βαθύτατη κρίση μολονότι έχει τυπικά αντιπαρέλθει τους τεκτονικούς κραδασμούς που του προκάλεσαν η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση και η συνεπακόλουθη ύφεση. Η ανισότητα έχει διευρυνθεί ανησυχητικά και η μεσαία τάξη συρρικνώνεται τόσο ώστε να αποτελεί πλέον άπιαστο όνειρο για σημαντική μερίδα του πληθυσμού. Δυσανάλογα μεγάλος όγκος πλούτου έχει συγκεντρωθεί στα χέρια μιας ελίτ που συχνά μεταβαίνει με ευκολία από τις επιχειρήσεις στην πολιτική και τανάπαλιν, προκαλώντας δυσφορία στην κοινή γνώμη και ενισχύοντας τον λαϊκισμό και την Ακρα Δεξιά. Οι δυσοίωνες εξελίξεις έχουν προκαλέσει ένα είδος συναγερμού για τη διάσωση του καπιταλιστικού συστήματος με μια αναδιανομή του πλούτου.
Ηχηρότερες όλων είναι, όμως, οι παρεμβάσεις επιχειρηματιών και χρυσοπληρωμένων διευθυνόντων συμβούλων αμερικανικών επιχειρηματικών κολοσσών. Οσο οξύμωρο κι αν φαίνεται, αρχίζουν να ζητούν μέτρα αναδιανομής του πλούτου. Εν ολίγοις, το καπιταλιστικό σύστημα ανασυντάσσει τις δυνάμεις του και μεριμνά για την αυτοδιάσωσή του και την επιβίωσή του με διορθωτικές κινήσεις. Προ ημερών, ο ιδρυτής του μεγαλύτερου hedge fund στον κόσμο, του Bridgewater Associates, που έχει περιουσιακά στοιχεία αξίας 17 δισ. δολαρίων, ο Ρέι Ντάλιο, εξέδωσε ένα μανιφέστο στο οποίο καταγγέλλει το καπιταλιστικό σύστημα. Τονίζει πως το σύστημα αυτό του οποίου τις αξίες ενστερνίστηκε, σήμερα προωθεί και αυξάνει την ανισότητα και πρέπει «να εξελιχθεί ή να πεθάνει».
Τις ίδιες ημέρες, σε επιστολή του προς τους μετόχους της JPMorgan Chase, ο διευθύνων σύμβουλος του αμερικανικού επενδυτικού κολοσσού, Τζέιμι Ντίμον, εξέφρασε τον προβληματισμό του για τον εκφυλισμό του αμερικανικού ονείρου. Ο Ντίμον, που πέρυσι αμείφθηκε από την JPMorgan Chase με το ποσό των 30 εκατ. δολ., καλεί τις επιχειρήσεις να διαδραματίσουν καίριο ρόλο ώστε να γίνει ξανά ρεαλιστικό το αμερικανικό όνειρο.
Η ηχώ αυτής της προβληματικής φτάνει στην Ευρώπη καμουφλαρισμένη ως κριτική στον αμερικανικό καπιταλισμό διά στόματος του Καρλ-Χένρικ Σβάνμπεργκ, επικεφαλής της σουηδικής αυτοκινητοβιομηχανίας Volvo. «Νομίζω ότι αν η ανισότητα εξακολουθήσει να αυξάνεται, σε βάθος χρόνου θα γυρίσει και θα τους δαγκώσει», δήλωσε σε συνέντευξή του στους Financial Times. Δεν κρύβει, πάντως, την ανησυχία του και για την Ευρώπη και τονίζει πως «πρέπει να διαμορφώσουμε τον καπιταλισμό κατά τρόπο που να λειτουργεί προς όφελος όλων».
Επιδεινώνεται συνεχώς το βιοτικό επίπεδο της μεσαίας τάξης
Ισως προκαλούν λιγότερη εντύπωση οι εκκλήσεις που απευθύνουν για αναδιανομή του πλούτου και περιορισμό των ανισοτήτων διεθνείς οργανισμοί, όπως ο ΟΟΣΑ και το ΔΝΤ. Οι δύο διεθνείς οργανισμοί βρίσκονται, όμως, μέσα στην καρδιά του καπιταλιστικού συστήματος και όμως εκφράζουν διαρκώς εντεινόμενη ανησυχία για την ανισότητα και ζητούν μέτρα για την αντιμετώπισή της.
Στις αρχές του μήνα ο ΟΟΣΑ έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου για τη συνεχιζόμενη συρρίκνωση της μεσαίας τάξης, «του ακρογωνιαίου λίθου της δημοκρατίας μας και της οικονομικής ανάπτυξης, που δεν είναι πια τόσο σταθερός όσο στο παρελθόν». Επαναλαμβάνει, έτσι, την έκκλησή του για επενδύσεις στην επαγγελματική κατάρτιση όλων των ηλικιών, αλλά και για μέτρα που θα αυξήσουν την προσφορά στέγης και θα στηρίξουν τη ζήτηση, ενώ ζητεί ευθέως μείωση της φορολογίας στα μεσαία εισοδήματα. Ολα αυτά επειδή διαπιστώνει συρρίκνωση της μεσαίας τάξης σε 40 χώρες στις οποίες έχει μειωθεί το βιοτικό επίπεδο κάθε γενιάς από τη μεταπολεμική έκρηξη των γεννήσεων και μετά.
