Ο Λίβανος και εμείς. Φυλετικές δομές σε κρίση

                  

Του Στέφανου Κωνσταντινίδη*

Ο Λίβανος προέκυψε ως χώρα και ως κράτος από την δίάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και την τότε  χάραξη των συνόρων των κρατών της Μέσης Ανατολής από την βρετανική και την γαλλική αποικιοκρατία με τη συμφωνία Sykes-Picot το 1916, από τα ονόματα του βρετανού διπλωμάτη Mark Sykes και του Γάλλου ομολόγου του Francois Picot. Μετά  την διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ο Λίβανος πέρασε υπό γαλλική κατοχή μέχρι το 1944 που απέκτησε την ανεξαρτησία του. Κατά μία άποψη ο Λίβανος ήταν τμήμα της Συρίας από την οποία απεκόπη από τους  Δυτικούς και ειδικά τους Γάλλους, προκειμένου να δημιουργηθεί ένα κράτος με ισχυρή χριστιανική παρουσία. Ο πληθυσμός του είναι μεικτός, από χριστιανούς, σουνίτες μουσουλμάνους και σιίτες μουσουλμάνους. Υπάρχει επίσης η ισχυρή ομάδα των Δρούζων. Επιπλέον υπάρχουν και πολλαπλές μικρότερες ομάδες είτε στο εσωτερικό της ευρύτερης χριστιανικής ομάδας, είτε σε αυτή των μουσουλμάνων.

Η συνταγματική τάξη της χώρας είναι δομημένη  σε  φυλετικά και εθνικοθρησκευτικά κριτήρια σε βάρος των δημοκρατικών δικαιωμάτων των πολιτών. Έτσι, υποχρεωτικά ο πρόεδρος της χώρας πρέπει να είναι χριστιανός μαρωνίτης, ο πρωθυπουργός μουσουλμάνος σουνίτης  και ο πρόεδρος της Βουλής μουσουλμάνος σιίτης.

Υπάρχει επίσης αναλογική εκπροσώπηση των εθνικοθρησκευτικών ομάδων στην κυβέρνηση και τη Βουλή. Στη Βουλή 50% είναι  χρστιανοί όλων των δογμάτων και 50% μουσουλμάνοι όλων των δογμάτων. Σε αντίθεση όμως με αυτά που συζητούνται στην Κύπρο στο πλαίσιο της διζωνικής υποτίθεται ομοσπονδίας, στον Λίβανο δεν υπάρχουν ξεχωριστοί εκλογικοί κατάλογοι μουσουλμάνων ή χριστιανών. Οι βουλευτές, μουσουλμάνοι ή χριστιανοί, εκλέγονται από κοινούς εκλογικούς καταλόγους, από το σύνολο του πληθυσμού. Ούτε και υπάρχουν ξεχωριστές ζώνες για τους χριστιανούς και τους μουσουλμάνους, μολονότι υπάρχουν περιοχές με πλειοψηφία χριστιανών ή μουσουλμάνων που δημιουργήθηκαν από τις ιστορικές και κοινωνικές εξελίξεις. Η διακίνηση όμως και η απόκτηση περιουσίας είναι ελεύθερη σε όλους τους πολίτες που διατηρούν τα πολιτικά τους δικαιώματα όπου και να βρίσκονται. Δεν υπάρχουν με άλλα λόγια τα βαρίδια της διζωνικής-δικοινοτικής ομοσπονδίας που συζητείται ως λύση στο Κυπριακό.

