ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ "ΕΛΠΙΖΩ ΝΑ ΕΧΩ ΒΑΛΕΙ ΚΑΙ ΕΓΩ ΤΟ ΛΙΘΑΡΑΚΙ ΜΟΥ…."
Ο Στέφανος Κωνσταντινίδης δεν είναι μόνο η πορεία ενός παιδιού που ξεκίνησε κάποτε, σε καιρούς δύσκολους, από τη φτώχεια ενός μικρού χωριού της Πάφου, για να καταλήξει, περνώντας από την Αθήνα και τη Σορβόννη, καθηγητής πανεπιστημίου στο Μόντρεαλ και το Κεμπέκ. Δεν είναι μόνο τα ακαδημαϊκά του προσόντα και το πλούσιο συγγραφικό του έργο. Η κυπριακή και η ελλαδική διασπορά, όπως δηλώνει και ο ίδιος είναι σημαντικό κομμάτι της ζωής του. Την έχει μελετήσει, έχει συγγράψει γι’ αυτήν, έχει θητεύσει πρόεδρος του Συμβουλίου Μετανάστευσης και Εθνοπολιτιστικών Κοινοτήτων στο Κεμπέκ, πρόεδρος επίσης της Συντονιστικής Επιτροπής Ερευνητικών Ιδρυμάτων του Ελληνισμού, καθώς και διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Ερευνών Καναδά-ΚΕΕΚ.
«Καμιά φορά νιώθω πολίτης του κόσμου» μας λέει. Ένας πολίτης του κόσμου όμως που ούτε για μια στιγμή δεν αποκόπηκε από τις ρίζες του.
Ας ξεκινήσουμε από την αρχή. Γεννηθήκατε σ’ ένα φτωχικό χωριό της Πάφου, το 1941, μια εποχή που η Ευρώπη, ο κόσμος ολόκληρος είχε ήδη βυθιστεί στην παράνοια του 2ου παγκοσμίου πολέμου. Πώς ήταν η ζωή εκεί; Ποιες ήταν οι πρώτες σας εικόνες που θυμάστε από την Πενταλιά;
Ήταν μια δύσκολη εποχή, πολλή φτώχεια, σκληρή δουλειά, ακόμη και για εμάς τα παιδιά. Αν χρειαζόταν μια μέρα να βοηθήσουμε στις αγροτικές δουλειές, απλώς δεν πηγαίναμε σχολείο. Ειδικά Μάϊο-Ιούνιο, το δημοτικό μας σχολείο τότε στην Πενταλιά λειτουργούσε με λιγότερους από τους μισούς μαθητές. Παρ ́όλα αυτά έκανα μια ζωή, σκληρή μεν, μέχρι τα δεκατρία μου χρόνια στο χωριό, αλλά ευτυχισμένη, ως ένα σημείο τουλάχιστον. Και αυτό γιατί ήμασταν μια οικογένεια πολύ δεμένη. Δεμένος επίσης ήμουν με τα άλλα παιδιά του χωριού, τους συγγενείς, τους χωριανούς. Λέω μέχρι τα δεκατρία μου χρόνια στο χωριό, γιατί αμέσως μετά το δημοτικό, ο πατέρας μου με έβαλε να μάθω “τέχνη”, να γίνω “πελεκάνος”, ξυλουργός. Η οικογένεια δεν είχε τις οικονομικές δυνατότητες να με στείλει στο γυμνάσιο. Θυμάμαι τον πατέρα μου πάντα να δανείζεται και πάντα να χρωστά όλα αυτά τα χρόνια και αυτά που ακολούθησαν. Μερικά από αυτά τα χρέη τα πλήρωσα πολύ αργότερα μετά τις σπουδές μου. Με την επιμονή μου, ο πατέρας πείστηκε τελικά και με πήρε στο Κολέγιο Πάφου, που ήταν τότε το σχολείο της φτωχολογιάς. Αρκεί να σημειώσω ότι μεγάλο μέρος των διδάκτρων που πληρώναμε τότε, το πλήρωσα μετά τις σπουδές μου στην Αθήνα και τον διορισμό μου ως καθηγητής στη Μέση Εκπαίδευση.
