Αλέξης Σταμάτης: «Η μέση ελληνική οικογένεια είναι ένας βαθύτατα άρρωστος οργανισμός»

O Aλέξης Σταμάτης σχολιάζει  τη δημόσια συζήτηση περί τρομοκρατίας αλλά και τις παθογένειες της ελληνικής οικογένειας, με αφορμή το μυθιστόρημά του «Μπορείς να κλάψεις μες στο νερό;»

 

O συγγραφέας Αλέξης Σταμάτης

ΜΑΝΙΑ ΣΤΑΪΚΟΥ
Στο νέο μυθιστόρημα του Αλέξη Σταμάτη με τον πρωτότυπο τίτλο «Μπορείς να κλάψεις μες στο νερό;» (εκδ. Καστανιώτη) οι ρωγμές σε μια φιλήσυχη αστική οικογένεια αποκαλύπτουν μερικές από τις τερατογενέσεις της ελληνικής μεταπολιτευτικής πραγματικότητας.

Ο κεντρικός ήρωας, ο Ορέστης, ένας πετυχημένος προγραμματιστής βρίσκεται αιφνίδια αντιμέτωπος με μυστικά του παρελθόντος και με τα μέλη της «αόρατης» οικογένειάς του. Ανάμεσα στην αποπνικτική ατμόσφαιρα του σήμερα και τις ενοχές για τα λάθη του παρελθόντος, οι ήρωες του Αλέξη Σταμάτη επιχειρούν να χαράξουν την πορεία τους κόντρα στο χάος που τους περικυκλώνει.
Οικογενειακή σάγκα, ιστορία εκδίκησης ή θρίλερ; Το μυθιστόρημα του Αλέξη Σταμάτη συνδυάζει όλα τα παραπάνω και κρατάει αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη με τη δράση μιας τρομοκρατικής οργάνωσης που επανέρχεται στο προσκήνιο…
Πριν αρχίσω την ανάγνωση του νέου σας βιβλίου με άγγιξε ο τίτλος του. Πώς τον εμπνευστήκατε και με ποιο τρόπο σχετίζεται με τις περιπέτειες του βασικού σας ήρωα, του Ορέστη;
H φράση υπεισέρχεται εντελώς αναπάντεχα στο βιβλίο και ο μη «υποψιασμένος» αναγνώστης δύσκολα θα κάνει άμεσα τον συνειρμό. Ωστόσο, συνοψίζει ένα δίπολο που ουσιαστικά αντανακλά την ίδια την ουσία του βιβλίου: την κάθαρση - λύτρωση απο το παρελθόν αλλά και το «κρυφό κλάμα» (ένα κλάμα που συντελείται σε άλλο στοιχείο, και μοναχικά) για τον υφέρποντα φόβο του σήμερα. Το ερώτημα βέβαια είναι αν μπορούμε να αναδυθούμε ξανά στην επιφάνεια ακέραιοι και χωρίς ένοχες. Αν όχι, τότε ίσως η ζωή να βρίσκεται στα μάτια ενός ερπετού, σε μια μεθυσμένη κατσαρίδα ή σε κάποιον αρμό διαστολής. Στοιχεία που θα συναντήσει κανείς στη συγκεκριμένη αφήγηση…

