Τα Εύσημα
Μετά την οικονομική καταστροφή του 2013, η οικονομία της Κυπριακής Δημοκρατίας επιδεικνύει αξιοσημείωτη πρόοδο σύμφωνα με τα δημοσιευμένα στατιστικά στοιχεία.  Ανάπτυξη της τάξης του 3,3% μετά από χρόνια ύφεσης, μείωση της ανεργίας στο 12,9% από το υψηλό 17,6% (πρώτο τρίμηνο του 2015), δημοσιονομικό πλεόνασμα 0,4% το 2016.
Η χώρα μας έχει λάβει τα εύσημα τόσο από θεσμούς όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, που στην τελευταία του έκθεση (Ιούνιο 2017) αναφέρεται σε "αξιοσημείωτα οικονομικά επιτεύγματα", όσο και από διεθνείς οίκους αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας, οι οποίοι είτε έχουν αναβαθμίσει τη βαθμίδα αξιολόγησης της Κύπρου (αν και βρίσκεται ακόμα κάτω από την επενδυτική βαθμίδα), είτε έχουν αναβαθμίσει τις προοπτικές της χώρας σε θετικές. 
"Η Κύπρος ξέφυγε από τα οικονομικά αδιέξοδα", αναφέρει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας.  Ο δε Υπουργός Οικονομικών περιγράφει επαρκώς την αναστροφή του οικονομικού κλίματος: "η επίτευξη ρυθμού ανάπτυξης 3,3% ξεπερνά κάθε προσδοκία και επιβεβαιώνει ότι μια νέα προοπτική έχει δημιουργηθεί για την χώρα μας …  Μέσα από τη συλλογική προσπάθεια πετύχαμε πολλά και έχουμε θέσει την οικονομία σε τροχιά ανάκαμψης.  Για το 2017 και για την επόμενη διετία η προοπτική ανάπτυξης είναι εξίσου θετική, δηλαδή μεγέθυνση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) με ρυθμό κοντά στο 3% ανά έτος. Αυτό θα οδηγήσει σε περαιτέρω μείωση της ανεργίας και σε βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των συμπολιτών μας και αυτός τελικά είναι  απώτερος σκοπός της οικονομικής πολιτικής".
Και όπως είναι φυσικό η ανακούφιση του κόσμου είναι ολοένα εμφανής: … Καιρός να ηρεμήσουμε…  Καιρός να ανασάνουμε...  Να βελτιώσουμε το βιοτικό μας επίπεδο… Να επανακτήσουμε αυτά που χάσαμε…
Η Ανησυχία
Πώς έχει, αλήθεια, επιτευχθεί η αναστροφή του οικονομικού κλίματος σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα;  Αναμφισβήτητα με σκληρή δουλειά και πειθαρχία από τις κρατικές αρχές και ανείπωτες θυσίες από μερίδα των επιχειρήσεων και των εργαζομένων του τόπου.  Τα επιτεύγματα κράτους και κοινωνίας είναι αναμφίβολα αξιοσημείωτα και αξιέπαινα.  