Οπως τονίζει, τα τελευταία 30 χρόνια το εισόδημα της μεσαίας τάξης έχει αυξηθεί κατά 33% λιγότερο από τη μέση αύξηση που έχει σημειώσει το εισόδημα του πλουσιότερου 10% του πληθυσμού. Και βέβαια η κατάσταση έχει επιδεινωθεί άρδην μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση, καθώς το πραγματικό εισόδημα της μεσαίας τάξης αυξάνεται πλέον μόλις κατά 0,3%. Το πρόβλημα είναι οξύτερο στην υπερδύναμη, καθώς η μεσαία τάξη στις ΗΠΑ αντιπροσώπευε περίπου το 61% του πληθυσμού το 1971 και το 2016 ανέρχεται μόλις και μετά βίας στο 52%. Τις ίδιες ημέρες, το γνωστό για τα προγράμματα λιτότητας που εφάρμοσε στις υπερχρεωμένες χώρες ΔΝΤ τόνιζε την επιτακτική ανάγκη να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της αυξανόμενης ανισότητας. Επισήμανε πως η διεύρυνση των ανισοτήτων υπονομεύει την εμπιστοσύνη στους θεσμούς και στη δημοκρατία, ενώ καλλιεργεί το αίσθημα ότι οι ελίτ έχουν καρπωθεί κάθε όφελος εις βάρος όλων των υπολοίπων. Ζητούσε, μάλιστα, να εξεταστούν άμεσα πολιτικές αναδιανομής του πλούτου, ενώ σε ό,τι αφορά ειδικότερα τις ΗΠΑ απέδιδε το πρόβλημα ώς ένα βαθμό στο ότι οι μισθοί έχουν παραμείνει στάσιμοι.
Ολα αυτά συμβαίνουν ενώ έρευνα της εταιρείας Equilar, που συγκεντρώνει στοιχεία για τις αμοιβές στελεχών επιχειρήσεων, φέρουν τις αποδοχές των επικεφαλής μεγάλων εταιρειών στις ΗΠΑ να είναι πολλαπλάσιες 254 φορές ενός μέσου μισθού υφισταμένων τους. Από τα ενημερωτικά δελτία που υπέβαλαν, άλλωστε, αμερικανικοί κολοσσοί στην Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς των ΗΠΑ προκύπτει πως σε πολλές περιπτώσεις οι ιλιγγιώδεις αμοιβές ιδρυτών και επικεφαλής μεγάλων επιχειρήσεων είναι 500 φορές ή και χιλιάδες φορές πολλαπλάσιες των μισθών των υπαλλήλων τους. Ενδεικτική περίπτωση σκανδαλωδώς υψηλών αμοιβών είναι εκείνη του Ελον Μασκ, επικεφαλής της κατασκευάστριας ηλεκτρικών αυτοκινήτων Tesla, που πληρώνεται 40.668 φορές τον μέσο μισθό ενός υπαλλήλου της πρωτοπόρου αυτοκινητοβιομηχανίας.
Μόλις το 45% των νέων Αμερικανών έχει θετική άποψη για το καπιταλιστικό σύστημα
«Εν μέρει αυτό που τους φοβίζει έχει σχέση με την πολιτική», σχολιάζει ο Ντάρεν Γουόκερ, πρόεδρος του Ιδρύματος Ford των 13 δισ. δολ., αναφερόμενος στις εκκλήσεις επιχειρηματιών και χρυσοπληρωμένων στελεχών για αναδιανομή του πλούτου. Και διευκρινίζει πως «τρομάζουν όταν βλέπουν τα στατιστικά στοιχεία που καταδεικνύυουν πως όλο και περισσότεροι νέοι άνθρωποι στρέφονται στις ιδέες του σοσιαλισμού ως συστήματος οργάνωσης της οικονομίας».
Πράγματι, δημοσκοπήσεις που διεξήγαγε η Gallup το περασμένο έτος δείχνουν ακριβώς αυτή τη στροφή των νέων στις σοσιαλιστικές ιδέες. Το ποσοστό των Αμερικανών από 18 ώς 29 ετών, που διάκεινται θετικά προς τον σοσιαλισμό, βρίσκεται σταθερά πλέον στο 51%. Εκείνο, όμως, που μάλλον ανησυχεί περισσότερο τις οικονομικές ελίτ είναι ότι από το 2010 και μετά έχει μειωθεί από το 68% στο 45% το ποσοστό των νέων Αμερικανών που έχουν θετική άποψη για τον καπιταλισμό. Δικαιολογημένα, καθώς οι νεότερες γενιές είναι εκείνες που πλήττονται περισσότερο από την αύξηση της ανισότητας, ενώ βλέπουν το μέλλον τους δυσοίωνο σε μια αγορά εργασίας εχθρική.
