Στις γειτονιές του κόσμου. Το μυθιστόρημα "Νομάδας, Α΄Η Έξοδος" του Στέφανου Κωνσταντινίδη

Τάσος Αγγελής*

Επειδή είδα και εγώ τις αμυγδαλιές  ν` ανθίζουν στην Πενταλιά και άκουσα τη μυστική συνομιλία του μοναστηριού του Σίντη με τον Ξερό ποταμό, επειδή συνάντησα τον Αλέξανδρο στον Γρανικό να μάχεται και στην Κομμαγηνή να  διαλογίζεται, διεκδικώ το δικαίωμα αυτής της παρέμβασης.

Σαράντα τρία χρόνια μιας υπερπόντιας και διαπόντιας κοινής ψυχικής πορείας και αναζήτησης με νομιμοποιούν να είμαι εδώ απόψε.  Τίποτα όμως δεν μου επιτρέπει την κατα μέτωπο επίθεση στην απέραντη σεμνότητα του φίλου μου. Γι` αυτό αντί του βαρύγδουπου βιογραφικού, ως είθισται σε τέτοιες περιπτώσεις, αντί ακόμα του κειμένου που ήθελα να τιτλοποιήσω  «Δυο  λόγια για τον Στέφανο»,  θα αποπειραθώ να περιγράψω κάποιον νομάδα με το όνομα Αλέξανδρος ή Απόλλωνας ή  ότι άλλο εσείς επιλέξετε.

Ποιος είναι λοιπόν ο νομάδας;        Είναι ο τάλας  Βεδουίνος που για την επιβίωσή του τριγυρνά την έρημο του κόσμου,  έχοντας όμως δική του τη χαρά της όασης;  Είναι ο Οδυσσέας που υπομένει τη μοίρα του και την εκδικητικότητα των θεών, αλλά για αντιστάθμισμα  πολλά, όσα κανείς άλλος είδε κι` έμαθε;  Είναι ο Αλέξανδρος που περιέρχεται τη γη προμαχώντας, και  τιτρώσκοντας, χωρίς στο τέλος ν` αφήσει πίσω του ούτε το μνήμα του; Και ποια άραγε είναι η πατρίδα του νομάδα;

Το βιβλίο και τα πεπραγμένα του συγγραφέα καθορίζουν την Πενταλιά, την Αθήνα, το Παρίσι, το Μόντρεαλ.  Μα η πατρίδα δεν είναι μόνο γεωγραφική έννοια.  Η ψυχή ενός νομάδα δεν χωρά σε γεωγραφικά όρια. Γι αυτό εξ` άλλου υπερβαίνει τα σύνορα, κυνηγώντας το είδωλό του στις γειτονιές του κόσμου. Σίγουρα εγώ ξέρω, γιατί τόσα χρόνια το βιώνω, πού ανήκει η ψυχή αυτού του στρατευμένου, παλαιάς κοπής,  πατριώτη και ευπατρίδη. Ανήκει στην Κύπρο. Εκεί είναι κατατεθειμένη και δεσμευμένη. Αλλά όχι μόνο. Ανήκει εξ` ίσου στον κάθε άνθρωπο, εδώ κι αλλού, ανήκει στην πίστη ότι, ως έλλογο ζωικό είδος, ο άνθρωπος αξίζει κάτι καλύτερο από αυτό που έχει, δηλαδή από αυτό που του παρέχουν ή του επιτρέπουν να αποσπά. Αξιοπρέπεια είναι η λέξη. Αξιοπρέπεια και δικαιοσύνη, ατομική, ομαδική, εθνική, παγκόσμια.  Αυτή είναι η μοίρα και η τιμωρία του. Να τριγυρνά τον κόσμο πολεμώντας, αναζητώντας και απορώντας,  πότε θλιβόμενος  από την περίσσια φρίκη και πότε εκστασιαζόμενος από την ανείπωτη ομορφιά.  
 Το μυθιστόρημα του είναι η μαρτυρία πολύχρονων περιπλανήσεων στον κόσμο. Γι αυτό δεν έχει όρια, είναι εκτός πλαισίων και καθορισμένων κανόνων, λογοτεχνικών ή άλλων. Κύρια γνωρίσματά του,  συχνά αντιφατικά κι αντικρουόμενα, η μυθιστορηματική πλοκή και η καθημερινότητα του ημερολογίου,  η ποιητική ευαισθησία και η ακριβής δημοσιογραφική καταγραφή γεγονότων, η απεριόριστη φαντασία που  διαγκωνίζεται με την πραγματικότητα,  η διεισδυτικότητα του δοκιμίου και η καθολικότητα του χρονικού.

Διανοητής,επιστήμονας και μαχητής

Που να το κατατάξουμε λοιπόν; Αν πρέπει δηλαδή να το κάνουμε; Είναι ιστορικό μυθιστόρημα ή  φιλοσοφικό πόνημα  , αυτοβιογραφία ή επιστημονική φαντασία, κοινωνιολογική μελέτη , μάθημα πατριδογνωσίας, πολιτικό μανιφέστο ή ταξιδιωτικό στη ψυχή του κόσμου;

Είναι όλα αυτά κι’ άλλα πολλά. Τόσα όσα τα βάσανα, οι περιπλανήσεις και οι αναζητήσεις του συγγραφέα.  Ποιος είναι όμως ο συγγραφέας;  Σύμφωνα με τα βιογραφικά του δεδομένα έχει θητεύσει και εν` πολλοίς διαπρέψει στην ποίηση, στην πεζογραφία, την πολιτική επιστήμη, την κοινωνιολογία, τη φιλοσοφική σκέψη, την ακαδημαϊκή διδασκαλία και σ` άλλα πολλά.  Πάνω απ΄ όλα είναι ο διανοητής, ο στοχαστής, ο μαχητής, ο επιστήμονας που τέμνει και εξετάζει τον κόσμο, ιχνηλατεί τις εσωτερικές του δομές, εντοπίζει τις μυστικές του διαδρομές, ψάχνει τις αντιφάσεις και τις νομοτέλειές του.  Και αυτό όχι μόνο για να κατανοήσει και να ερμηνεύσει τον κόσμο, αλλά - για να θυμηθούμε και τον Μάρξ - για να τον αλλάξει.  Εργαλείο και μέθοδός του, όπως και στο επιστημονικό του έργο, η διαλεκτική και η πάντα επίκαιρη αναντικατάστατη μαρξιστική θεώρηση της πραγματικότητας. Πάντα με παρρησία, εντιμότητα , αυθεντικότητα.  Από τους λίγους δηλαδή που το αποτολμούν στις μέρες μας και τα μέρη μας, αφού οι περισσότεροι προτιμούν τη συμφερότερη  πολιτικο – λογοτεχνική συναλλαγή. Γι ’αυτό  οι κάλπηδες και κομπογιαννίτες δεν αγαπούν, αλλά  ούτε και συγχωρούν τους ενοχλητικούς νομάδες. Όσο για τους κατ’ ισχυρισμό, νόμιμους  κληρονόμους των μαρξιστικών τίτλων ιδιοκτησίας, αυτοί μας έχουν μπερδέψει για καλά ή μάλλον έχουν οι ίδιοι μπερδευτεί από πού έρχονται και που πάνε.

Σε όλους αυτούς εξαιρετικά συστήνω  την ανάγνωση του «Νομάδα».  Μα και των άλλων δυο μυθιστορημάτων που θα ακολουθήσουν για να ολοκληρωθεί η τριλογία.   Σιγά  σιγά,  ψηφίδα με ψηφίδα συντελείται το μωσαϊκό, η γιγαντιαία τοιχογραφία που πέρα από την αισθητική θα μας δώσει και τη χαρά της κατάδυσης στα σώψυχα αυτού του τόπου και του κόσμου του.

Ο συγγραφέας επέλεξε να τελειώσει το έργο του με την αναφορά σ’  ένα πονεμένο τραγούδι . Εκείνο του άμυαλου Κεμάλ, ενός νέου από σόι, απογόνου του Σεβάχ του θαλασσινού, που ήθελε ν’ αλλάξει τον κόσμο «στης Ανατολής τα μέρη, στη Μοσούλη, στη Βασόρα , στην παλιά τη χουρμαδιά».  Νάτους πάλι οι πλάνητες  Βεδουίνοι και  οι νομάδες της ερήμου. Επιμένουν να έρχονται προς εμάς μ’ ένα τραγικά επίκαιρο τρόπο. Και μαζί τους ο δικός μας νομάδας, να διερωτάται αν άξιζε να έχει πάρει, όπως και ο Κεμάλ, το δρόμο του ονείρου.

 Και για να τελειώνω και εγώ αυτή τη νομαδική περιήγηση,  θα ζητήσω ένα μεγάλο συγνώμη από τον Γκάτσο και τον Χατζηδάκι για το θράσος μου και θα ευθυγραμμιστώ με τον Στέφανο Κωνσταντινίδη λέγοντας: «Καλημέρα Κεμάλ. Αυτός ο κόσμος σίγουρα θ’ αλλάξει».

Τουλάχιστον,  πιστεύοντάς το, μπορούμε να ονειρευόμαστε. Γιατί είναι οι ονειροπόλοι που παίρνουν τον κόσμο μπροστά και όχι οι άλλοι της ηττοπάθειας και της συνθηκολόγησης.

* Ο Τάσος Αγγελής είναι δημοσιογράφος και ποιητής
ΠΗΓΗ: Ο ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ, 13/11/2017