Εντούτοις, οι θεσμοί και οι διεθνείς οίκοι κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου ο οποίος κάθε άλλο έχει παρέλθει.  Τα επιτεύγματα της Κυπριακής οικονομίας δεν αποκλείεται να είναι πρόσκαιρα και εύκολα ανατρέψιμα καθότι οι κίνδυνοι ελλοχεύουν:
i.    Από την ενδεχόμενη, και εν πολλοίς φυσιολογικά προβλεπόμενη, εξασθένιση της πειθαρχίας και της συνεπαγόμενης υπέρμετρης χαλάρωσης, μετά τη βίαιη συρρίκνωση των εισοδημάτων και του πλούτου των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών που για μεγάλο διάστημα βρέθηκαν στο όριο της αντοχής τους.  Έχουμε ήδη ενδείξεις απαιτήσεων επαναφοράς ωφελημάτων, μισθολογικών αυξήσεων και τα συναφή
ii.    Από την πιθανή υπερβολική ελαστικότητα και χαλαρότητα των αρχών ενόψει των επικείμενων εκλογών, σημάδια που ολοένα κάνουν την εμφάνισή τους
iii.    Από την ενδεχόμενη ανατροπή, ή έστω τον περιορισμό, σε ό,τι αφορά σε δύο σημαντικές πηγές ευμάρειας που βοήθησαν σημαντικά στην αναστροφή του οικονομικού κλίματος, ήτοι
-    του ευρύτερου τουριστικού τομέα, η ραγδαία βελτίωση του οποίου επήλθε, τουλάχιστον εν μέρει, από ανεξέλεγκτες γεωπολιτικές καταστάσεις στην εγγύτητα της περιοχής μας.  Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι μία ανεπαίσθητη αλλαγή του "γεωπολιτικού ανέμου" μπορεί να ανατρέψει αυτοστιγμεί την κατάσταση,
και
-    των εισροών και της επακόλουθης επενδυτικής δραστηριότητας, ως αποτέλεσμα των κινήτρων πολιτογράφησης ξένων υπηκόων.  Είναι κοινώς αποδεκτό ότι αυτή η δραστηριότητα έχει ημερομηνία λήξης και τότε η πηγή της ρευστότητας των €4 δις και βάλε θα στερέψει.
Είναι γεγονός ότι αυτό το έργο το έχουμε ξαναδεί…  Πολλές φορές… Το θαύμα της ταχείας ανάκαμψης εύκολα μπορεί να μετατραπεί σε μία νέα συμφορά.
Η Αυτογνωσία του Παρελθόντος
"Μάχη για τα νέα τροχο-δάνεια" αναφέρει ο Φιλελεύθερος της 14ης Ιουνίου 2017.  "Η ανάκαμψη που παρουσιάζει η ιδιωτική κατανάλωση και κυρίως ο κλάδος των αυτοκινήτων έχει κινητοποιήσει τα πιστωτικά ιδρύματα που προσπαθούν να δώσουν το ‘παρόν’ τους στις δανειοδοτήσεις.  Οι τράπεζες προσπαθούν να εκμεταλλευθούν το ευνοϊκό κλίμα που παρατηρείται στην αγορά προσφέροντας όχι μόνο ελκυστικά επιτόκια, που βρίσκονται σε ιστορικό χαμηλό, αλλά και άλλα  ωφελήματα που συνοδεύουν τα αυτοκίνητα … όπως εκπτώσεις σε ασφάλειες αυτοκινήτων αλλά και ζωής…"
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας, οι εγγραφές επιβατικών αυτοκινήτων σαλούν κατέγραψαν αύξηση 32,3% το πρώτο τετράμηνο του έτους, φθάνοντας τις 11.397 σε σύγκριση με 8.616 την αντίστοιχη περίοδο του 2016.  Τα στατιστικά βέβαια επιβεβαιώνουν αυτό που όλοι μας βλέπουμε καθημερινά στους δρόμους μας.
Και σύμφωνα με την πιο πρόσφατη Έρευνα Τραπεζικών Χορηγήσεων (Απρίλιος 2017) της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου (ΚΤΚ), διαφαίνεται ότι εντείνεται ο ανταγωνισμός μεταξύ (του αδικαιολόγητα μεγάλου αριθμού) των τοπικών τραπεζών για ένα μερίδιο της χρηματοδοτικής πίτας, σε όλες τις κατηγορίες δανείων (επιχειρηματικών, στεγαστικών, καταναλωτικών), ακόμα και για τα καταναλωτικά δάνεια υψηλότερου κινδύνου όπως αναφέρει η έκθεση της ΚΤΚ, με βασική αιχμή του δόρατος τις μειώσεις επιτοκίων.  
Αν και πολύ πρώιμο το σκηνικό που εξελίσσεται, παραπέμπει σε φευγαλέους συνειρμούς προηγούμενων κύκλων επίπλαστης οικονομικής άνθησης, τροφοδοτούμενη με αλόγιστη αύξηση του δανεισμού.  Σαφώς βέβαια, σήμερα υπάρχουν αυστηρότερα κριτήρια δανεισμού, αλλά η ίδια η αγορά έχει την εγγενή ικανότητα να βρίσκει τρόπους να ξεφύγει από τους κανονισμούς και να φέρνει τα πάνω κάτω.
Και στο φόντο της εν εξελίξει κατάστασης που περιγράφεται πιο πάνω, έχουμε ήδη συσσωρεύσει υπερβολικό δανεισμό που είναι σχεδόν αδύνατο να εξοφληθεί, αφού έχουμε
-    το υψηλότερο ιδιωτικό χρέος (νοικοκυριά και ιδιωτικές επιχειρήσεις) στον κόσμο (στοιχεία Διεθνούς Τράπεζας 2015), με 273% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (Έκθεση για το Χρέος των Νοικοκυριών και των μη-Χρηματοοικονομικών Επιχειρήσεων, Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου, Απρίλιος 2017).  Το χρέος των νοικοκυριών μόνο ανέρχεται σε 124% του ΑΕΠ, συγκριτικά με το μέσο όρο των χωρών της ζώνης του Ευρώ που είναι 59%
και
-    το δεύτερο υψηλότερο δείκτη μη εξυπηρετούμενων χορηγήσεων στην Ευρώπη (47% σε σύγκριση με το μέσο όρο του 5,1% της Ευρωπαϊκής Ένωσης).  Ειδικότερα, νοικοκυριά και ιδιωτικές επιχειρήσεις επιδεικνύουν δείκτη άνω του 56% αντίστοιχα (Φεβρουάριος 2017). 
Είναι μήπως οιωνός ότι τα μέσα μαζικής επικοινωνίας στις ΗΠΑ βρίθουν με πηχυαίους τίτλους όπως "Remember the housing bubble of 2008?  Meet the car loan bubble of 2017".  Η νέα φούσκα στις ΗΠΑ, αυτή των sub-prime car loans, δημιουργήθηκε με έναυσμα τα χωρίς προηγούμενο χαμηλά επιτόκια του πρόσφατου παρελθόντος και έχει πλέον αρχίσει να ξεφουσκώνει (ή να σκάει) ενόψει της έναρξης της ανοδικής τάσης των επιτοκίων.
Ενδεικτικά, μία αύξηση στο μέσο όρο του επιτοκίου που χρεώνονται οι ιδιωτικές επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά στην Κύπρο, θα επιφέρει αύξηση στην ετήσια σωρευτική δανειακή επιβάρυνση της οικονομίας άνω των €0,4 δις, που θα προσθέτει ετησίως άνω του 2% του ΑΕΠ στους ήδη υπερδανεισμένους ισολογισμούς.  Με άλλα λόγια η αναμενόμενη ετήσια ανάπτυξη του ΑΕΠ θα αναλώνεται ουσιαστικά για κάλυψη των αυξημένων τόκων, όταν επέλθει ο αναπόφευκτος κύκλος της ανοδικής πορείας των επιτοκίων. 
Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι οι τάσεις και, σχεδόν πάντα, οι επακόλουθες κρίσεις των διεθνών αγορών, καταφθάνουν στην Κύπρο μας με μερικά χρόνια καθυστέρησης.  Είναι επίσης σημαδιακό και άξιο υπενθύμισης ότι σε πολλές χώρες του κόσμου όπου ανακαλύφθηκαν αποθέματα υγρονανθράκων και πετρελαίου ακολούθησαν οικονομικές φούσκες (κυρίως στα ακίνητα).
Δυστυχώς όμως οι πρόσφατες εμπειρίες δείχνει ότι ως λαός, ως κοινωνία και ως οικονομία έχουμε συλλογικά αδύναμη μνήμη.   Και όσοι έχουν την "ατυχία" να θυμούνται,  βαφτίζονται "κινδυνολόγοι" και απομονώνονται από την κοινωνία, ασχέτως των απτών παθημάτων του παρελθόντος. Των επανειλημμένων παθημάτων 
… του χρηματιστηρίου…
… των ακινήτων…
… της άλογης αντίληψης και της ασυγκράτητης αυτοπεποίθησης ότι όλοι μας μπορούμε να γίνουμε χρηματιστές, επενδυτές, κτηματομεσίτες, επαγγελματίες ανάπτυξης γης…
… του καιροσκοπισμού και του τυχοδιωκτισμού …
… του υπερκαταναλωτισμού και του υπερδανεισμού …
… της τάσης να βολευόμαστε και να βολεύουμε, με σκοπό να διάγουμε μία ζωή εντός της ζώνης άνεσής μας, που είναι βασισμένη σε μια αθεράπευτη αισιοδοξία, και που κατά κανόνα ξεπερνά τις πραγματικές μας δυνατότητες (οικονομικές ή άλλες) …
Παθήματα που όλοι βιώσαμε είτε ως κράτος, είτε ως επιχειρήσεις, είτε ως νοικοκυριά.