Στοιχεία που έδωσε προσφάτως στη δημοσιότητα η Eurostat αντανακλούν πόσο δύσκολη έχει γίνει για τις νεότερες γενιές η ένταξη στην αγορά εργασίας. Προκύπτει πως την τελευταία πενταετία η συνολική απασχόληση στην Ευρωζώνη αυξήθηκε κατά 8,8 εκατ., αλλά εξ αυτών τις 6,4 εκατ. θέσεις καταλαμβάνουν εργαζόμενοι από 55 έως και 74 ετών. Είναι ενδεικτικό ότι στο ίδιο χρονικό διάστημα η αύξηση της απασχόλησης στις ηλικίες από 25 ώς 54 ετών δεν υπερβαίνει το 1,9 εκατ. νέες θέσεις εργασίας. Σε ό,τι αφορά δε την αύξηση στις νεότερες ηλικίες τις κάτω των 24 ετών, η αύξησή της περιορίζεται μόλις σε 500.000 νέες θέσεις.
Τα ίδια στοιχεία φέρουν τους Ευρωπαίους να επεκτείνουν τον επαγγελματικό τους βίο εν μέρει εξαιτίας των μεταρρυθμίσεων που επιβλήθηκαν στην αγορά εργασίας τα χρόνια της κρίσης, όπως η αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης και οι αυστηρότεροι όροι που συνοδεύουν την πρόωρη συνταξιοδότηση. Κάτι ανάλογο συμβαίνει στις ΗΠΑ, όπου σημαντική μερίδα των εργαζομένων παρατείνει τον επαγγελματικό βίο και μετά τα 65 έτη, αφήνοντας προφανώς λιγότερες θέσεις διαθέσιμες για την ένταξη νέων ανθρώπων στην αγορά εργασίας. Και στο μεταξύ, έχουν κάθε λόγο να βλέπουν με απαισιοδοξία τις εξελίξεις στην αγορά εργασίας, καθώς οι νέες τεχνολογίες απειλούν με αφανισμό όλο και περισσότερα επαγγέλματα και με φτώχεια ακόμη πιο πολλούς ανθρώπους. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, μέσα στα επόμενα 15 με 20 χρόνια ενδέχεται να εξαφανιστεί το 14% των θέσεων εργασίας που υπάρχουν σήμερα.
Είναι, άλλωστε, ήδη ορατή στις νεότερες γενιές η συρρίκνωση της μεσαίας τάξης. Η γενιά της χιλιετίας, όπως καθιερώθηκε να λέγονται όσοι γεννήθηκαν τις δύο τελευταίες δεκαετίες του εικοστού αιώνα και σήμερα είναι 35άρηδες, ανήκει στη μεσαία τάξη μόνον σε ποσοστό 60%, όταν το αντίστοιχο ποσοστό στη μεταπολεμική γενιά της έκρηξης των γεννήσεων υπερέβαινε το 70%.
Πανάκριβα τα σπίτια
Οπως επισημαίνει ο ΟΟΣΑ, οι σημερινοί 35άρηδες δεν έχουν τη δυνατότητα να αγοράσουν δικό τους σπίτι όπως έκαναν οι γονείς τους. Σήμερα τα σπίτια είναι κατά 30% ακριβότερα από όσο ήταν πριν από 40 χρόνια.
Τα... φαντάσματα
Σχολιάζοντας την «επίμονη και συνεχή διεύρυνση της ανισότητας», η επικεφαλής του ΔΝΤ, Κριστίν Λαγκάρντ, προειδοποιεί πως «αν δεν προσέξουμε, τα φαντάσματα από τα τέλη του 19ου αιώνα θα έρθουν και θα μας στοιχειώσουν στον 21ο αιώνα». Η ίδια έχει επισημάνει πως «η υπερβολική ανισότητα αναστέλλει την ανάπτυξη και υπονομεύει την εμπιστοσύνη στους θεσμούς».
«Θα τους δαγκώσει»
«Πρέπει να διαμορφώσουμε τον καπιταλισμό κατά τρόπο που να λειτουργεί προς όφελος όλων», προειδοποιεί ο Καρλ Χένρικ Σβάνμπεργκ, επικεφαλής της σουηδικής αυτοκινητοβιομηχανίας Volvo. Επικρίνοντας, άλλωστε, το αμερικανικό μοντέλο καπιταλισμού, προβλέπει πως «αν η ανισότητα εξακολουθήσει να αυξάνεται, σε βάθος χρόνου θα γυρίσει και θα τους δαγκώσει».
Αβυσσος
«Ούτε ο Ιησούς Χριστός δεν αξίζει 500 φορές τον μισθό ενός εργαζομένου». Με την αιχμηρή αυτή δήλωση σχολίασε η Αμπιγκέιλ Ντίσνεϊ το χάσμα ανάμεσα στις αμοιβές των υψηλόβαθμων στελεχών αμερικανικών επιχειρήσεων και στον συνήθη μισθό των υφισταμένων τους. Η Αμπιγκέιλ είναι εγγονή αδελφού του Γουόλτ Ντίσνεϊ και δημιουργεί δικές της ταινίες.
ΠΗΓΗ: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 29 Απρίλη 2019
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire