ΠΕΝΤΑΛΙΑ: Διάβρωση των συντηρητικών κομμάτων

Στέφανος Κωνσταντινίδης

Τα συντηρητικά κόμματα με τα οποία θα ασχοληθώ σήμερα αποτελούν μιαν από τις μεγάλες συνισταμένες της πολιτικής ζωής των περισσοτέρων χωρών όπου ισχύει το δημοκρατικό αστικό πολιτικό σύστημα. Διαδραμάτισαν δε αποφασιστικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις των χωρών αυτών. Πρόκειται για κόμματα της Δεξιάς που μπορεί να φτάνουν κατά καιρούς να καλύπτουν και μέρος του κεντροδεξιού χώρου. Εκφράζουν παραδοσιακές συντηρητικές ιδέες και τον κόσμο των επιχειρήσεων και του κεφαλαίου. Στον ευρωπαϊκό χώρο, όμως, σε πρώτο στάδιο, τα συντηρητικά κόμματα αντιπροσώπευαν την παλιά αριστοκρατία που ήταν κατάλοιπο του φεουδαρχικού συστήματος και κάτοχος της γης. Σ' αυτή την πρώτη περίοδο της αστικής δημοκρατίας συγκρούστηκαν με τα φιλελεύθερα κόμματα που εξέφραζαν τα συμφέροντα της αστικής τάξης στην περίοδο της βιομηχανικής επανάστασης.

Το βρετανικό Συντηρητικό Κόμμα είναι όχι μόνο το αρχαιότερο στον κόσμο συντηρητικό κόμμα, αλλά και το πιο αντιπροσωπευτικό της συντηρητικής παράδοσης σε όλο τον κόσμο. Συντηρητικά θεωρούνται και τα διάφορα Χριστιανοδημοκρατικά κόμματα της Ευρώπης όπως και τα κόμματα με την επωνυμία Λαϊκά Κόμματα. Στις ΗΠΑ τον συντηρητικό πολιτικό χώρο καλύπτει το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα.

Τα συντηρητικά κόμματα περνούν κρίση στις μέρες μας, όπως άλλωστε και τα κόμματα της Σοσιαλδημοκρατίας αλλά και κόμματα που εκφράζουν άλλους πολιτικούς χώρους. Η είσοδος του νεοφιλελευθερισμού στην πολιτική σκηνή και η άνοδος της Ακροδεξιάς έχουν ταράξει τα πολιτικά νερά και ασκούν πίεση για υιοθέτηση πολιτικών και ιδεών που ξεφεύγουν από τον παραδοσιακό συντηρητικό χώρο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η μεταμόρφωση του βρετανικού Συντηρητικού Κόμματος με την Μάργκαρετ Θάτσερ και του αμερικανικού Ρεπουμπλικανικού Κόμματος με τον Ρόναλντ Ρήγκαν και σήμερα με τον Ντόναλντ Τραμπ. Στις μέρες μας τα συντηρητικά κόμματα για να αντιμετωπίσουν την άνοδο της Άκρας Δεξιάς υιοθετούν όλο και περισσότερο τις ιδέες της. Όλοι οι μελετητές του κομματικού φαινομένου διαπιστώνουν μια διάβρωση των συντηρητικών κομμάτων από την Ακροδεξιά και μια μετατόπισή τους σε ακροδεξιές ιδέες και πολιτικές.

Στην Ελλάδα η ιστορία των πρώτων συντηρητικών κομμάτων συνδέεται με τον κοτζαμπασισμό όπως κληροδοτήθηκε από την Οθωμανοκρατία. Στην περίοδο του Μεσοπολέμου και μετά την απελευθέρωση οι συντηρητικές πολιτικές δυνάμες στεγάζονται από το Λαϊκό Κόμμα. Το 1951 τη θέση του παίρνει ο Ελληνικός Συναγερμός του στρατάρχη Παπάγου. Το 1956 τη θέση του Συναγερμού παίρνει η Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, ο οποίος στη Μεταπολίτευση ιδρύει τη Νέα Δημοκρατία-ΝΔ. Το χαρακτηριστικό των ελληνικών συντηρητικών κομμάτων από νωρίς ήταν η ενσωμάτωση ακραίων στοιχείων και μια κάποια διασύνδεσή τους με την Εκκλησία. Για παράδειγμα μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ενσωμάτωσαν κατάλοιπα της δικτατορίας Μεταξά και συνεργάτες των Γερμανών. Το ίδιο συνέβη και στη Μεταπολίτευση που ενσωμάτωσαν χουντικά στοιχεία. Η σημερινή ΝΔ έχει ενσωματώσει ένα κομμάτι της Ακροδεξιάς. Με ευρωπαϊκά κριτήρια τα ελληνικά συντηρητικά κόμματα δύσκολα θα μπορούσαν να ενταχτούν στη συντηρητική πολιτική οικογένεια. Εκφράζουν μια Δεξιά με ειδικά χαρακτηριστικά, σκληρή τις περισσότερες φορές και αυταρχική, με διασυνδέσεις με τον στρατό, την Εκκλησία και ένα μεταπρατικό οικονομικό κατεστημένο.

Στην Κύπρο η συντηρητική πολιτική παράταξη εκφράστηκε στην αρχή με την ίδρυση του Ενιαίου Κόμματος από τον Γλαύκο Κληρίδη(1969) που μετεξελίχτηκε μετά την τουρκική εισβολή στον σημερινό Δημοκρατικό Συναγερμό-ΔΗΣΥ. Βασικά το κόμμα αυτό έχει δύο συνιστώσες: τη μεταπρατική αστική τάξη που το ελέγχει και τη λαϊκή Δεξιά που είναι η μάζα των ψηφοφόρων του. Το κόμμα ενσωμάτωσε επίσης ακροδεξιά χουντικά στοιχεία και στοιχεία προερχόμενα από την ΕΟΚΑ Β. Τόσο ο ΔΗΣΥ όσο και η ΝΔ στην Ελλάδα είναι κόμματα ενταγμένα στη μεγάλη συντηρητική ευρωπαϊκή οικογένεια, το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα-ΕΛΚ.

Τα συντηρητικά κόμματα συνδυάζουν τις κλασικές και παραδοσιακές συντηρητικές αξίες με τις ιδέες του φιλελευθερισμού στην οικονομία. Είναι γι' αυτό τον λόγο που σε μερικές περιπτώσεις κάποια από τα κόμματα αυτά χαρακτηρίζονται συντηρητικά φιλελεύθερα ή και κεντροδεξιά. Σήμερα σε αρκετά από αυτά τα κόμματα αποδίδεται και ο χαρακτηρισμός νεοφιλελεύθερα στο μέτρο που υιοθέτησαν νεοφιλελεύθερες ιδέες και πρακτικές στην οικονομία.
Το μείγμα νεοφιλελευθερισμού και ακροδεξιάς ιδεολογίας πέτυχε να διαβρώσει τα παλιά συντηρητικά κόμματα με τις παραδοσιακές συντηρητικές αξίες και να τα μετατρέψει σε πολιτικά οχήματα του χρηματιστηριακού κεφαλαίου από τη μια και σε κόμματα της «τάξης» με έντονες αντιμεταναστευτικές και ξενοφοβικές τάσεις στο εσωτερικό τους. Η μετεξέλιξη αυτή δεν είναι η ίδια σε όλα τα συντηρητικά κόμματα. Παρουσιάζεται σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες της κάθε χώρας. Στην Ευρώπη η μετεξέλιξη αυτή έχει επηρεάσει περισσότερο τα κόμματα της Δεξιάς σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, ενώ η κατάσταση είναι ακόμη χειρότερη σε κάποια συντηρητικά κόμματα εκτός Ευρώπης, στις ΗΠΑ όπως αναφέρθηκε ήδη μετά την εκλογή Τραμπ, αλλά και στη Βραζιλία και κάποιες άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής, όπως και την Ινδονησία.

Μια ξεχωριστή κατηγορία αποτελούν τα συντηρητικά ισλαμικά κόμματα με τις δικές τους ιδιαιτερότητες. Το παράδειγμα της Τουρκίας με το φασίζoν πλέον κόμμα AKP του Ερντογάν είναι ίσως η πιο χαρακτηριστική περίπτωση.

Υ.Γ.: Θα ήθελα να ασχοληθώ και σήμερα με την τουρκική επιθετικότητα και όσα προκύπτουν από αυτή, αλλά δεδομένου ότι οι γραμμές αυτές γράφονται πριν τη συνάντηση του Προέδρου Αναστασιάδη με τον Τουρκοκύπριο ηγέτη Μουσταφά Ακιντζί είναι καλό να περιμένει κανείς τα αποτελέσματά της για να κρίνει για την περαιτέρω πορεία τόσο του Κυπριακού όσο και των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Με την ελπίδα ότι δεν θα μας βγει κανένας λαγός από το μανίκι του Αναστασιάδη, από αυτούς που μας έχει συνηθίσει. Διότι αν συρθούμε σε Πενταμερή με τα τουρκικά γεωτρύπανα στην κυπριακή ΑΟΖ, ή αν κάνουμε υποχωρήσεις για το φυσικό αέριο, αυτή τη φορά οι συνέπειες θα είναι εξίσου καταστροφικές με αυτές της εισβολής του 1974. Θα είναι η αρχή του τέλους. Από τη μια η Κύπρος θα μετατραπεί σε οικόπεδο της Άγκυρας και από την άλλη, αν σπάσει ο άξονας Καστελορίζου-Ρόδου-Κύπρου, η Ελλάδα θα αποκλειστεί από την Ανατολική Μεσόγειο και θα εγκλωβιστεί στο Αιγαίο. Σε αναμονή λοιπόν.

*Πανεπιστημιακός, διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Ερευνών Καναδά-ΚΕΕΚ και μέχρι πρόσφατα επιστημονικός συνεργάτης του ΕΔΙΑΜΜΕ στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. stephanos.constantinides@gmail.com