Ο Αλέξης Σταμάτης φωτογραφημένος από τη Δανάη Παπουτσή

Η αποτυχημένη απόπειρα μιας τρομοκρατικής οργάνωσης στοιχειώνει τη μοίρα των ηρώων του βιβλίου σου. Πώς προέκυψε η επιλογή της θεματολογίας;
H θεματολογία στο βιβλίο μου δεν «προκύπτει». «Αναδύεται» μεσα από την ανάγκη των ηρώων. Η σύνθεση γίνεται «από μέσα προς τα έξω». Δεν γίνεται με «φωτογραφική πιστότητα», αλλά μέσα από μια ροή εικόνων που εκβάλλουν η μία στην άλλη. Οι χαρακτήρες είναι που δημιουργούν την πλοκή και όχι το αντίθετο. Οπότε το θέμα «τρομοκρατία» αναδύθηκε μέσα απο την ιδιοσυγκρασία του ήρωα και την ανάγκη του της εποχής εκείνης και η «αποτυχία», μέσα από την θερμοκρασία της συγκεκριμένης συγκυρίας που έρχεται τόσα χρόνια αργότερα.
Πώς σχολιάζετε τη δημόσια συζήτηση για την τρομοκρατία στην Ελλάδα;
Η δημόσια συζήτηση για την τρομοκρατία είναι ανώριμη, ατελή, φοβική, ανολοκλήρωτη. Σχεδόν ανύπαρκτη. Το φαινόμενο αυτό αν μη τι άλλο, είναι πολύ συγκεκριμένο, ενέχει συγκεκριμένες ιστορικές καταβολές και μέσα στην παρέκκλιση, την ακρότητα και την αγριότητα του παρουσιάζει κάποια πολύ συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που προσφέρονται για ιδιαιτέρως επικεντρωμένες συζητήσεις. Δεν είναι ούτε μεταφυσικό, δεν «έπεσε από τον ουρανό», ούτε είναι μόνον «επικαιρικό». Δεν έχω ακούσει να αρθρώνεται ένας ολοκληρωμένος, νηφάλιος λόγος για τις βαθύτατες αιτίες, την μεθοδολογία, την «στρατηγική», την ιδιομορφία κάθε φάσης και την αντιμετώπιση. Ακόμα και το κομμάτι που θεωρητικά έχει «διαλευκανθεί» με έχει αφήσει με πολλά ερωτηματικά. Η αφήγηση «τρομοκρατία» εν Ελλάδι είναι εντελώς θραυσματική, άρα παρουσιάζει και έντονο μυθιστορηματικό ενδιαφέρον.
Τι σας τρομοκρατεί στο σημερινό σκηνικό της κρίσης;
Η ανθρωποφαγία. Το αλληλοφάγωμα. Ο ρατσισμός που φτάνει ως τον τρόμο. Η πείνα, η δυστυχία, η ανθρώπινη πτώση, η εξαθλίωση. Η παντελής έλλειψη της αίσθηση της έννοιας «πολίτης». Οι εγγενείς παθογένειες του Έλληνα που δεν ξεριζώνονται με τίποτα. Η απίστευτη έλλειψη παιδείας. Η λήθη. Η εμμονή των πολιτικών να ζουν εκτός «πεδίου», η παιδαριώδης και επικίνδυνη «καθήλωση τους» σε ένα αφάνταστα ανώριμο στάδιο με μόνο τους στόχο την επανεκλογή, ο προφανής ναρκισσισμός τους, η έλλειψη κάθε πνοής, η τρανταχτή απουσία έστω και ενός φωτεινού λαμπερού νου που θα ξεχωρίσει και θα «ανοίξει την πόρτα, να μπει το φως», η «τζάμπα μαγκιά» από όπου και αν προέρχεται. Η αποτυχία του οικονομικού συστήματος να διαχειριστεί πράγματα που δεν διαθέτει κοινωνικά εργαλεία γα να ερμηνεύσει. Το «υπο το μηδέν» επίπεδο ενός μεγάλου μέρους των εκπροσώπων μας στην Βουλή. Ούτε σωστά ελληνικά δεν ξέρουν. Η δευτεράντζα. Με αφορμή την ερώτηση σας δράττομαι της ευκαιρίας να μεταφέρω την είδηση ενός διαλόγου που θα διεξαχθεί στο Ευρωκοινοβούλιο μεταξύ τριών συγγραφέων του Νότου, του Santiago Roncagliolo από την Ισπανία, του Jose Louis Peixoto από την Πορτογαλία και εμού. Η εκδήλωση θα λάβει χώρα στο Ευρωπαϊκό κοινοβούλιο στις 10 Απριλίου 2013 και βασικό θέμα θα είναι «Τρεις συγγραφείς του Νότου μιλούν για την κρίση» (προσωρινός τίτλος). Το event θα μεταδοθεί μέσω live streaming και θα αποτελέσει ένα άνοιγμα του ευρωκοινοβουλίου και σε ευρύτερα πολιτισμικά θέματα που δεν αφορούν αποκλειστικά στις πολιτικοκοινωνικές του δραστηριότητες. Στόχος βέβαια είναι να μη μείνουμε μόνο εδώ. Να καταφέρουμε δημιουργήσουμε ένα πολιτιστικό θύλακα στο ΕU που να υπενθυμίζει ότι κάθε χώρα δεν είναι μόνο ισολογισμοί και ελλείμματα, αλλά ταλέντο και πολιτισμός.
Είναι η πρώτη φορά που ευρωπαίοι συγγραφείς παίρνουμε το βήμα στη ευρωκοινοβούλιο για να μιλήσουμε για τα κοινά μας προβλήματα, προβλήματα που δεν άπτονται αποκλειστικά στα του κλάδου μας άλλα - μια και η δουλειά μας αφόρα στη σύλληψη και αποτύπωση ολόκληρων κόσμων, στην αφήγηση και το φωτισμό της πραγματικότητας και της αλήθειας υπό ένα αναπάντεχο πρίσμα - είναι μοιραία συνδεδεμένα με όσα ζούμε και όσα μας ταλανίζουν, όπως και προφανώς και με όσα μας ενώνουν μέσα από τα κοινά μας βιώματα.
Η κουλτούρα του διαδικτύου διαποτίζει τις σελίδες του βιβλίου σας. Ποια είναι η σχέση των ηρώων σας με αυτή;