Οπότε στα δεκατρία σας, κατεβαίνετε στην Πάφο. Ακολουθεί και ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας. Δύσκολα χρόνια;
Ναι, κατεβαίνω στο Κτήμα, όπως λεγόταν τότε η Πάφος και γνωρίζω για πρώτη φορά τη θάλασσα, στην Κάτω Πάφο, σε ηλικία δεκατριών χρονών!
Τα χρόνια αυτά ήταν όντως δύσκολα. Η φτώχεια ακολούθησε και στο Κτήμα. Με τον αγώνα της ΕΟΚΑ τα πράγματα γίνονταν ακόμη πιο δύσκολα. Οι Εγγλέζοι έκλειναν συχνά το σχολείο και συνεχίζαμε μαθήματα στα σπίτια των καθηγητών. Για μένα ήταν η ευκαιρία και για κανένα μεροκάματο… Δούλευα όποτε έβρισκα κάποια δουλειά, δεν υπήρχε άλλος τρόπος να συνεχιστούν οι σπουδές, γιατί στο μεταξύ ακολούθησαν και τ ́αδέρφια μου στο ίδιο σχολείο και η βοήθεια από το σπίτι ήταν περιορισμένη. Ο απελευθερωτικός αγώνας σίγουρα με σημάδεψε. Είχα συμμαθητή τον Τάκη Σοφοκλέους, (στην ίδια τάξη, στα ίδια θρανία) που σκοτώθηκε σε μάχη, σε ηλικία 16 χρόνων! Μαζί με τον μεγαλύτερο του, στην πέμπτη τάξη του Κολεγίου Πάφου, τον Γεώργιο Παπαβερκίου. Ήταν μια πρόωρη, έντονη πολιτικοποίηση, και επειδή στην Κύπρο δεν υπήρχε Πανεπιστήμιο, εμείς οι νεαροί μαθητές διαδραματίζαμε το ρόλο που σε άλλες χώρες διαδραμάτιζαν οι φοιτητές.
Αυτό που μου μένει από την Πάφο επίσης, πέρα από τον αγώνα και την πολιτική, είναι η γνωριμία με τη λογοτεχνία, η μελέτη στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Πάφου. Διάβαζα τα πάντα! Και σαν μαθητής έκανα διαλέξεις για το Βασίλη Μιχαηλίδη, τον Δημήτρη Λιπέρτη και το Χριστόδουλο Γαλατόπουλο. Η διάλεξη για τον Γαλατόπουλο δημοσιευόταν σε συνέχειες τότε, πρωτοσέλιδη, στην εφημερίδα “Αγών” των Κοκή Ιωαννίδη και Πανίκου Σιβιτανίδη, αργότερα βουλευτών και υπουργών. Ακόμη και σήμερα, λίγα πράγματα θα είχα να προσθέσω στην ανάλυση της ποίησης του Γαλατόπουλου που έκανα τότε.
Πρέπει να πέσατε και σε δάσκαλους με ικανότητες, αλλά και με όραμα.
Σίγουρα. Δάσκαλοι και καθηγητές στους οποίους οφείλω ευγνωμοσύνη, όπως εκείνοι του δημοτικού σχολείου Πενταλιάς ή ο Κώστας Λιασίδης, ιδρυτής και διευθυντής του Κολεγίου Πάφου καθώς και καθηγητές μου στο Κολέγιο. Θέλω να μνημονεύσω ιδιαίτερα το φιλόλογο μου Παναγιώτη Ηρειώτη, τον θεολόγο Κώστα Μπασαντή, ένα διαφορετικό θεολόγο που τηρουμένων των αναλογιών, ανήκε θα έλεγα στη θεολογία της απελευθέρωσης, και τη φιλόλογο Εύη Μπεκατώρου που μας εισήγαγε στον Καβάφη, τον Ουράνη, τον Καζαντζάκη, στη νεοελληνική λογοτεχνία γενικότερα, σε εξωσχολικές απογευματινές δραστηριότητες που οργάνωνε για όσους είχαν το ενδιαφέρον. Ο Μπασαντής είχε οργανώσει την «Μαθητική Βουλή», επίσης στις ελεύθερες απογευματινές δραστηριότητες για τους ενδιαφερόμενους, όπου συζητούσαμε τα κοινωνικά και πολιτικά θέματα και εκφράζαμε τις μεταφυσικές μας ανησυχίες.
Μετά την Πάφο ακολουθεί η Αθήνα. Ιστορία και φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Εποχή επίσης αγώνων, διαδηλώσεων, διεκδικήσεων.
Η Αθήνα με σημάδεψε έντονα με το δικό της τρόπο. Εκεί διαμόρφωσα τις πολιτικές ιδέες που με συνοδεύουν μέχρι σήμερα, μέσα από τους αγώνες του φοιτητικού κινήματος για τη δημοκρατία, την παιδεία, την κοινωνική δικαιοσύνη. Επαφή με μια Ελλάδα που αγωνιζόταν να ξεπεράσει τα εμφυλιοπολεμικά σύνδρομα, μια Ελλάδα που προχωρούσε σε μια μικρή αναγέννηση με τη μουσική των Χατζηδάκι και Θεοδωράκη, με ποιητές, πεζογράφους, ζωγράφους, με το θέατρο, μια Ελλάδα που όλα ξεπερνούσαν τα ελληνικά σύνορα και έκαναν γνωστό στον υπόλοιπο κόσμο ένα νεοελληνικό πολιτισμό που υποσχόταν πολλά. Ο Κάρολος Κουν για παράδειγμα, ανέβαζε θέατρο στο Παρίσι και το Λονδίνο. Η πορεία αυτή, ως γνωστόν, ανακόπηκε βάναυσα με τη δικτατορία. Στην Αθήνα επίσης η ζωή ήταν δύσκολη, σπούδαζα εργαζόμενος και μετερχόμενος διάφορα επαγγέλματα.
Είχαμε σχηματίσει ένα κοινόβιο, τέσσερις Παφίτες, μέναμε όλοι στο ίδιο δωμάτιο, ο Γιώργος Μιχαηλίδης μετέπειτα γυμνασιάρχης στην Πάφο, ο Νέαρχος Νεάρχου, μετέπειτα γυμνασιάρχης στο Παγκύπριο Γυμνάσιο και ο Λέανδρος Αντωνιάδης επιθεωρητής στη Μέση Εκπαίδευση. Αργότερα προστέθηκαν ο Περικλής Νεάρχου, ο Τρύφωνας Κωνσταντινίδης και ο Κώστας Σπυριδάκις και μετακομίσαμε σε ένα μικρό διαμερισματάκι. Όλοι από φτωχές οικογένειες, μαγειρεύαμε στο σπίτι και τρώγαμε τα μεσημέρια με κουπόνια απορίας στο εστιατόριο της Πανεπιστημιακής Λέσχης.
Αυτός ο “σοσιαλιστικός” τρόπος ζωής διαμόρφωσε επίσης τον χαρακτήρα μου. Πήραμε πολλά και από το Πανεπιστήμιο, παρά τον έντονο συντηρητισμό του-υπήρχαν κάποιοι πολύ καλοί καθηγητές- αλλά και πολλά από το πανεπιστήμιο της ζωής και του αγώνα. Είχα την ευκαιρία να συναντήσω κορυφαίους ανθρώπους των γραμμάτων και του πνεύματος, Παπανούτσο, Θεοτοκά, Κόντογλου, Μπάμπη Κλάρα, αδελφό του Άρη Βελουχιώτη, Τερζάκη, Βενέζη, Μυριβήλη, Άλκη Θρύλο, Μελά, Βασιλικό και άλλους. Από κάποιους μάλιστα πήρα συνεντεύξεις που δημοσιεύτηκαν στο Περιοδικό “Πνευματική Κύπρος”.
Η Αθήνα, παρ’ όλες τις δυσκολίες, μου γέμιζε τη ζωή και είχα αποφασίσει για μόνιμη εγκατάσταση εκεί. ́Επρεπε όμως να κατέβω στην Κύπρο προηγουμένως, να κάνω στρατιωτικό στη νεοσύστατη τότε Εθνική Φρουρά. Εκεί με βρήκε η δικτατορία και ματαιώθηκαν τα σχέδια επιστροφής στην Αθήνα. Κάπως έτσι άνοιγε ο δρόμος για το Παρίσι. Προηγουμένως διορίστηκα και υπηρέτησα για τρία χρόνια στη Μέση Εκπαίδευση. Μια επίσης πλούσια και γόνιμη εμπειρία. Συχνά συναντώ μαθητές μου εκείνης της εποχής και, χάρη στο facebook, πολλοί μου γράφουν για να μου πουν με πολύ ενθουσιασμό και αγάπη ότι υπήρξαν μαθητές μου.
Είναι εκείνη την περίοδο στην Κύπρο, που συμμετείχατε σε ένα επεισόδιο της διαφυγής του Αλέκου Παναγούλη;
Ναι, με τον Κώστα Σπυριδάκι, τον είχαμε φυγαδεύσει από την Πάφο, όπου βρισκόταν αποκλεισμένος, στη Λευκωσία. Τον φέραμε σε επαφή με την Επιτροπή Αποκατάστασης της Δημοκρατίας στην Ελλάδα, για την απόκρυψη του σε πρώτο στάδιο και την φυγάδευση του στη συνέχεια στην Ευρώπη. Θυμίζω ότι ο Παναγούλης μετά το πραξικόπημα στην Ελλάδα είχε λιποτακτήσει από τον στρατό και είχε έρθει στην Κύπρο. Η φυγάδευση του, πιστεύω, έγινε σε μια κρίσιμη στιγμή, γιατί η ελληνική ΚΥΠ και η κυπριακή αστυνομία βρισκόταν στα ίχνη του.
Και μετά την Κύπρο ακολουθεί το Παρίσι, η Σορβόννη. Μαζί με τη γενιά του Μάη του 68. Τη γενιά που ονειρευόταν να αλλάξει τον κόσμο…
Το Παρίσι συμπλήρωσε κατά κάποιο τρόπο την Αθήνα. Βέβαια προστέθηκε ακόμη πιο έντονο πολιτικό χρώμα, οι ιδέες έγιναν πολύ πιο καθαρές, η επαφή με την επιστήμη, η έρευνα, η επαφή με τη μεγάλη τέχνη και την γαλλική λογοτεχνία, η επαφή με όλες τις νέες ιδέες που έφερνε ο Μάης του ́68, με σημάδεψαν ανεξίτηλα. Ήταν και η επαφή με όλα τα κινήματα του κόσμου, καθώς στο Παρίσι κυκλοφορούσαν τότε οι κατατρεγμένοι από όλο τον κόσμο! Στα αμφιθέατρα και στα παρισινά καφέ, συζητούσαμε με όλους αυτούς τους ανθρώπους, μαθαίναμε για τις χώρες τους και μάθαιναν αυτοί για τη δική μας. Ονειρευόμασταν την επανάσταση, ονειρευόμασταν να αλλάξουμε τον κόσμο! Ήταν βέβαια και ο αγώνας, κατά της χούντας των συνταγματαρχών, το Παρίσι ήταν το κέντρο μιας έντονης αντιδικτατορικής κίνησης. Φυσικά, από οικονομικής άποψης και στο Παρίσι η ζωή ήταν δύσκολη. Έκανα όλες τις σπουδες μου εργαζόμενος και αυτό μου έδωσε την ευκαιρία να συναντήσω πολύ κόσμο και να έχω εμπειρίες πέρα από την Σορβόνη, πέρα από το αμφιθέατρο.
Ολοκληρώνετε τις σπουδές σας (διδακτορικό στις πολιτικές επιστήμες και στην πολιτική κοινωνιολογία) και καταλήγετε στον Καναδά. Δεν είναι και κοντά ο Καναδάς… Πώς έγινε αυτό;
Στον Καναδά βρέθηκα λίγο τυχαία θα έλεγα. Ποτέ δεν είχα σχεδιάσει να εγκατασταθώ εκεί. Με την κατάσταση στην Κύπρο μετά την τουρκική εισβολή, με τις δυσκολίες στο Παρίσι, μας κάλεσε εκεί ένας φίλος. Στο μεταξύ είχα δημιουργήσει και οικογένεια. Είπαμε να πάμε λοιπόν, έτσι δοκιμαστικά, για λίγο και μετά θα ξαναγυρίζαμε είτε στο Παρίσι είτε στην Αθήνα. Διατηρούσα ακόμη τότε και μια θέση στη Μέση Εκπαίδευση στην Κύπρο, ήμουνα πάντα με άδεια απουσίας, αλλά οι πιθανότητες επιστροφής στην Κύπρο ήταν ελάχιστες, δεν υπήρχε και προοπτική ακαδημαϊκής καριέρας. Κάπως έτσι το προσωρινό έγινε μόνιμο στον Καναδά. Μια παράξενη μονιμότητα γιατί συνεχώς υπήρχε η σκέψη ότι όπου και να ήταν θα σαλπάραμε για την επιστροφή. ́Ημασταν με το ένα πόδι εκεί και με το άλλο στην Ελλάδα και την Κύπρο. Δεν έχω νιώσει ποτέ μετανάστης, δεν έχω νιώσει ποτέ ότι δεν ζω ταυτόχρονα την Ελλάδα και την Κύπρο. Άλλωστε δεν υπήρξε καλοκαίρι όλα αυτά τα χρόνια που να μη γυρίσαμε Ελλάδα, Κύπρο και ενδιάμεσα τις περισσότερες φορές Παρίσι.
Πόσο δύσκολη είναι η ζωή ενός μετανάστη στον Καναδά; Αντιμετωπίσατε σε κάποια φάση ρατσισμό;
Τα πρώτα χρόνια, μέχρι μια σχετική επαγγελματική αποκατάσταση, σίγουρα ήταν δύσκολα. Δεν θα έλεγα ότι αντιμετώπίσαμε ρατσισμό, αλλά σίγουρα μιας μορφής διακρίσεις τις ένιωθες κάποιες φορές.
Δεν είστε απλώς Έλληνας/Κύπριος της διασποράς, έχετε μελετήσει σε βάθος και έχετε γράψει δεκάδες άρθρα και μελέτες για αυτή τη διασπορά.
Καμιά φορά νιώθω πολίτης του κόσμου. Ειδικεύτηκα στη μελέτη της διασποράς στον Καναδά. Και αυτό γιατί πέρα από την ελληνική διασπορά βρέθηκα σε επαφή και με άλλες εθνικές διασπορές. Κάποια στιγμή μάλιστα υπηρέτησα ως πρόεδρος του Συμβουλίου Μετανάστευσης και Εθνοπολιτιστικών Κοινοτήτων, ενός συμβουλευτικού οργανισμού για την κυβέρνηση του Κεμπέκ. Βρέθηκα επίσης σε επαφή με διάφορα ερευνητικά ιδρύματα της ελληνικής διασποράς, της
Ελλάδας και της Κύπρου και υπηρέτησα ως πρόεδρος της Συντονιστικής Επιτροπής Ερευνητικών Ιδρυμάτων του Ελληνισμού, καθώς ήμουν διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Ερευνών Καναδά-ΚΕΕΚ. Για περισσότερο από είκοσι χρόνια διετέλεσα συνεργάτης του Πανεπιστημίου Κρήτης σε ένα πρόγραμμα για την ελληνόγλωσση εκπαίδευση της διασποράς- έρευνα, παραγωγή διδακτικού υλικού και επιμόρφωση εκπαιδευτικών. Η διασπορά είναι ένα σημαντικό κομμάτι της ζωής μου.