Επιστροφή στο Μέλλον;
Παρά τη σοφία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, που αντικατοπτρίζεται στα διαχρονικά "γηράσκω αεί διδασκόμενος" και "ο ανεξέταστος βίος ου βιωτός ανθρώπου", και παρά την ευρέως αποδεκτή αρχή, που έχει αποδειχτεί στην πράξη ουκ ολίγες φορές τα τελευταία χρόνια, ότι η ιστορία έχει την τάση να επαναλαμβάνει τον εαυτό της, ένας μεγάλος αριθμός των συμπολιτών μας, αλλά και των εκάστοτε "αρχόντων" μας (άνευ κομματικών αποχρώσεων), φαίνεται να είναι επιρρεπής στη λήθη και στην αμάθεια.
Ο Υπουργός των Οικονομικών έχει πολύ δεικτικά δηλώσει ότι "η βασική μου ανησυχία σχετίζεται με τον κίνδυνο να οδηγηθούμε ξανά στον δρόμο της ανευθυνότητας, παρασυρόμενοι από το λαϊκισμό και τα συνθήματα…  Και είναι δυσάρεστο γεγονός, ότι εμείς οι Έλληνες είμαστε διαχρονικά επιρρεπείς στα κελεύσματα των λαϊκιστών,  παρά το γεγονός ότι κάθε φορά που ακολουθούσαμε αυτή την οδό η κατάληξη ήταν καταστροφική, είτε στην οικονομία είτε στα εθνικά μας θέματα".
Αν προσθέσουμε στα ανωτέρω, το γεγονός ότι παρασυρόμαστε από το δικό μας, συλλογικά ως κοινωνία, κακό εαυτό, τότε έχουμε μία πλήρη εικόνα.  Εκείνο τον κακό εαυτό που θυμίζει την οξυδερκή παρατήρηση του Αϊνστάιν ότι "παράνοια … είναι να κάνεις το ίδιο πράγμα, ξανά και ξανά και να περιμένεις διαφορετικά αποτελέσματα".
Τελικά;  Έχουμε πραγματικά μάθει;  Είμαστε έτοιμοι να αντλήσουμε από τη σοφία του παρελθόντος;  Ποιο δρόμο θα ακολουθήσουμε;  
-    το δρόμο του "δις εξαμαρτείν ουκ ανδρός σοφού", όπου θα οδεύσουμε μπροστά, με σύνεση και σωφροσύνη, υπευθυνότητα και σοβαρότητα, και αυτογνωσία και αυτάρκεια ως προς τις πραγματικές μας δυνατότητες, προς ένα αληθινά βιώσιμο και στέρεο μέλλον για την οικονομία και την κοινωνία;
-    ή μήπως θα διαλέξουμε με ελαφρότητα το δρόμο του "τρις εξαμαρτείν ανδρός παράφρονος" με, τη γνωστή μας πλέον, επιστροφή προς τα πίσω, προς ένα αμαρτωλό παρελθόν, προς την οικεία μας "ζώνη άνεσης";     
Το μέλλον θα δείξει αν θα επιστρέψουμε στο παρελθόν ή αν αυτή τη φορά θα είναι αλλιώς…
Μόνο η σοφία και η ωριμότητα από την ενδοσκόπηση του παρελθόντος θα οδηγήσει στη συλλογική μετα-μόρφωση.  Διαφορετικά, το μέλλον θα είναι, αυταπόδεικτα, πιστό αντίγραφο του παρελθόντος.
*Οικονομικός Αναλυτής
rennos.ioannides@gmail.com