Ο Αλέξης Σταμάτης φωτογραφημένος από τον Τάκη Σπυρόπουλο

Διαφορετικά στον καθένα. Προκαταβολικά πρέπει να τονίσω ότι πρόκειται για ένα βιβλίο χαρακτήρων με ιδιαίτερη δουλειά πάνω στα πρόσωπα. Είναι ένα μυθιστόρημα που αναδύθηκε με βάση την απλή ιδέα μιας φαινομενικά φιλήσυχης αστικής οικογένειας της όποιας όμως κάθε μέλος κρύβει από ένα μικρό, μεγάλο ή και τεράστιο μυστικό, με την πλοκή να μας δίνει την αίσθηση πως κρυφακούμε τους ανθρώπους της διπλανής μας πόρτας. Τώρα, ως προς την σχέση τους με την τεχνολογία παρατηρούμε μια ποικιλία συμπεριφορών: από έναν χαρακτήρα που είναι σχεδόν Λουδίτης (ακραίος τεχνολογικός ντετερμινιστής, σε βαθμό που να αντιμετωπίζει την τεχνολογία σχεδόν ως καταστροφική) μέχρι μια ηρωίδα που ζει σχεδόν συνδεδεμένη με το δίκτυο.
Η νεαρή Άννα μένει κλεισμένη στο δωμάτιό της. Γιατί ένας νέος άνθρωπος αρνείται να εγκαταλείψει τον μικρόκοσμό του;
Η συγκεκριμένη ηρωίδα έχει πολλά ζητήματα ταυτότητας και φύλου. Μέσα από την εκούσια αυτή απομόνωση στήνει το δικό της μικρόκοσμο (μέσω διαδικτύου). Εκεί βρίσκει τα πάντα σε εικονική (άυλη) μορφή: από τον έρωτα ως την δημιουργική έκφραση. Για να ζήσει το πρώτο κάνει μικρές αποδράσεις για να επαληθεύσει το virtual. Ικανοποιείται στο «τσάτρα πάτρα» και επιστρέφει κλείνοντας σχεδόν την πόρτα πίσω της με ανακούφιση. Επιτέλους ξανά μόνη! Όλα ουσιαστικά συντελούνται στο μικρό της στρατηγείο. Πρόκειται για μια συνθήκη που δεν είναι δυστυχώς κάτι τόσο δυστοπικό και μακριά από την πραγματικότητα. Τέτοιες περιπτώσεις υπάρχουν στη ζωή. Μάλιστα μπορεί να βρει κανείς και χειρότερες.
Πώς σας φαίνεται το δράμα της νέας γενιάς που αδυνατεί να φύγει από την πατρική εστία;
Είναι διττά τα αίτια. Από τη μια η εγγενής και διαχρονική υπερπροστευτικότητα της τοξικής ελληνικής παραδοσιακής οικογένειας που δεν αφήνει τα μέλη της να αναπνεύσουν, μιας οικογένειας που εν ονόματι της «αγάπης», της «ενότητας», της «ασφαλείας», του «εγώ είμαι εδώ», του «θα σε χώσω σε δουλειά», του «φάε, φάε», μιας στρεβλής εκδοχής της ελληνορθόδοξης ηθικής που δολιχοδρομεί πάνω στα αξίες κατά το δοκούν και κατά το συμφέρον, στραγγαλίζει και ευνουχίζει τα παιδιά της, παράγοντας άτομα ανερμάτιστα, ημιμαθή, συναισθηματικά ανάπηρα και φοβισμένα. Από την άλλη υπάρχει και το πρακτικό θέμα της κρίσης που αναγκάζει τους νέους – ακόμα κι αν δεν το θέλουν- να μένουν με τους δικούς τους. Απορώ με τι είδους ψυχικά εφόδια κάποτε αυτή η γενιά θα μεγαλώσει τα δικά της παιδιά. Από πού θα αντλήσουν εμπειρία, υπευθυνότητα, πώς θα αναλάβουν ρίσκα. Η μέση ελληνική οικογένεια είναι ένας βαθύτατα άρρωστος οργανισμός. Ευτυχώς υπέχει και ένα άλλο κομμάτι της νέας γενιάς που έχει αναλάβει τα ηνία της μοίρας του και προσπαθεί. Σε αυτούς ελπίζω.
Στο μυθιστόρημά σας φωτίζετε με απροσδόκητο τρόπο ακόμη και οικείες σκηνές όλων μας στην πόλη. Όπως για παράδειγμα, λίγα λεπτά διαδρομής στο μετρό. Υπάρχουν σημεία του αθηναϊκού αστικού τοπίου που κεντρίζουν τη συγγραφική σας έμπνευση;
Φυσικά. Μην ξεχνάτε πως έχω σπουδάσει αλλά και εξασκήσει την αρχιτεκτονική και έχω χρησιμοποιήσει για χρόνια την πόλη ως εργαστήριο. Η Αθήνα είναι μια αφάνταστα ενδιαφέρουσα πόλη ανεξαρτήτου κρίσης. Ενέχει τόσες αντιφάσεις και παράδοξα που γεννούν αφηγήσεις κυριολεκτικά από το τίποτα.
Πολλοί συγγραφείς έχουν τις δικές τους ιδιορρυθμίες και συνήθειες όταν γράφουν. Εσάς ποιες είναι;
Γράφω πρωί. Αυτή είναι η μόνη. Κι επειδή πέρασα ένα θέμα υγείας πρόσφατα, που ευτυχώς τέλειωσε αίσια, ξυπνούσα ακόμα πιο νωρίς, γεγονός που εκμεταλλεύτηκα συγγραφικά στο έπακρο. Μου επιβεβαιώθηκε ότι δεν υπάρχει ωραιότερη ώρα για γράψιμο από το ξημέρωμα. Είναι σαν κάποιος να στα υπαγορεύει.
Ο χώρος του θεάτρου έχει και σε αυτό το μυθιστόρημά σας, τη δική του θέση. Πώς προκύπτει αυτό το μοτίβο;
Προέρχομαι από θεατρική οικογένεια. Ωστόσο επι χρόνια δεν είχα ασχοληθεί με το είδος, κάτι που προέκυψε εσχάτως, ίσως και λόγω της ανάγκης μου να «βγω από το καβούκι μου» να επικοινωνήσω και με άλλους. Το θέατρο είναι φυσικά μια συλλογική δουλειά και, κατά την γνώμη μου, το δυσκολότερο είδος με γραφής με το οποίο έχω καταπιαστεί. Εδώ, στο «Μπορείς να κλάψεις μες στο νερό;» συντελείται μια διαπίδυση. Το θέατρο μετακομίζει για λίγο στο μυθιστόρημα.
Είδαμε κάποια έργα σας να ανεβαίνουν στο θέατρο. Ετοιμάζετε κάτι καινούργιο;
Υπάρχει ένα νέο έργο, τα «Μελίσσια», που ανέβηκε πρόσφατα στις «Αναγνώσεις» του Εθνικού Θεάτρου με μεγάλη επιτυχία. Το «πρόβλημα είναι ότι έχει έξι πρόσωπα κάτι που το καθίστα «υπερπαραγωγή» για την σημερινή δύσκολη συγκυρία. Το παλεύουμε ωστόσο. Και ίσως βρει κι έναν παράλληλο δρόμο, αλλού, μέσω μιας άλλης αφήγησης.

Πηγή:www.clickatilife.gr Δημοσιεύτηκε στις 20/02/2013