Κινηματογράφος - Ο 73χρονος σκηνοθέτης Τέρι Γκίλιαμ: «Αν είμαστε καλοί μόνο στο να λέμε ψέματα και ιστορίες με αίσιο τέλος μόνο και μόνο επειδή αυτό μας κάνει να αισθανόμαστε καλύτερα, σημαίνει ότι δεν χρησιμοποιούμε υπεύθυνα το μέσο του κινηματογράφου»

Είμαι ένας θεός που χρειάζεται πολλή βοήθεια

 

Τέρι Γκίλιαμ

Γιάννης Ζουμπουλάκης

Το χάος πρωταγωνιστεί πάντοτε στις ταινίες του Τέρι Γκίλιαμ. Το χέρι που δημιούργησε τα σκίτσα των Μόντι Πάιθον στη θρυλική τηλεοπτική σειρά «Το ιπτάμενο τσίρκο των Μόντι Πάιθον» (1969-1974) ανήκει σε έναν άνθρωπο που λατρεύει την κατασκευή παράξενων, εκτός ελέγχου κόσμων που θυμίζουν λούνα παρκ με βραχυκυκλωμένη ηλεκτροδότηση. Μέσα τους άνθρωποι στα όρια της απελπισίας προσπαθούν να αντιδράσουν, αν όχι απλώς να επιβιώσουν.
Μετά το «Μπραζίλ», τους «12 πιθήκους», το «Φόβος και παράνοια στο Λας Βέγκας», ένας τέτοιος κόσμος και ένας τέτοιος άνθρωπος βρίσκεται στην καρδιά της τελευταίας ταινίας του Γκίλιαμ «Θεώρημα Μηδέν» («Zero Τheorem»): σε μια ακαθόριστη εποχή ένας άντρας ονόματι Κόεν Λεθ (Κρίστοφ Βαλτς), ιδιοφυΐα των κομπιούτερ αλλά αντικοινωνικός ως το κόκαλο, ζει κλεισμένος σε ένα μοναστήρι στο κέντρο της πόλης περιμένοντας το τηλεφώνημα που θα του δώσει τις πολυπόθητες απαντήσεις...

Πάντα με όπλο το χιούμορ, ο 73χρονος Γκίλιαμ θέτει ερωτήματα αφήνοντας το κοινό να  απαντήσει. Διαβάζοντας το σενάριο βασισμένο στο διήγημα «Call» («Κλήση») που έγραψε ο καθηγητής πανεπιστημίου Πατ Ρούσιν είδε ότι είχε στα χέρια του μια φιλοσοφική, αστεία ιστορία η οποία συγχρόνως ήταν πολύ τρυφερή. Αρχισε να αναρωτιέται: «Τι δίνει σήμερα νόημα και ευτυχία στη ζωή μας; Μπορεί στ' αλήθεια σήμερα ένας άνθρωπος να βρει μοναξιά σε έναν κόσμο τόσο καλωδιωμένο;».

Η διάρκειας περίπου μιας ώρας συζήτησή μας έγινε τηλεφωνικώς ενώ ο Τέρι Γκίλιαμ βρισκόταν στο Λονδίνο. Μέχρι να πιάσω γραμμή όμως και να βρω τον Γκίλιαμ ήταν σαν να ζούσα την τελευταία ταινία του. Χάος. Και έτσι ακριβώς αρχίζω την κουβέντα.

Ολη αυτή η προσπάθεια με τα τηλέφωνα για να σας βρω μου θύμισε το «Θεώρημα Μηδέν»…

«Ευχαριστώ! (γέλια) Η ταινία μου σχετίζεται με τον κόσμο στον οποίο ζούμε».

Πραγματικά ο Κόεν Λεθ, ο κεντρικός ήρωας της ταινίας, είναι ένας ευφυής άνθρωπος, εντελώς  αποξενωμένος όμως από τον υπόλοιπο κόσμο. Θα λέγατε ότι όσο η τεχνολογία εξελίσσεται η αποξένωση  μετατρέπεται σε κάτι σαν επιδημία της ανθρωπότητας;

«Αυτό είναι που με απασχολεί και με κάνει να ανησυχώ. Οι άνθρωποι δεν βρίσκονται πλέον πρόσωπο με πρόσωπο. Μας χωρίζουν όλους τα τηλέφωνα, τα καλώδια, τέτοια πράγματα. Αυτό είναι ταυτοχρόνως καλό και κακό και δεν είμαι απολύτως βέβαιος για το πού μας οδηγεί. Ωστόσο νιώθω ότι όσο περνά ο καιρός όλο και περισσότερος κόσμος απομονώνεται με μεγάλη ευκολία και υποκρίνεται ότι βρίσκεται σε επαφή ή νομίζει ότι βρίσκεται σε επαφή. Νομίζω ότι η περισσότερη επικοινωνία γίνεται πλέον μέσω Τwitter και αυτό δεν είναι στ' αλήθεια επικοινωνία. Είναι "είμαι εδώ!", "είμαι εδώ!", "τρώω!", "τρώω!". Για μένα είναι γελοίο, μας επιστρέφει σε μια πρωτόγονη μορφή, είναι μια συμπεριφορά μελισσών ή μυρμηγκιών που στέλνουν μεταξύ τους μηνύματα "είμαι εδώ", "είμαι εδώ"».

Εσείς είστε τέτοιος άνθρωπος; Ασχολείστε με το Facebook, το Twitter και γενικότερα το Ιnternet;

«Με το Τwitter όχι. Εχω μια σελίδα στο Facebook στην οποία ανεβάζω πού και πού κάποια πράγματα. Είναι χρήσιμη όταν π.χ. έχω μια ταινία που πρέπει να προωθήσω. Ενημερώνω τον κόσμο, διατηρώ το ενδιαφέρον του ζωντανό. Ορισμένες φορές όταν ξυπνώ το πρωί μπορεί να σκεφθώ μια ανοησία, να μου έρθει μια ιδέα. Τη ζωγραφίζω και την "ανεβάζω". Δεν συνομιλώ με τους ανθρώπους στη σελίδα μου. Απλώς ανεβάζω κάτι και τους αφήνω να το σχολιάσουν μεταξύ τους. Δεν μπαίνω στην κουβέντα ανάμεσά τους».

Θα πρέπει να είναι πάρα πολλά τα likes…

(γελώντας) «Είναι, ναι, είναι».

Μιλώντας για πρωινό ξύπνημα ονειρεύεστε ποτέ τις ταινίες σας ενώ τις φτιάχνετε;

«Ω, Θεέ μου... Οχι, δεν τις ονειρεύομαι όταν τις φτιάχνω. Τις ζω όταν τις φτιάχνω. Υπάρχει μια διαφορά. Με κατακτούν ολοκληρωτικά, γίνομαι απλώς ένα εργαλείο της ταινίας. Πολύ συχνά η εμπειρία δημιουργίας της ταινίας είναι ίδια με την ταινία, κάτι πολύ παράξενο. Δεν μπορώ να ξεχωρίσω την καθημερινή δουλειά μου από την ταινία μου. Αφήνω την ταινία να με παρασύρει στον κόσμο της, θα μπορούσα να πω ότι δεν την σκέφτομαι καν στο υποσυνείδητό μου. Γίνεσαι εντελώς σχιζοφρενικός, αυτή είναι η αλήθεια. Γίνεσαι οι ήρωες που προσπαθείς να φτιάξεις και θα πρέπει να κάνεις τον κόσμο να πιστέψει».

Τι σας αρέσει στη δημιουργία μιας ταινίας;

«Που για ένα δευτερόλεπτο μπορώ να γίνω ο Θεός κατασκευάζοντας έναν ολόκληρο κόσμο. Κάθε λεπτομέρεια και κάθε ζωγραφική περνούν από μένα. Αλλά είμαι ένας θεός που χρειάζεται πολλή βοήθεια».

Λέτε κάθε θεός να θέλει και λίγη βοήθεια από κάπου;

«Γι' αυτό επινοήθηκαν οι προσευχές!».

Οπως σε όλες τις ταινίες σας, έτσι και στο «Θεώρημα Μηδέν» ο κόσμος που έχετε κατασκευάσει έχει τεράστιο ενδιαφέρον. Δίνει την εντύπωση ότι, είτε συνειδητά είτε υποσυνείδητα, φτιάξατε μια ολοκληρωτική κοινωνία. Ως θεατής νιώθεις ότι βρίσκεσαι στη φυλακή. Είναι έτσι;  

«Νομίζω ότι πολλοί από εμάς είμαστε σαν τον Κόεν Λεθ αλλά υποκρινόμαστε ότι συμβαίνει το αντίθετο. Ο κόσμος που οι περισσότερες ταινίες και διαφημίσεις μάς παρουσιάζουν δεν είναι ο κόσμος που βλέπουμε στο "Θεώρημα Μηδέν", έχω όμως την εντύπωση ότι στην πραγματικότητα ο κόσμος στο "Θεώρημα Μηδέν" έχει περισσότερη σχέση με τον κόσμο που ζούμε από αυτόν που βλέπουμε στην τηλεόραση». (γελάει)

Στην ψυχή μας όμως ενδεχομένως να ξέρουμε ότι ο κόσμος στο «Θεώρημα Μηδέν» βρίσκεται πολύ κοντά μας.

«Προσωπικά όταν βρέθηκα στον κόσμο του Κόεν Λεθ ταυτίστηκα μαζί του, με τη μοναξιά του. Την ίδια ώρα όμως ο Κόεν θέλει να είναι μόνος, θέλει να μείνει απομονωμένος, προσπαθεί να βρει τις λύσεις για τον εαυτό του. Νομίζω ότι η δυσκολία του να επικοινωνήσει με τον κόσμο είναι κάτι πολύ επικρατέστερο στον κόσμο σε σχέση με αυτό που μας λένε π.χ. τα ΜΜΕ».

Αντιμετωπίζετε το «Θεώρημα Μηδέν» ως μια πολιτική ταινία;

«Ολες μου οι ταινίες είναι κατά μία έννοια πολιτικές γιατί σχολιάζουν τον κόσμο μας. 'Η, για να το θέσω καλύτερα, σχολιάζουν τα θέματα του κόσμου μας που με ενοχλούν προσωπικά. Αν εδώ υπάρχει μια πολιτική δήλωση είναι ότι οι πολυεθνικές εταιρείες έχουν μεγαλύτερη δύναμη από τις κυβερνήσεις. Ολοι υποκρίνονται ότι οι πολιτικοί μας έχουν τον πρώτο λόγο, όμως όχι, δεν πάει έτσι. Οι πολυεθνικές τρέχουν τα πράγματα αυτές τις ημέρες. Ζούμε σε έναν πολυεθνικό κόσμο. Και κάθε πολυεθνική εταιρεία έχει τον δικό της τρόπο λειτουργίας διότι αυτό που την ενδιαφέρει δεν είναι βεβαίως το μέλλον της κάθε χώρας αλλά το δικό της όφελος, τα δικά της κέρδη. Δεν έχουν καμία σχέση με το έθνος ή την πολιτική. Οι πολιτικοί είναι μικρά ψάρια αυτές τις ημέρες».

Εσείς έχετε πέσει ποτέ θύμα αυτού του πολυεθνικού κόσμου;

«Ο κινηματογράφος γενικότερα έχει πέσει θύμα αυτού του κόσμου. Γιατί τον κινηματογράφο τον διευθύνουν πια πολυεθνικές εταιρείες. Οταν τα μεγάλα στούντιο του Χόλιγουντ ανοίγουν  μικρότερες θυγατρικές εταιρείες ωθούν προς τη χρεοκοπία τις μικρές ανεξάρτητες εταιρείες παραγωγής. Η Sony Classics, π.χ., θυγατρική της Sony, και η Fox Searchlight, θυγατρική της 20th Century Fox, έσπρωξαν πολλές μικρές, πραγματικά ανεξάρτητες εταιρείες παραγωγής, διανομής ή και κινηματογραφιστές ακόμη στο φαλίρισμα».

Η αντίφαση όμως σε αυτό που λέτε είναι ότι την ίδια ώρα το σύστημα του Χόλιγουντ αναζητεί τις φωνές αυθεντικών καλλιτεχνών όπως εσείς. Δεν είναι αλήθεια ότι το Χόλιγουντ θέλει και το ανεξάρτητο πνεύμα;

«Δεν το υποστηρίζει όμως. Το "Θεώρημα Μηδέν", μια ταινία έτοιμη από το περασμένο καλοκαίρι, μπόρεσε να βρει περιορισμένη διανομή στις Ηνωμένες Πολιτείες μόλις πριν από έναν μήνα.  Ακριβώς επειδή το "Θεώρημα Μηδέν" φτιάχτηκε εκτός συστήματος Χόλιγουντ, οι μάχες που πρέπει να δώσεις για τη διανομή του στην Αμερική είναι πολύ μεγαλύτερες. Πρέπει να πολεμήσεις όλες τις μεγάλες παραγωγές του Χόλιγουντ, ταινίες των οποίων το κόστος για το μάρκετινγκ είναι ανάλογο με το κόστος ολόκληρης της δικής σου ταινίας! Πώς θα κερδίσεις την προσοχή του κοινού; Και αν την κερδίσεις, για πόσο θα παραμείνεις στην αίθουσα; Στις δύσκολες ημέρες της οικονομίας όπως αυτή που ζούμε τώρα ακόμη και οι ανεξάρτητες αίθουσες θέλουν να έχουν κέρδη. Στο Λονδίνο, ας πούμε, οι αίθουσες που φιλοξενούσαν αμιγώς ανεξάρτητες ταινίες σήμερα φιλοξενούν υπερπαραγωγές του Χόλιγουντ. Αυτή είναι η πραγματικότητα. Η δική μου περίπτωση δε είναι ακόμη πιο σύνθετη γιατί οι δικές μου ταινίες δεν είναι για δύο ανθρώπους που μιλούν μέσα σε ένα σπίτι».

Τι είναι αυτό που σας ενοχλεί στις ταινίες του «συστήματος»;

«Ακολουθούν πάντα τους κανόνες που ο κόσμος έχει ορίσει, κάτι που δεν κάνω εγώ. Αυτό με ενοχλεί, κυρίως επειδή ο κινηματογράφος είναι μέσον με τεράστια δύναμη. Αν είμαστε καλοί μόνο στο να λέμε ψέματα και ιστορίες με αίσιο τέλος μόνο και μόνο επειδή αυτό μας κάνει να αισθανόμαστε καλύτερα, αυτό σημαίνει ότι δεν χρησιμοποιούμε υπεύθυνα το μέσον».

Την ίδια ώρα όμως ο κινηματογράφος δεν είναι από μόνος του ένα ψέμα;

«Ναι, είναι. Οπως και το θέατρο ψέμα είναι. Κινηματογράφος, τηλεόραση, όλα είναι τεχνητές κατασκευές. Αν όμως προσπαθήσεις να πλησιάσεις κάτι αληθινό μέσω αυτού του τεχνάσματος, τότε κάνεις σωστά τη δουλειά σου».

Πού αποδίδετε την αγάπη σας για τη σκηνογραφία, που υπήρξε πάντα σημαντικότατος παράγοντας στις ταινίες σας;

«Υποθέτω ότι μου αρέσει να δημιουργώ ιδιαίτερους, μοναδικούς κόσμους».

Προσωπικά αποκαλώ τον κόσμο των ταινιών σας «αστείο χάος»…

«Μια χαρά. Ισως τo "ξεδιάντροπο χάος" να ταιριάζει καλύτερα».

Αν σας ζητούσα να σκάψετε στη μνήμη σας και να βρείτε τις ρίζες αυτής της επιθυμίας σας για τη δημιουργία των αστείων, ξεδιάντροπων και μυστηριωδών κόσμων, τι θα μου λέγατε;

«Η ατομική μετάλλαξη ίσως; Δεν ξέρω. (γέλια και από τις δυο πλευρές) Μεγάλωσα στο ύπαιθρο και μετά μετακομίσαμε στο Λος Αντζελες. Οσο πιο πολύ ανέβαινα στη σκάλα του ανθρώπινου πολιτισμού τόσο πιο ανόητα προσπαθούσα να λειτουργώ. Ο φυσικός κόσμος δεν είναι και τόσο αστείος όσο ο κόσμος που εγώ δημιουργώ, αυτό είναι το σίγουρο».

Θυμάστε την πρώτη σας κινηματογραφική εμπειρία;

«Νομίζω ότι ήταν  "Η Χιονάτη και οι 7 νάνοι", η ταινία κινουμένων σχεδίων της Ντίσνεϊ.  Οι πρώτες εικόνες που θυμάμαι είναι σίγουρα κινούμενα σχέδια του Ντίσνεϊ. Ηταν πανέμορφα. Ειδικά όταν μεγαλώνεις σε ένα μέρος όπως η Μινεσότα, όταν βλέπεις τον "Πινόκιο" ή τη "Xιονάτη", οποιονδήποτε από αυτούς τους παραμυθένιους κόσμους, νιώθεις πολύ διαφορετικά. Κατά μία έννοια κι εγώ φτιάχνω παραμυθένιους κόσμους».

Εκεί αποδίδετε την έφεσή σας στις ζωγραφιές και στο σκίτσο;

«Οι πρώτες δουλειές που πήρα και με ενδιέφεραν ήταν ζωγραφικές. Το μόνο που χρειαζόσουν ήταν ένα κομμάτι χαρτί και ένα στιλό. Δούλεψα ως γραφίστας και κομίστας επί σειρά ετών διότι είχα πλήρη έλεγχο της δουλειάς μου. Η παγκόσμια επιτυχία των Μόντι Πάιθον με βοήθησε στο να αρχίσω να φτιάχνω ταινίες, όπου και πάλι επέμενα για συνολικό έλεγχο. Είναι ο μόνος τρόπος που ξέρω να δουλεύω».

Θυμάμαι ότι όταν μου είχατε δώσει μια συνέντευξη στη Βενετία για την ταινία σας «Αδελφοί Γκριμ» ζωγραφίζατε καθ' όλη τη διάρκειά της. Στο τέλος σας ζήτησα να μου υπογράψετε το χαρτί και το κάνατε.

«Είναι κάτι που γίνεται αυτόματα. Το χέρι μου ζωγραφίζει ανά πάσα στιγμή. Είναι αυτό που κάνει, όταν του επιτρέπεται».

Μπορείτε να αναπτύξετε λίγο τη σκέψη σας ότι ο καλύτερος τρόπος για να κοιτάξει κανείς το μέλλον είναι να κοιτάξει στο παρελθόν;

«Ποτέ δεν μπόρεσα να καταλάβω στ' αλήθεια τι είναι το μέλλον. Μπορώ να κάνω μόνο υποθέσεις. Από την άλλη, το παρελθόν το ξέρουμε. Τα λάθη της ανθρωπότητας βρίσκονται εκεί. Αν προσαρμόσεις αυτά τα λάθη στο εκάστοτε παρόν, το αποτέλεσμα μπορεί να έχει ενδιαφέρον και να οδηγεί σε κάποιο μέλλον. Δεν ξέρω. Το παρελθόν ίσως να μας δίνει ένα ίχνος για το μέλλον, όχι απαραιτήτως την απάντηση. Σε αυτή τη φάση της ζωής μας πραγματικά δεν ξέρω πού πηγαίνουμε, δεν ξέρω τι ακριβώς κάνει η νέα τεχνολογία. Μας δίνει περισσότερη δύναμη ή μας αποδυναμώνει εντελώς δίνοντάς μας την αυταπάτη της δύναμης;». 

Πηγή: www.tovima.gr

Δημοσιεύτηκε στις 19/04/2014