Ο Λίβανος είναι ως ένα σημείο δημιούργημα της Γαλλίας που ήθελε ένα κράτος στην περιοχή με τους χριστιανούς  να ασκούν ένα μεγάλο μέρος της εξουσίας, κατοχυρωμένης συνταγματικά. Οι χριστιανοί που σήμερα αποτελούν περίπου το 40%  του πληθυσμού, αποτελούσαν σχεδόν το ήμισυ του όταν δημιουργήθηκε το κράτος του Λιβάνου, με τους Μαρωνίτες να είναι ο κύριος κορμός τους. Οι μουσουλμάνοι, σουνίτες και σιίτες αποτελούν περίπου το 55% του πληθυσμού και οι Δρούζοι περίπου το 5%. Η χώρα κυβερνήθηκε ουσιαστικά από μια συμμαχία χριστιανών μαρωνιτών και μουσουλμάνων σουνιτών, σε βάρος των μουσουλμάνων σιιτών που αποτελούσαν γύρω στο 25% του πληθυσμού. Αυτό που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια είναι η αφύπνιση των σιιτών που έχοντας και την στήριξη του Ιράν διεκδικούν περισσότερα δικαιώματα. Με την Χεζμπολάχ, την στρατιωτική τους οργάνωση, αποτελούν μια σημαντική και υπολογίσιμη δύναμη όχι μόνο  για το Λίβανο αλλά και για την ευρύτερη περιοχή.

Οι κατά καιρούς εμφύλιοι πόλεμοι του Λιβάνου και οι συνεχείς πολιτικές κρίσεις οφείλονται, πέρα από τις εσωτερικές πολιτικο-κοινωνικές διαμάχες, και  στις εξωτερικές επεμβάσεις. Επεμβάσεις των Δυτικών, του Ισραήλ, των αραβικών χωρών, τελευταία και του Ιράν, ακόμη και ανεπιτυχώς της Τουρκίας.  Με τις επεμβάσεις αυτές προασπίζουν  τα συμφέροντα τους  στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Αυτή τη στιγμή η κρίση που έχει ξεσπάσει οφείλεται κατά κύριο λόγο στη διαμάχη Ιράν-Σαουδικής Αραβίας, αλλά πίσω από  αυτές τις χώρες βρίσκονται σταθμισμένες, φανερά ή υπόγεια, και μια σειρά από άλλες, από τις ΗΠΑ και την Ρωσία ως το Ισραήλ, την Αίγυπτο, την Γαλλία και όχι μόνο.

Αν λοιπόν ο Λίβανος με μια συνταγματική δομή βασισμένη μεν σε φυλετικά κριτήρια, αλλά πολύ καλύτερη από αυτή της διζωνικής-δικοινοτικής ομοσπονδίας που προτείνεται για την Κύπρο, αντιμετωπίζει τόσα προβλήματα, μπορεί να φανταστεί κανείς τι θα συμβεί στην Κύπρο με ένα τέτοιο μόρφωμα. Υπόψη δε ότι στο Λίβανο οι διάφορες εθνικοθρησκευτικές ομάδες είναι περίπου ισοδύναμες πληθυσμιακά, ενώ στην Κύπρο γίνεται προσπάθεια να εξισωθεί το 18% του πληθυσμού με το 80%. Είναι επίσης φανερό ότι η συναταγματική δομή του Λιβάνου, χωρίς να το προβλέπει επίσημα, άφηνε ανοιχτή την πόρτα των ξένων επεμβάσεων. Μπορεί κανείς να φανταστεί τι θα συμβεί στην Κύπρο όπου συζητείται και επίσημα ακόμη  να υπάρχουν  ξένες «εγγυήσεις», ξένη προστασία και παραμονή τουρκικών  στρατευμάτων. 

Ο Λίβανος δείχνει τον δρόμο όλων αυτών που πρέπει να αποφύγει η Κύπρος: Την φυλετική συνταγματική δομή που προβλέπει η διζωνική-δικοινοτική ομοσπονδία και την ξένη προστασία, ειδικά αυτή της Τουρκίας. Η Κύπρος χρειάζεται ένα κανονικό κράτος, κοσμικό, δημοκρατικό και σύγχρονο χωρίς φυλετικές αγκυλώσεις και εξωτερικούς  «προστάτες».

*Πανεπιστημιακός, διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Ερευνών Καναδά-ΚΕΕΚ

 και μέχρι πρόσφατα  επιστημονικός συνεργάτης του ΕΔΙΑΜΜΕ στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.

* .E-mail   stephanos.constantinides@gmail.com