Δεν είστε απ’ εκείνους που ρίχνουν μαύρη πέτρα πίσω τους ή που έστω ξεκόβουν από το κοινωνικό-πολιτικό γίγνεσθαι της πατρίδας τους. Οι μελέτες που έχετε συγγράψει αλλά και η πυκνή σας αρθρογραφία μαρτυρούν όχι μόνο ενδιαφέρον αλλά και βαθειά γνώση.
Ελπίζω να έχω βάλει και εγώ το λιθαράκι μου σε αυτό το κοινωνικό-πολιτικό γίγνεσθαι , ελλαδικό και κυπριακό.
Με δύο λόγια πώς βλέπετε τη σημερινή κυπριακή πραγματικότητα και το Κυπριακό;
Δύσκολη η κατάσταση και στην Κύπρο και στην Ελλάδα. Πρέπει να αντισταθούμε ενάντια σε μια λύση στο Κυπριακό που θα οδηγήσει στη διάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας και θα μετατρέψει την Κύπρο σε τουρκικό προτεκτοράτο, υπό την υψηλή εποπτεία Αγγλοαμερικανών και ΝΑΤΟ.
Η άλλη πλευρά της ζωής σας είναι η λογοτεχνία, όπου κι εκεί έχετε πλούσια εκδοτική δραστηριότητα. Τι ρόλο παίζει αυτό το κεφάλαιο στη ζωή σας;
Το κεφάλαιο αυτό ήταν πάντα για μένα πολύ σημαντικό. Χωρίς αυτό η ζωή μου θα έχανε λίγο από το νόημα της, θα ήταν σίγουρα φτωχότερη. Καμιά φορά σκέφτομαι πως ο πολιτικο-κοινωνικός ακτιβισμός περιόρισε τη δημιουργικότητά μου σε αυτό τον τομέα. Κατά βάθος όμως δεν το μετανιώνω. Τελευταία προσπαθώ να κερδίσω τον χαμένο χρόνο. Σύντομα κυκλοφορεί ένα μυθιστόρημα μου, το πρώτο μιας τριλογίας και μια νέα ποιητική μου συλλογή.
Επισκέπτεστε συχνά την Κύπρο και την Πάφο. Αν κρίνω προσωπικά θα έλεγα ότι οι διακοπές στον γενέθλιο τόπο είναι ταυτόχρονα και μια εσωτερική διαδικασία πιο περίπλοκη από τις διακοπές κάπου αλλού. Αυτό που λέμε, όλα τριγύρω γνώριμα αλλά και ξένα.
Το διατυπώνετε πολύ σωστά. Έκανα μια ζωή νομάδα και παντού είναι ο τόπος μου και παντού είμαι ξένος! Δεν νιώθω πάντως καθόλου δυστυχισμένος! Το αντίθετο. Η επαφή βέβαια με τον γενέθλιο τόπο, με την Πενταλιά, με τη Πάφο, με την Κύπρο είναι κάτι πολύ περισσότερο από διακοπές. Θα έλεγα το ίδιο για την Αθήνα και το Παρίσι.
Σκέφτεστε καθόλου τον επαναπατρισμό;
Με κάποια έννοια πραγματοποιείται κατά το ήμισυ! Μένουμε πια περισσότερο χρόνο στην Κύπρο και την Ελλάδα. Φέτος θα πλησιάσουμε τους τέσσερις μήνες και μελλοντικά θα πλησιάσουμε τους έξι μήνες. Έχουμε πια παιδιά και εγγόνια στον Καναδά, που ευτυχώς όμως δεν έχουν χάσει την επαφή ούτε με την Κύπρο, ούτε με την Ελλάδα.
ΠΗΓΗ: Περιοδικό "ΈΜΦΑΣΙΣ" (Πάφος), 8 Ιουνίου 2017
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire