Η Ευρώπη σε σταυροδρόμι

Στέφανος Κωνσταντινίδης*

 

 

Η επιδημία του κορωνοϊού ανέδειξε τις αδυναμίες της Ευρώπης.  Της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) βεβαίως αλλά και της Ευρώπης ως συνόλου. Παρ' όλον που όταν μιλούμε για την Ευρώπη αναφερόμαστε συνήθως στην ΕΕ. Όμως η Ευρώπη ξεκινά από τον Ατλαντικό και φτάνει μέχρι τα Ουράλια, για να θυμηθούμε τον στρατηγό Ντε Γκωλ.  Αυτή είναι η Ευρώπη του μέλλοντος. Να σταθούμε όμως στην ΕΕ που αποτελεί το κοινό πολιτικό οικοδόμημα αυτή τη στιγμή 27 κρατών μετά την αποχώρηση της Βρετανίας. Η επιδημία οδήγησε σε μιας μορφής εθνική αναδίπλωση τις χώρες μέλη της με αποτέλεσμα κάποιοι να βιαστούν να μιλήσουν για  πορεία διάλυσης της. 

Είναι βέβαια λυπηρό το ότι δεν υπήρξε κοινή ευρωπαϊκή πολιτική αντιμετώπισης της επιδημίας, αλλά λησμονούν κάποιοι ότι η ΕΕ δεν είναι ομοσπονδία. Είναι κάτι ανάμεσα σε συνομοσπονδία και ομοσπονδία. Όμως ακόμη και χώρες με ομοσπονδιακό σύστημα αντιμετωπίζουν δυσκολίες να εναρμονίσουν την πολιτική της ομοσπονδιακής κυβέρνησης με αυτή των διαφόρων περιοχών της χώρας, όπως το βλέπουμε στις ΗΠΑ, με τις διαφορές ανάμεσα στις Πολιτείες και την ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Αντίθετα, στον διπλανό Καναδά οι επαρχίες έχουν εναρμονιστεί και συνεργάζονται πολύ καλύτερα με την ομοσπονδιακή κυβέρνηση.  

Τι σημαίνει αυτό; Ότι πέρα από τις συνταγματικές δομές είναι και θέμα πολιτικής ηγεσίας. Στις ΗΠΑ για παράδειγμα η ηγεσία Τραμπ σε ομοσπονδιακό επίπεδο δεν εμπνέει εμπιστοσύνη στις Πολιτείες. Στην ΕΕ που όλα δεν αποφασίζονται στις Βρυξέλλες αλλά περισσότερο στο Βερολίνο, υπάρχει έλλειμμα ηγεσίας στη Γερμανία. Οι Γερμανοί θέλουν μια Ευρώπη χωρίς καθαρές ομοσπονδιακές δομές για να μπορούν να αποφασίζουν και να επιβάλλουν τις θέσεις τους είτε σε διακρατικό επίπεδο, είτε μέσα από την ασάφεια των ευρωπαϊκών θεσμών. Παλιά γινόταν σε συνεργασία με τους Γάλλους. Όχι πια σήμερα. Αν υπήρχαν ομοσπονδιακοί θεσμοί, η Γερμανία θα βρισκόταν σε μειοψηφική θέση. Ακόμη και εκεί που ένας θεσμός όπως η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα απέκτησε μια ανεξαρτησία, το γερμανικό Συνταγματικό Δικαστήριο πρόσφατα πήρε απόφαση που την υποσκάπτει και επιπλέον κάνει προσπάθεια να παρακάμψει το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με άλλα λόγια να τοποθετήσει ψηλότερα την εθνική γερμανική Δικαιοσύνη από την κοινή ευρωπαϊκή Δικαιοσύνη.

Το Συνταγματικό Δικαστήριο της Γερμανίας αποφάσισε ότι η ΕΚΤ υπερέβη τις εξουσίες της με το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης που εφάρμοσε το 2015, έχοντας αγοράσει κρατικά ομόλογα έως 2 τρισ. ευρώ την τελευταία 5ετία και έχει δώσει στην ΕΚΤ περιθώριο τριών μηνών να αποδείξει ότι το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης που εφάρμοσε ήταν αναγκαίο και αναλογικό. Να λογοδοτήσει δηλαδή ένας ευρωπαϊκός θεσμός σε έναν εθνικό θεσμό! Με άλλα λόγια, το μήνυμα που στέλνουν οι Γερμανοί μέσω του Συνταγματικού τους Δικαστηρίου είναι ότι το ευρώ είναι δικό τους, το νέο γερμανικό μάρκο δηλαδή!

Οι αντιδράσεις τόσο στην απόφαση του γερμανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου όσο και γενικότερα στη νεοαποικιακή γερμανική πολιτική απέναντι στους ευρωπαίους εταίρους είναι για την ώρα χαλαρές και σπασμωδικές. Πιο έντονες είναι οι ιταλικές αντιδράσεις επειδή οι Ιταλοί ένιωσαν μέσα στο πετσί τους την έλλειψη ευρωπαϊκής αλληλεγγύης στην πρόσφατη κρίση του κορωνοϊού. Ακόμη και αυτός ο άνευρος Ιταλός πρωθυπουργός Τζουζέπε Κόντε δήλωσε πως η χώρα του δεν θα δεχθεί διμερείς- δηλαδή διακρατικές- συμφωνίες εντός της ΕΕ. Προειδοποίησε μάλιστα ότι κάτι τέτοιο  θα κατέστρεφε την ενιαία αγορά και θα έθετε την Ιταλία εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ποιος όμως προωθεί διμερείς διακρατικές συμφωνίες εντός της ΕΕ αντί μιας κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής; Το Βερολίνο ασφαλώς διότι έτσι εξυπηρετούνται καλύτερα τα γερμανικά συμφέροντα. Μένει να φανεί αν το Παρίσι θα δεχθεί μια τέτοια πολιτική, κάτι που θα ήταν ταφόπετρα στα θεμέλια της ΕΕ.
Η Ευρώπη, εν ολίγοις, εξακολουθεί να παραπαίει, με το Βερολίνο να επιμένει στην πολιτική της λιτότητας και της νεοφιλελεύθερης προοπτικής που συνδυαζόμενη τώρα και με την κρίση της πανδημίας, δημιουργεί ένα εκρηκτικό μείγμα που απειλεί την ίδια την ύπαρξή της. Στη διεθνή σκηνή η γηραιά ήπειρος παραμένει ο μεγάλος  ασθενής. Η απουσία της από τα διεθνή δρώμενα είναι  ακόμη πιο εμφανής  με την αδυναμία των ΗΠΑ να αναπληρώσουν  το κενό που αφήνει, όπως συνέβαινε στο παρελθόν. Η Ευρώπη σε σταυροδρόμι!  Ή θα προχωρήσει ή θα παραμείνει ο μεγάλος ασθενής του διεθνούς συστήματος.

Στην Αθήνα ο Μητσοτάκης έβαλε τον επαναδιορισθέντα Διοικητή της Τράπεζας Ελλάδας Γιάννη Στουρνάρα να απαντήσει στους Γερμανούς, με μια δήλωση σχεδόν υποταγής, λέγοντας ότι «δεν πρέπει να ρίξουμε λάδι στη φωτιά». Στη Λευκωσία δεν σχολιάστηκε καθόλου η στάση του Βερολίνου, εκτός κι αν μου διέφυγε κάποια δήλωση που πέρασε στα ψιλά. 

Αθήνα και Λευκωσία όμως δεν μπορούν να παραμένουν προσδεδεμένες στο γερμανικό άρμα. Είναι ανάγκη να επιδιώξουν συμμαχίες με τις φτωχότερες χώρες το Νότου για την ανατροπή των σημερινών ευρωπαϊκών δεδομένων της γερμανικής ηγεμονίας. Διαφορετικά η Μέρκελ, που φαίνεται να εμπιστεύονται Μητσοτάκης και Αναστασιάδης, θα τους επιβάλει, αν χρειαστεί, και νέο μνημόνιο. Που αυτή τη φορά θα τινάξει στον αέρα ό,τι έμεινε όρθιο από το προηγούμενο.

Υ.Γ.
ΒΑΣΟΣ ΛΥΣΣΑΡΙΔΗΣ - ΕΝΑΣ ΑΙΩΝΑΣ
Ένας άνθρωπος που υπηρέτησε τον τόπο.
Ένας άνθρωπος της αντίστασης, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της διεθνούς αλληλεγγύης
Ένας άνθρωπος που υπηρέτησε την Κύπρο και τον Ελληνισμό, τη δημοκρατία και την ελευθερία.
Εκατό χρόνια μιας ζωής γεμάτης που σημάδεψε τον καιρό του.

*Πανεπιστημιακός, διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Ερευνών Καναδά -ΚΕΕΚ, συγγραφέας της μυθιστορηματικής τριλογίας ΝΟΜΑΔΑΣ, Αθήνα, Εκδόσεις Βακχικόν, 2017-2019.    stephanos.constantinides@gmail.com